چرا خانه ملت شیشه‌ای نشد؟

حمیدرضا بوجاریان، روزنامه‌نگار

 موضوع شفافیت آرای نمایندگان مردم در خانه ملت، مطالبه‌ای است که عمر آن به یک سال و نیم قبل از تشکیل مجلس یازدهم بازمی‌گردد؛ مطالبه‌ای که ریشه آن را می‌توان در تغییر موضع ناگهانی برخی نمایندگان ادوار گذشته مجلس خصوصا در مجلس دهم و در مواجهه با مسائلی مانند استیضاح وزرا جست‌وجو کرد. از این‌رو، تعدادی از نمایندگان مجلس دهم طرحی را تهیه کردند که براساس آن آرای نمایندگان شفاف شود و مردم بدانند که نمایندگان آنها در موضوعاتی که در مجلس مطرح می‌شود چه رأیی داده‌اند. با این حال، تلاش‌های تعدادی از نمایندگان برای به تصویب رساندن این قانون تاکنون به شکست انجامیده است. دلیل این شکست را می‌توان برخی ملاحظات خاص که برخی نمایندگان عنوان می‌کردند، دانست. استدلال برخی مخالفان تصویب این طرح این بود که اگر نمایندگان آرای خود را شفاف اعلام کنند، ممکن است در انتخابات بعدی از سوی شورای نگهبان رد صلاحیت شوند؛ موضوعی که علی‌اکبر کریمی، نماینده مردم اراک در مجلس شورای اسلامی درباره چرایی به سرانجام نرسیدن این طرح در مجلس دهم به همشهری می‌گوید: طرح شفافیت آرای نمایندگان در مجلس دهم به تأیید تعدادی از نمایندگان رسید اما، زمانی که فوریت این طرح به رأی گذاشته شد، تعداد کمی از نمایندگان به آن رأی دادند که این موضوع باعث شد فوریت این طرح، رأی موردنیاز را کسب نکند. این مسئله منجر به قرار گرفتن این طرح به شکل عادی در دستور کار کمیسیون مربوطه شد و چون فعالیت مجلس دهم به پایان رسید، عملا این طرح که 14شهریور سال97 تهیه شده بود در مجلس دهم به تصویب نرسید.

مسیر پرپیچ و خم شفافیت در مجلس یازدهم 
در همان روزهایی که رسانه‌ها تیغ انتقاد خود را سمت مجلس دهم نشانه رفته ‌بودند و نمایندگان آن دوره را به‌دلیل رأی ندادن به طرح شفافیت آرا شماتت می‌کردند، برخی کاندیداهای انتخابات مجلس یازدهم با شعار شفافیت در آرای نمایندگی پا به عرصه رقابت نمایندگی گذاشتند و بسیاری از همین افراد، با اتکا به این شعار و برای تحقق مطالبه مردم به کرسی‌های نمایندگی در خانه ملت تکیه زدند. با این حال، گرچه انتظار می‌رفت شعار شفافیت در آرای نمایندگان یکی از نخستین شعارهای محقق شده مجلس جدید باشد، اما این طرح با وجود تلاش برخی نمایندگان بار دیگر به تصویب نرسید. مجلس جدید 15بهمن99 این طرح را که پیش‌بینی می‌شد 173نماینده به آن رأی مثبت دهند تا به تصویب نهایی برسد، روانه صحن علنی کرد، اما در روز ‌ رأی‌گیری تنها 153نماینده به آن رأی دادند و در نهایت طرح به تصویب نرسید و برای بررسی بیشتر به کمیسیون تخصصی ارجاع شد.

