علامت سؤال برابر بازمانده از تحصیل

بهنام بهراد، عضو هیأت علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش

آموزش حضوری شروع شد، ولی چه اتفاقی برای بازماندگان از تحصیل رخ می‌دهد؟ مسئله‌ای که پژوهشگاه به آن پرداخته و کارگروهی برای آن تحت عنوان مطالعات فوری ایجاد کرده است. توصیه‌هایی به وزارتخانه و در رسانه‌های مختلف اعلام شد. برای وزیر وقت گزارش‌هایی نوشتیم. در همان زمان که بحث آموزش‌های مجازی مطرح شد به این موضوع نیز پرداختیم که میزان انتشار کرونا در میان دانش‌آموزان مقاطع ابتدایی کمتر است و مقالات زیادی درباره آن منتشر شد. مقالاتی در این‌باره که ایمنی ذاتی بدن کودکان مقابل این ویروس ایستادگی می‌کند و در زمان ابتلا علائم خفیفی از خود نشان می‌دهند؛ بنابراین بعضی کشورها مثل سوئد مقاطع ابتدایی خود را حتی در اوج بیماری تعطیل نکردند یا زمان کوتاهی آن را تعطیل کردند. بعدتر نیز تعطیلی در میان دیگر کشورها کم و کمتر شد، اما مشکل کشور ما این بود که سیستم دینامیکی برای تعطیلی مدارس نداشت. ما براساس همه یا هیچ رفتار می‌کردیم. با مدارسی که در مناطقی با میزان حداقلی انتشار قرار داشتند همانگونه رفتار کردیم که با مدارس در مناطق پرخطر رفتار می‌کردیم. حتی در بحث آموزش‌های ترکیبی که براساس آن می‌توانستند بچه‌ها را در دسته‌های تعریف شده‌ای آموزش دهند، رفتار مناسب نکردیم. از همه مهم‌تر گروه‌های در معرض خطر را نادیده گرفتیم.
دانش‌آموزان گروه‌هایی که ترک تحصیل می‌کنند، از خانواده‌های در معرض خطرند. این یعنی خانواده با مسائل و مشکلات اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند و مدرسه نرفتن بچه برای خانواده بهتر از مدرسه رفتن اوست. درواقع خانواده‌های نابرخورداری وجود دارند که برای آموزش مجازی به تجهیزات لازم دسترسی ندارند؛ درحالی‌که خیلی از کشورها در جهان این آسیب‌شناسی را انجام داده بودند و گزارشی به وسیله یونسکو، سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، بانک جهانی و... آماده شده بود که براساس آن برای این دست از دانش‌آموزان برنامه‌ریزی ویژه‌ای انجام می‌داد. حتی خیلی از مدارس در کشورهای مختلف آن دسته از دانش‌آموزانی را که در معرض خطر بودند یا کاهش یادگیری داشتند، حمایت کردند. مشخص است وقتی حمایت‌های لازم انجام نشود، متغیرهای مختلف کنار هم قرار گرفته و ترک تحصیل اتفاق می‌افتد.
نکته‌ دیگر اینکه دخترها بیشتر در معرض چنین خطری قرار می‌گیرند. برای همه این گرفتاری‌ها هیچ برنامه‌ریزی صورت نگرفت. درحالی‌که پژوهشگاه این توصیه‌ها را گوشزد و اعلام کرد تعطیلی گسترده مدارس چنین مشکلاتی را به‌وجود می‌آورد. از سویی با طولانی شدن این روند برگشت بچه‌ها به مدرسه و معلم‌ها به کلاس درس مشکل‌تر شد و دانش‌آموزان دچار افت یادگیری شدند و رغبت خود را به آموزش از دست دادند. درحالی‌که در دنیا مشخص شده بود که بهترین روش‌های آموزش مجازی اثرگذاری لازم در مقایسه با آموزش حضوری را خصوصا در مقطع ابتدایی ندارد.
در پژوهشگاه مطالعات بین‌المللی را بررسی کردیم تا به این درک برسیم که دیگر کشورها چه مسیری را آزموده‌اند. خیلی از کشورها از طریق مشاوره، معلم یا مدیریت مدرسه با دانش‌آموزان تعامل کردند و ارتباط مدرسه و دانش‌آموز به‌طور پیوسته برقرار بود و خدماتی به لحاظ آموزشی و پشتیبانی به دانش‌آموزان ارائه شد. مشوق‌هایی درنظر گرفته شد تا دانش‌آموزانی که درصدد ترک تحصیل بودند، شناسایی شوند. البته آخرین رقم بازماندگان از تحصیل عددی نزدیک به یک میلیون نفر بوده است؛ عددی که کودکان افغانستانی هم شامل آن نمی‌شدند؛ درحالی‌که این افراد در کشور ما زندگی می‌کنند و شهروند این جامعه هستند و چنانچه از مهارت لازم برخوردار نباشند به اقتصاد، فرهنگ و مسائل مختلف جامعه آسیب خواهند زد. وظیفه مدارس پس از این شاید به‌دست آوردن آمار دقیق از دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل باشد. این بازماندگان آن‌قدر نیستند که وزارت آموزش و پرورش برای بازگرداندن آنها به تحصیل نتواند برنامه‌ریزی کند. مسئله این است که اساسا برنامه‌ای وجود ندارد و مشوق‌ها و روش‌ها در این‌باره بررسی نشده است. دانش‌آموزانی که دچار افت یادگیری هستند، رغبت خود را از دست داده و ترک تحصیل می‌کنند. نظام‌های آموزشی موفق در دنیا هدف خود را دانش‌آموزان کم‌برخوردار و کم‌پیشرفت قرار می‌دهند؛ بنابراین اگر بخواهیم کاری عملیاتی انجام دهیم، توزیع این عدد _دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل_ در سطح کشور، رقمی نمی‌شود که آموزش و پرورش از عهده آن برنیاید. کشورها در دوره کرونا بودجه آموزش و پرورش خود را افزایش داده‌اند تا با چنین مشکلاتی روبه‌رو نشوند و از این بحران گذر کنند. اگر به سرعت به این مسئله در کشور توجه نشود، خسارت‌های اقتصادی در آینده برای کشور به بار خواهد آورد؛ زیرا دانش‌آموزهایی که از سیستم مدرسه خارج می‌شوند در معرض آسیب‌های اجتماعی قرار می‌گیرند؛ بنابراین دنیا کوشش می‌کند تا دانش‌آموز را در مدرسه نگه دارد تا سرمایه‌ انسانی غنی داشته باشد. اگر سرمایه‌ انسانی با مهارت نداشته باشیم در آینده با مشکلاتی روبه‌رو خواهیم بود. اقتصاددانان برجسته در دنیا بر این باورند که بین مهارت‌هایی که دانش‌آموزان به‌دست می‌آورند و رشد اقتصادی ارتباط نزدیکی وجود دارد.
بی‌شک ما با آموزش مجازی با افت یادگیری در این دو سال روبه‌رو بوده‌ایم. پس ما به این دسته از دانش‌آموزان که دچار افت یادگیری هستند، دانش‌آموزان در معرض خطر می‌گوییم که در آینده ممکن است به بازماندگان از تحصیل اضافه شوند.