شمشیر پادشاه هخامنشی در آمریکا جعلی درآمد

محمد باریکانی- دبیر گروه زیست‌بوم

موزه گتی آمریکا در شهر لس‌آنجلس اقدام به نمایش 200اثر متعلق به دوران هخامنشی و ساسانی ایران باستان کرده که یکی از آن‌ها شمشیر زرین منتسب به اردشیر یکم هخامنشی است.
شمشیر دارای دسته و غلاف زرین با انبوهی از نقوش دوره هخامنشی است که حالا باستان‌شناسان ایرانی در اصالت آن تردید کرده و برخی همچون مهرداد ملک‌زاده باستان‌شناس متخصص ماد و هخامنشی آن‌را یک جعل احمقانه خوانده است.
مهرداد ملک‌زاده در ارتباط با اقدام موزه گتی آمریکا درخصوص رونمایی از شمشیر زرین اردشیر یکم هخامنشی به همشهری می‌گوید: باستان‌شناس‌ها می‌پرسند این اثر از کدام نقطه از ایران بیرون آمده و به آمریکا و به موزه گتی رسیده است؟ گور اردشیر اول و دوم در نقش رستم و تخت‌جمشید قرار دارد که در همان روزگاران باستان توسط غارتگران گور غارت شده‌اند و حتی اگر اشیای زرینی هم در آنها وجود داشته است در طول زمان این اشیا از بین رفته است. چون غارتگران زر در آن دوران آثار زرین را آب می‌کردند.بنابراین اگر این شمشیر متعلق به اردشیر اول یا دوم هم بوده باشد قاعدتا الان نباید به‌ دست ما برسد.
او می‌گوید: ما تاریخچه اشیای هخامنشی یا هخامنشی‌گونی که از طریق حفاری به‌دست نیامده بلکه در موزه‌های جهان است از بعد از رنسانس می‌شناسیم و هیچ‌کدام اینها به یکباره  ظاهر نمی‌شوند. مثلا شیر همدان که زبانش را از لای دندانش بیرون گذاشته متعلق به یک مجموعه‌دار آمریکایی بود که 50 سال قبل از اینکه بانک ملی اثر را خریداری کند و به موزه ایران باستان اهدا کندتصویرش در کاتالوگ‌های مختلف چاپ شده بود و شناسنامه داشت.
او درخصوص شمشیر به نمایش درآمده در موزه گتی آمریکا گفت: شمشیر منتسب به اردشیر یکم که موزه گتی آن‌را رونمایی کرده‌ شیئی بی‌اصل و نسب است چون حتی اشیای قاچاق موزه‌های دنیا هم شناسنامه دارند و معلوم است از کجا آمده‌اند. دوم اینکه نقوش این اثر بسیار احمقانه است. غلاف شمشیر خیلی شلوغ است و جاعل دلش نیامده و هر آنچه از نقوش هخامنشی می‌دانسته را روی این اثر پیاده کرده است و حتی نقوشی دارد که اصلا روی فلز نمی‌آید و مختص سنگ است. افزون بر آن این شمشیر اگر متعلق به شاه هخامنشی باشد باید حتی تیغه‌اش از طلا باشد چون یک شیء تشریفاتی است و چند نمونه این آثار را در موزه ایران باستان داریم. این شمشیر تیغه‌اش آهنی بوده و زنگ زده در حالی که شاه هخامنشی شمشیر زرین جنگی ندارد و سلاحش تشریفاتی است. بنابراین جاعل اثر در جعل شمشیر که به نام اردشیر یکم هخامنشی درآمریکا به نمایش درآمد، سوتی داده است.