آیین‌نامه داخلی مجلس مانع بررسی زودتر طرح شفافیت بود
تأخیر در روند بررسی طرح شفافیت نمایندگان که تاکنون نیز ادامه داشته است ، سؤالات و ابهاماتی را میان افکار عمومی درباره چرایی بررسی نشدن این طرح در صحن مجلس ایجاد کرده است؛ ابهاماتی که محمدصالح جوکار، رئیس کمیسیون امور داخلی و شوراهای مجلس در پاسخ به آن به همشهری می‌گوید: نمایندگان یک‌بار طرح خود را برای بررسی و تصویب به صحن علنی فرستادند، اما طرح ارائه شده رأی دوسوم نمایندگان را کسب نکرد. او به قوانین داخلی مجلس استناد می‌کند و می‌گوید قانون دست نمایندگان را برای بررسی زودتر طرح شفافیت بسته است. آیین‌نامه داخلی مجلس اجازه نمی‌دهد یک طرح تا 6ماه بعد از رد شدن مجددا در دستور کار صحن قرار بگیرد. از سوی دیگر، طرح‌های متعددی در بازه زمانی رد شدن طرح شفافیت آرا از سوی نمایندگان برای بررسی به هیأت‌رئیسه ارائه شده است که براساس قانون مجلس، بررسی طرح‌ها صرفا براساس زمان ارائه شده آن به هیأت‌رئیسه قابل بررسی است و نمی‌شود یک طرح را به طرح دیگری مقدم دانست و نوبت بررسی آن را جلوتر انداخت. این الزامات قانونی سبب شد طرح شفافیت آرا تاکنون برای بررسی مجدد در دستور کار صحن قرار نگیرد. گرچه رئیس مجلس شورای اسلامی در پاسخ به تذکر یکی از نمایندگان که خواهان در دستور کار قرار گرفتن طرح شفافیت آرا شد، از بررسی این طرح در ماه جاری مجلس خبر داد، اما جوکار معتقد است ممکن است بررسی طرح شفافیت بعد از ماه رمضان در دستور کار قرار بگیرد؛ بنابراین نمی‌توان به‌طور دقیق اعلام کرد طرح شفافیت آرا چه زمانی در صحن بررسی می‌شود، اما چون کلیت فضای مجلس بر تصویب این طرح اصرار دارد ممکن است این طرح بعد از ماه رمضان بررسی و تصویب شود.

مکث
طرح شفافیت آرا چه مواردی را شامل می‌شود؟
مهم‌ترین محورهای طرح شفافیت را می‌توان در الزامی شدن انتشار عمومی مشروح مذاکرات ظرف حداکثر یک ماه، الزامی شدن انتشار عمومی برنامه هفتگی مجلس 3روز قبل از برگزاری جلسات، امکان حضور سایر نمایندگان در جلسات هیأت‌رئیسه و نیز الزامی شدن انتشار مشروح مذاکرات هیأت‌رئیسه برای نمایندگان دانست. علاوه بر این، امکان انتشار آرای هیأت‌رئیسه به تفکیک موافق، مخالف و ممتنع برای نمایندگان، الزام به برگزاری علنی جلسات کمیسیون‌های تخصصی مجلس، الزام به انتشار عمومی دستور کار کمیسیون‌ها تا 3روز قبل از تشکیل جلسه و نیز الزام به انتشار عمومی مشروح مذاکرات جلسات کمیسیون‌های تخصصی از دیگر بخش‌های این طرح است. کنار این موضوعات، ایجاد بستر قانونی پخش زنده مذاکرات جلسات کمیسیون‌های تخصصی از صداوسیما، الزام به انتشار عمومی حاضران و غایبان و آرای مخالف، موافق، ممتنع و بدون رأی در جلسات کمیسیون، الزام به برگزاری علنی جلسات بررسی طرح‌ها و لوایحی که وفق اصل۸۵ قانون اساسی برگزار می‌شوند، ‌الزامی شدن انتشار گزارش سفر، هزینه‌ها و نتایج ماموریت کاری نمایندگان و الزامی شدن انتشار عمومی اسامی غایبان و حاضران و انتشار آرای نمایندگان در صحن علنی به تفکیک مخالف، موافق، ممتنع و رأی نداده از مفاد دیگر طرح شفافیت آراست.