یادداشت
نیاز ایران به تفکر دانش‌بنیان
محمد کرباسی- دبیر گروه دانش و فناوری
«ابتدا تو را نادیده می‌گیرند، بعد به تو می‌خندند، سپس با تو می‌جنگند و در نهایت تو پیروز می‌شوی»؛ این جمله گاندی شاید خلاصه‌ترین شرح حال از تلاش چند ساله بازیگران اکوسیستم فناوری کشور طی سال‌های اخیر باشد. چند سال قبل بخش‌های سنتی، برخی مقام‌های دولتی و صنعت‌های غول کشور با آن همه ساختمان و بریز و بپاش به شرکت‌های استارت‌آپی و دانش‌بنیان به تمسخر نگاه می‌کردند؛ کسانی که شاید همه دارایی‌شان در ابتدای راه فکر و ایده‌شان بود. یک زمانی کسانی که از اقتصاد دانش‌بنیان و جهش شرکت‌های استارت‌آپی حرف می‌زدند مسخره می‌شدند، اما حالا بیشتر از6600شرکت دانش‌بنیان بدون آنکه دارایی مشهود زیادی مانند صنعت‌های سنتی کشور داشته باشند به‌وجود آمده‌اند.
ده‌ها سال قبل شاید پز کشورهای مختلف جهان در اقتصادشان به صنایعی مثل فولاد، سیمان یا حتی پتروشیمی بود، حالا اما اگر به کشورهای پیشرفته نگاه کنید و سری به بورس‌های جهانی بزنید بهترین شاخص‌ها در اختیار شرکت‌های استارت‌آپی و فناور قرار دارد.
پول نفت سال‌ها در کشور ما به‌عنوان رانت وارد اقتصاد شده و هر کسی با هر دلیلی سعی کرده به این رانت نزدیک‌تر شود. دست‌کم گرفتن شرکت‌های دانش‌بنیان هم ناشی از مشکلات جدی فرهنگی در زمینه اخلاق نخبگی بوده است. رانت نفت در کشور سال‌ها باعث شده که اخلاق نخبگی شکل نگیرد و اصولا نخبه شناخته نشود. وقتی رانت نفت وارد اقتصاد می‌شود، هر کسی با هر دلیلی سعی می‌کند به این رانت نزدیک‌تر شود.
در معنای درست اما نخبه کسی است که بتواند 4نفر را سر کار ببرد، اشتغال‌زایی کند و گره‌ای از مشکل مردم باز کند. در این میان دولت و حاکمیت هم تنها نقش تسهیل‌کنندگی دارند. اگر مردمی نداشته باشیم که با یک نخبه درست برخورد کنند، اگر اقتصادمان نخبه‌محور نباشد، اگر فرهنگ‌مان فرهنگ نخبگی نباشد وضعیت به همین روال با خام‌فروشی نفت ادامه پیدا می‌کند.
با ادامه پیدا‌کردن تلاش‌های اکوسیستم دانش‌بنیان کشور پهنه‌های نوآوری در شهرهای مختلف به یک میلیون مترمربع رسیده است. حاصل این مراکز نوآوری که خیلی‌هایشان زمین‌های متروکه یا کارخانه‌های ورشکسته سنتی بوده‌اند 70خانه خلاق و نوآوری، 9کارخانه نوآوری، 10هزار استارت‌آپ و 247مرکز نوآوری است. اینها باعث شده‌اند 6600شرکت دانش‌بنیان به اضافه 1500شرکت خلاق به‌وجود بیاید که منجر به ایجاد 350هزار شغل مستقیم و 250هزار میلیارد تومان گردش مالی در کشور بدون نیاز به رانت نفت شده است.
با وجود همه تحریم‌های بین‌المللی با همان خلاقیت و نخبگی جوان‌های ایرانی در شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق بوده که سهم اقتصاد دیجیتال در تولید ناخالص داخلی ایرانی به حدود ۷درصد رسیده است.
به همین‌خاطر برای رشد دانش‌بنیان‌ها در سال ۱۴۰۱ و برای عبور از اقتصاد نفتی، کشور ما باید شاهد یک تحول شود. کسب‌وکار، فرهنگ و تفکر مردم و مسئولان باید استارت‌آپی و نخبگی شود. ناکارآمدی در بخشی از صنعت ما مثل بخش خودروسازی که دلیلش همان نفت بوده شاید باعث تو سری خوردن کالای داخلی شده است، اما خیلی‌ها هستند که در سال‌های اخیر از دل شرکت‌های دانش‌بنیان طعم خوش فناوری و خدمات و محصولات «ایران ساخت» را چشیده‌اند. وقتی صنعت از سیستم دولتی و رانتی خارج شود، پیروز خواهد شد. دانش‌بنیان‌ها خودشان را حالا دیگر ثابت کرده‌اند. آنها پس از نادیده گرفته شدن، مورد تمسخر قرار گرفتن و حتی کتک خوردن حالا پیروز میدان شده‌اند. سیلیکون ولی زمانی در کالیفرنیا بود، حالا سیلیکون ولی در ناحیه نوآوری شریف، پارک‌های فناوری پردیس، سیستان و بلوچستان، کردستان، فارس و گیلان و استان‌های دیگر ایران است.