چرخش بازار کار، به سود درس‌خوان‌ها ،به زیان کشاورزان

برآیند ورود و خروج بازار کار ایران در سال1400 نسبت به سال قبل منفی بوده و خلوت‌تر شده؛ اما درعین‌حال هم اتفاقات خوبی مانند افزایش تعداد شاغلان درس‌خوانده و پایین‌آمدن نرخ اشتغال ناقص رخ داده و هم برای سومین فصل متوالی، اتفاق نامطلوبی مانند کاهش قابل‌توجه شاغلان بخش کشاورزی تجربه شده است. به گزارش همشهری، بازار کار ایران در سال 1400به دلایل متعدد، نه‌تنها در حد برآورد سیاستگذاران ظاهر نشد، بلکه باوجود افزایش بیش از 721هزار نفری جمعیت در سن کار، حاضران این بازار اعم از شاغل و بیکار حدود 30هزار نفر نسبت به زمستان1399 کاهش پیدا کرد؛ اما تحولات دیگری نیز در بازار رخ داده که نشان می‌دهد در شرایط موجود و با ظرفیت فعلی اقتصاد، سیاستگذاری‌های حوزه اشتغال بیش از آنکه روی کمیت بازار کار اثر داشته باشد، اندکی روی کیفیت آن اثرگذار است؛ به‌گونه‌ای که تعداد فارغ‌التحصیلان شاغل افزایش پیدا کرده و افراد بیشتری از شاغلان امکان 44ساعت کار یا بیشتر در هفته را پیدا کرده‌اند.

جبر خروج از بازار
بررسی اعداد و ارقام مربوط به وضعیت بازار کار ایران در زمستان 1400با نگاهی فارغ از درصدگیری‌های معمول مرکز آمار نشان می‌دهد: جمعیت در سن کار ایران در زمستان گذشته 63میلیون و 334هزار نفر بوده که این تعداد بیش از 721هزار نفر بالاتر از زمستان سال1399 است. به‌عبارت‌دیگر، در یک سال منتهی به زمستان گذشته، این تعداد نیروی کار تازه‌نفس به سن کار رسیده‌اند که البته بخشی از آنها محصل، دانشجو یا خانه‌دار هستند و تمایل یا امکانی برای ورود به بازار کار ندارند؛ اما در این میان بخشی هم هستند که گرچه میل به مشارکت اقتصادی و اشتغال دارند؛ اما بنا به دلایلی نظیر نبود شغل متناسب یا دستمزد کمتر از توقع ترجیح می‌دهند قید کار کردن و حتی دنبال کار گشتن را بزنند. در شرایط عادی، برای اینکه نرخ اشتغال و نرخ مشارکت اقتصادی کشور پایدار و بدون تغییر بماند، سالانه باید بخشی از نیروی کار اضافه شده به جمعیت در سن کار شاغل شوند یا در دسته‌بندی جمعیت بیکاران قرار بگیرند اما در سال‌های اخیر و به‌خصوص در سال1400 یک اتفاق نامساعد در بازار کار ایران رخ داده و باوجود بالا رفتن تعداد افراد واجد شرایط فعالیت اقتصادی، عملا تعداد فعالان (اعم از شاغل و بیکار) رشد نکرده است. نمونه عینی این اتفاق را می‌توان در گزارش مرکز آمار از بازار کار زمستان سال گذشته دید که نشان می‌دهد در یک سال منتهی به این فصل، بیش از 721هزار نفر به جمعیت در سن کار اضافه شده‌اند اما همزمان نه‌تنها در ازای این افراد کسی وارد بازار کار نشده، بلکه 30هزار نفر از کسانی که شاغل یا در حال جست‌وجوی کار بوده‌اند نیز از بازار خارج شده‌اند. درنتیجه این اتفاق، جمعیت غیرفعال اقتصادی ایران در زمستان1400 معادل 751هزار نفر نسبت به زمستان1399 افزایش یافته است.

بیکاران ناامید
اضافه شدن 751هزار نفر به جمعیت غیرفعال ایران در یک سال منتهی به زمستان1400 به این معنا نیست که کل جمعیت 721هزار نفری به سن کار رسیده قید ورود به بازار کار را زده‌اند و حدود 30هزار نفر از بیکاران نیز از بازار خارج شده‌اند؛ بلکه به این مفهوم است که در جریان بازار کار، تعدادی از شاغلان بیکار و بخشی غیرفعال شده‌اند و از سوی دیگر بخشی از تازه‌واردها و بیکاران قبلی جای آنها را گرفته‌اند اما درمجموع، برایند جریان بازار کار اینگونه بوده که بیش از ورودی آن، شاهد خروج نیروی کار بوده است. به گزارش همشهری، بررسی اطلاعات بازار کار ایران در زمستان1400 نشان می‌دهد تعداد بیکاران در یک سال منتهی به این فصل 68هزار و 708نفر نسبت به زمستان1399 کاهش پیدا کرده و در مقابل فقط 38هزار و 846نفر به جمعیت شاغلان افزوده شده است. به‌عبارت‌دیگر، اگر جمعیت کشور در این یک سال هیچ رشدی را تجربه نکرده باشد، بازهم بازار کار با ریزش 30هزار نفری فعالان اقتصادی مواجه بوده که یا از یافتن شغل ناامید شده‌اند یا به‌واسطه نیافتن شغل متناسب یا با درآمد مطلوب، قید حضور در بازار کار را زده‌اند.