شاهرخ رزمجو، باستان‌شناس متخصص دوره هخامنشی نیز درخصوص غلاف و شمشیر منتسب به اردشیر یکم که در آمریکا رونمایی شده است به همشهری می‌گوید: بسیاری از آثار هخامنشی را بیشتر براساس شکل و نقش و طرح‌های موجود بر آنها اصالت سنجی می‌کنند، درحالی‌که نقش‌های به‌کار رفته در تزیین این غلاف، اغلب تکرار نقش‌های به‌کار رفته در آثار دیگر است. در کتیبه موجود بر غلاف شمشیر نیز ایرادهایی دیده می‌شود. همچنین با توجه به زاویه 45درجه شمشیر به هنگام آویختن از کمر، به‌نظر می‌رسد کتیبه سر و ته قرار می‌گیرد. البته در غلاف‌های موجود هخامنشی تاکنون نمونه کتیبه داری دیده نشده است و دلیل نوشته شدن کتیبه در پشت غلاف نیز مشخص نیست. همچنین به‌نظر می‌رسد در مقایسه با آثار سلطنتی هخامنشی، نقش‌ها با ظرافت کمتری ساخته شده‌اند. انتظار می‌رود یک غلاف و شمشیر سلطنتی، دارای ظرافت بیشتر و نقش‌مایه‌های دقیق‌تری باشد که مناسب با یک غلاف شمشیر اکیناکس طراحی شده باشند. این موارد، تردیدهایی درباره اصالت اثر به‌وجود می‌آورد.
به‌گفته این باستان‌شناس، نقش‌های متعدد و تکرار شده روی اثر، همچون ترکیب‌بندی نقش عقاب و نقش شیر داخل دایره هم با یک غلاف شمشیر سلطنتی نمی‌خواند. این نقش‌ها در اصل نقش مربوط به ارائه‌ها و تزیینات زرینی هستند که روی پوشاک دوره هخامنشی دوخته می‌شدند. این نقش‌ها روی بدنه غلاف با ترکیب بندی غیرمعمول تکرار شده‌اند. درحالی‌که در هنر هخامنشی، نقوش براساس ویژگی‌های همان اثر طراحی و ساخته می‌شدند.
شاهرخ رزمجو می‌گوید: براساس نوع کار و نقش‌ها و کتیبه‌ای که روی غلاف شمشیر زرین منتسب به اردشیر یکم در موزه گتی آمریکا دیده می‌شود، پرسش‌هایی درباره اصالت اثر پیش می‌آید. بررسی آزمایشگاهی این اثر می‌تواند پاسخی به تردیدهای موجود درباره اصالت این اثر باشد.
میلاد وندایی، باستان‌شناس متخصص ساسانی و هخامنشی هم مشخص نبودن محل کشف اثر و رونمایی ناگهانی و خصوصی از شمشیر منتسب به اردشیر یکم در موزه گتی آمریکا را اقدامی تردیدبرانگیز بر اصالت اثر می‌داند و به همشهری می‌گوید: باید پیش از رونمایی از اثر برای درج اصالت آن کار آزمایشگاهی توسط موزه بر این اثر صورت می‌گرفت. درحالی‌که براساس آخرین اخبار و اطلاعات، موزه اجازه انجام آزمایش برای تأیید اصالت اثر را نداده است. براساس سبک‌شناسی هنری آثار دوره هخامنشی نیز تفاوت‌هایی در ریزه‌کاری‌های اثر دیده می‌شود. خطوط پایین خنجر نسبت به آثار دوره هخامنشی بیشتر است. اما براساس سبک‌شناسی هنری این احتمال وجود دارد که شمشیر منتسب به اردشیر یکم در موزه گتی آمریکا یک اثر جعلی باشد. مگر اینکه تصاویر دقیق‌تر از اثر منتشر شود و موزه اجازه انجام کارهای آزمایشگاهی روی این اثر را بدهد. در یک کلام می‌توان گفت براساس قیاس تطبیقی سبک‌شناسی هنری شمشیر رونمایی شده در آمریکا تفاوت‌های زیادی با آثار موجود در تخت‌جمشید و نمونه‌های به‌دست آمده از آثار دوره هخامنشی دارد.