یادگارهایی به گستردگی تاریخ

فاطمه موسوی؛ تاریخ‌پژوه

زنده‌یاد آیت‌الله‌العظمی سیدحسین طباطبایی‌بروجردی، در سال1324ش و درپی دعوت علما و مدرسان نامدار حوزه علمیه قم، به‌ویژه امام خمینی(ره)، به این شهر مهاجرت کرد و رسما مرجعیت اعلا را برعهده گرفت. ایشان در مدت حضور در شهر قم، منشأ خدمات بسیاری در ارتقای عمرانی آن شدند. به‌عنوان نمونه در سال۱۳۲۹ش، که وضع آب قم تغییر کرد و امکان استفاده از آن کم و کمتر می‌شد، آیت‌ﷲ بروجردی دستور حفر 10عدد چاه را در این شهر داد. آن بزرگ همچنین تجار و صاحبان ثروت شهر را به خانه خود دعوت ‌کرد و از آنها برای آبادی شهر کمک خواست. به درخواست ایشان، روند فقرزدایی از شهر به انجام رسید و برای رفع محرومیت از آن برخی کارخانه‌ها ازجمله بافندگی ایجاد شدند. تلاش آیت‌ﷲ بروجردی در راستای فقرزدایی از قم، به‌گونه‌‌ای بوده که باغ ارثی خود در بروجرد را در حدود 4هزار تومان فروخت و قیمت آن را خرج تهیه گندم و نان برای فقرای قم کرد. همچنین در زمان وقوع سیل در این شهر، حوزه و مردم را برای کمک به آسیب‌دیدگان بسیج کرد و شخصاً در میان سیل‌زدگان حاضر شد تا بر روند امدادرسانی نظارت کند. آیت‌الله همچنین برای رفع مشکل کمبود مراکز درمانی در شهر قم، 20هزار متر زمین خریداری کرد و بیمارستانی را در خیابان آذر، از ثلث ماترک اموال میرزا حاج علی‌اکبر نکویی بنا نهاد که تا هم‌اینک برقرار و در حال ارائه خدمت به مردم است.
از اقدامات مهم آن مرجع اعلای جهان تشیع، ساخت مسجد اعظم قم بود که این بنا از آثار دینی باعظمتی است که در شهر قم قرار دارد. آیت‌الله بروجردی بر این باور بود که در جوار حرم حضرت‌معصومه(س)، باید مسجدی هم‌شأن با مسجد گوهرشاد نسبت به بارگاه حضرت امام‌رضا(ع) وجود داشته باشد. ایشان با خرید خانه‌های شخصی و مسافرخانه‌هایی که در اطراف آستانه قرارداشتند، این مسجد را در سال1337ش، بنا‌نهاد. هزینه‌های ساخت این مسجد که از شاهکارهای معماری حاج محمدحسین لرزاده بود، توسط شخص آیت‌الله بروجردی و کمک‌های مردمی تأمین شد. بسیاری از شاگردان آیت‌الله در ایام تبلیغ، مردم سراسر نقاط ایران را، در جریان تصمیم مرجعیت برای بنای چنین مسجدی قرار دادند و این بنای پرشکوه، با مشارکت پرانگیزه جمع زیادی از مردم مومن و علاقه‌مند ایجاد شد. تأسیس کتابخانه‌ای بزرگ در ضلع غربی مسجد، از دیگر اقدامات مؤسس بزرگ آن محسوب می‌شد. 
در زمان حیات آیت‌الله، مخزن این کتابخانه، مجموعا دارای 10هزار جلد کتاب بود، که بس مورد‌اقبال طلاب و علاقه‌مندان به مطالعه قرار داشت و بعدها توسعه یافت. تذکار بدین نکته نیز بی‌مناسبت نیست که از دیگر یادگارهای آیت‌الله بروجردی، ترمیم و توسعه کتابخانه مدرسه فیضیه قم بود که تا پایان حیات وی بیش از 5هزار جلد کتاب بر تعداد آن افزودند. این کتابخانه نیز هم اینک در زمره شاخص‌ترین کتابخانه‌های حوزه قم قرار دارد.
در دوره‌ای که از آن سخن می‌گوییم به‌دلیل افزایش تعداد طلاب علوم دینی، مدارس علمیه قم از گنجایش کافی برای پذیرش محصلان جدید برخوردار نبود. یکی از اقدامات مهم آیت‌الله بروجردی برای حل این معضل، تعمیر و مرمت مدرسه رضویه بود که به مرور زمان به‌صورت بنایی مخروبه می‌نمود. 
علاوه بر این، ایشان در سال1339ش، بنای مدرسه خان را که در سال1123ق به‌دست مهدیقلی‌خان ساخته شده بود و در ضلع شرقی میدان آستانه حضرت معصومه(س) و جنب بازارچه معروف گذرخان قرار داشت تخریب و مجدداً احداث کردند. بنای جدید با 59 حجره، گنجایش دربرگرفتن 100طلبه را داشت.
در یک کلام باید اذعان داشت که هجرت آیت‌الله‌العظمی بروجردی به قم، علاوه بر اینکه حوزه علمیه پرقدمت این شهر را به اوج بالندگی علمی و شکوفایی رساند، به‌گونه‌ای که اغلب مراجع امروز این حوزه، حاصل بستر‌سازی‌ علمی آن بزرگ در آن دوره به شمار می‌روند، برای زیرساخت‌های نسبتا فرسوده و مردمان این شهر نیز آورده‌های فراوان داشت که اغلب آنها تا هم‌اینک به حیات خود ادامه می‌دهند و حتی بس فراتر از شکل اولیه خویش، توسعه یافته‌اند. 
روحش شاد و یادش گرامی باد.
منبع: محمدحسین ناصرالشریعه، تاریخ قم، تهران، رهنمون، 1383ش، صص 408، 413، 418، 420، 430، 431، 434.