فارغ‌التحصیلان شاغل
در این میان، بررسی جمعیت بیکاران در گروه‌های سنی 15تا 24سال، 18تا 35سال و همچنین جمعیت بیکاران درس‌خوانده و فارغ‌التحصیل نشان می‌دهد باوجوداینکه برایند بازار کار در یک سال منتهی به زمستان1400 منفی بوده و حدود 30هزار نفر از جمعیت شاغلان و بیکاران کاسته شده، بازهم ماتریس جریان بازار کار به زیان شاغلان موجود و به نفع بیکاران جوان، به‌خصوص فارغ‌التحصیلان بوده است؛ به‌گونه‌ای که بخشی از بیکاران در این گروه‌های سنی، جایگزین شاغلان موجود شده‌اند و بخشی از شاغلان موجود به‌ناچار بیکار یا غیرفعال شده‌اند. بررسی اعداد و ارقام نشان می‌دهد در زمستان 1400بالغ‌بر 42هزار و 680فارغ‌التحصیل بیکار از دسته بیکاران خارج شده‌اند و بخشی قابل‌توجهی از آنها به جرگه شاغلان پیوسته‌اند چراکه سهم این گروه از اشتغال موجود به‌شدت رشد کرده است. از سوی دیگر، ساختار جمعیتی ایران به‌گونه‌ای است که بخش عمده جوانان بالای 15سال آن دارای تحصیلات آموزش عالی هستند و بر همین اساس بخش بزرگی از جمعیت 721هزار نفری تازه‌وارد به بازار کار را فارغ‌التحصیلان دانشگاهی تشکیل می‌دهند که شانس اشتغال آنها در یک سال منتهی به زمستان1400 مساعدتر از قبل بوده و توانسته‌اند جایگزین بخشی از شاغلان موجود شوند. بررسی اطلاعات مرکز آمار ایران نشان می‌دهد در زمستان 1400، سهم فارغ‌التحصیلان آموزش عالی از اشتغال موجود در اقتصاد ایران 5.3درصد نسبت به زمستان1399 افزایش پیدا کرده و جمعیت شاغلان این گروه با 311هزار و 87نفر افزایش به 6میلیون و 164هزار و 220نفر رسیده است. از سوی دیگر در زمستان سال گذشته، ضریب اشتغال ناقص اندکی کاهش پیدا کرده و برای تعداد بیشتری از شاغلانی که باوجود آمادگی مجبور بودند به‌دلیل رکود، پیدا نکردن کار و... کمتر از 44ساعت در هفته کار کنند، امکان فعالیت مهیا شده است.

افول اشتغال کشاورزی
آمارهای رسمی از تحولات بازار کار در یک سال منتهی به زمستان1400 حاکی از این است که به‌احتمال‌زیاد در این دوره زمانی به‌واسطه مسائلی نظیر خشکسالی و کاهش صرفه اقتصادی کشاورزی و دامپروری، ثبات اشتغال در بخش کشاورزی کاهش پیدا کرده و این مسئله به ریزش بیش از 288هزار نفر شاغلان این بخش منجر شده است. رشد منفی 2درصدی بخش کشاورزی در 6ماهه1400 و در ادامه کاهش 2.5درصدی رشد اقتصادی این بخش در پاییز این سال، مقدمات کوچک‌تر شدن این بخش اقتصاد ایران بوده و آنگونه که آمار و ارقام نشان می‌دهد، در فصل زمستان سال گذشته، کاهش رشد اقتصادی ایران در این بخش با شتاب بیشتری رخ داده است. این مسئله به‌واسطه اثرگذاری مستقیم آن بر امنیت غذایی و خودکفایی کشور در تولید غذا و نهاده غذایی، اهمیت زیادی دارد و باید ضمن بررسی و ریشه‌یابی، تمهیدات لازم برای علاج کردن آن اندیشیده شود. در مقابل این اتفاق، بخش خدمات که به‌تدریج با کاهش همه‌گیری کرونا در حال خروج از روند نیمه تعطیل 2ساله است، توانسته بیش از 364هزار شاغلان جدید جذب کند و سهم خود از بازار کار ایران را به 51.9درصد برساند.