گزارش
امتحان کن چند روزی در صیام
افطاری دادن، روحیه گذشت و ایثار و غمخواری را بین طبقات مختلف جامعه زنده می‌کند
مهدیه تقوی راد- روزنامه‌نگار
افطاری دادن یکی از سنت‌های خوبی است که در ماه رمضان بین مسلمانان رایج است. با همه فضیلتی که برای روزه‌داری در دین اسلام وارد شده است پیامبر اعظم(ص) می‌فرمایند: افطاری دادن به برادر مسلمان از روزه داشتن افضل است. در دین مبین اسلام نیز تأکید بسیاری به افطاری دادن شده است. در کتاب معانی‌الاخبار به نقل از پیامبر اعظم(ص)روایتی نقل شده که براساس آن «کسی که یک روز را با میل و رغبت روزه بگیرد، خداوند اگر همه زمین را به‌عنوان پاداش، پر از طلا کند و به او بدهد، هنوز ثواب او را به‌طور کامل تا روز قیامت نداده است.» یا در حدیث قدسی که پیامبر فرموده‌اند:«الصوم لی و أنا اجزی به؛یعنی روزه برای من [خداوند] است و من خودم پاداش روزه‌دار هستم». همشهری در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمصطفی میرلوحی، رئیس هیأت مدیره جامعه الامام‌الصادق(ع) به بررسی ابعاد روزه‌داری و آثار اجتماعی آن پرداخته است.
خداوند متعال در همه ادیان الهی نخستین دستوری که برای عبادت عملی فرموده‌اند، برپایی نماز است و بعد از نماز یک نوع دعا و حرکت عبادی و عملیاتی از باب زکات را نیز خداوند در همه ادیان با کیفیت‌های مختلف واجب کرده است که همان روزه گرفتن است.در قرآن کریم نیز بعداز «و یوقیمون الصلاه» بلافاصله به «یوتون الزکوهًْ» اشاره شده است. براساس این آیه بندگان الهی برای اینکه نشان دهند بنده او هستند و از دستورات الهی تبعیت می‌کنند در ساعاتی از شبانه‌روز از خوردن و آشامیدن و انواع و اقسام لذت‌های زندگی دنیوی امساک می‌کنند تا نشان دهند عبد خداوند هستند. در آیه 183سوره بقره به وضوح اشاره است که «ای کسانی که ایمان آورده‌‌اید روزه بر شما مقرر شده است همانگونه که بر کسانی که پیش از شما [بودند] مقرر شده بود باشد که پرهیزگاری کنید.»
خداوند متعال در ماه رمضان نماز و عبادت و روزه‌داری را یکجا جمع کرده است به این دلیل که انسان به‌خود سختی گرسنگی و تشنگی را بدهد و با همین نخوردن و نیاشامیدن اثبات بندگی در برابر عبودیت الهی داشته باشد. در حدیثی که از امام رضا(ع)نقل شده است ؛«مردم به انجام روزه امر شده‌اند تا درد گرسنگی و تشنگی را بفهمند و به‌واسطه آن فقر و بیچارگی آخرت را بیابند.»
از انذار تا تشویق
یکی از انذارهایی که انبیای الهی برای گناهکاران و افرادی که حق مردم را نمی‌دهند، انجام داده‌اند این بوده که آنها را تهدید کرده و بترسانند که تا بتوانند به‌واسطه این انذار به فقرا و ضعفا کمک کنند. حس گرسنگی و تشنگی برای فردی که در طول سال گرسنگی و تشنگی را احساس نمی‌کند و از نظر مالی در مضیقه نیست و به انواع و اقسام مواد غذایی دسترسی دارد این است که با روزه گرفتن در‌ماه مبارک رمضان شبیه کسانی شود که در خانه‌شان چیزی برای خوردن ندارند و با روزه گرفتن کمی از حال آنها را درک کنند. نتیجه نهایی این روزه گرفتن این می‌شود که می‌توان به داد فقرا و بیچارگان رسید و با افطاری دادن روحیه گذشت و ایثار، همراهی و همدلی، همکیشی و هم سنگری و غمخواری در بین طبقات مختلف جامعه زنده می‌شود. افراد جامعه از دارا و ندار حس می‌کنند که همه با هم هموطن و همشهری و هم‌دین و همدرد هستند و بی‌اعتنایی در بین آنها جایگاهی ندارد.
همین همدلی و صمیمیت در افطاری دادن هزاران فضیلت اخلاقی گمشده یا کمرنگ شده در جامعه را زنده می‌کند و همه احساس می‌کنند که عضو یک خانواده هستند و هیچ فردی بر دیگری فضیلت و برتری ندارد.
ثواب افطاری دادن به ارحام و همسایگان
یکی از سنت‌های خوبی که در دین ما وجود دارد موضوع افطاری دادن است. افطاری دادن به چند گروه در دین ما سفارش شده است که یکی همسایه و دیگری ارحام است. همسایه اینقدر به گردن انسان حق دارد که پیامبر اعظم(ص) فرموده‌اند:«جبرئیل همواره مرا به حق همسایه سفارش می‌کرد تا آنجا که گمان کردم که به‌زودی او را در ارث شریکم کند.»در مرحله بعد اقوام و ارحام هستند و اگر فردی بتواند علاوه بر سفره افطار که برای همسایه و ارحام خود پهن می‌کند به مابقی مسلمانان نیز افطاری دهد ثواب بزرگی کرده است. یکی از راه‌هایی که می‌توان برای ارائه افطاری ساده در نظر گرفت این است که مومنان به‌دور از تجملات بخشی از مالی را که برای افطاری دادن در نظرگرفته‌اند را به افطاری دادن برای خانواده‌ها و مناطق محروم کشور اختصاص دهند تا این افراد نیز در‌ماه مهمانی خدا بتوانند از نعمت غذای گرم بهره‌مند شوند. در روز قیامت یکی از مواردی که انسان را از گناهان بزرگ نجات می‌دهد سیر کردن شکم گرسنگان است. در آیه 14سوره بلد نیز اشاره به اطعام گرسنگان شده است، آنجا که حضرت باری‌تعالی می‌فرمایند:« أو اطعام فی یوم ذی مسغبه». همه این اقداماتی که درخصوص سیر کردن شکم گرسنگان به آن اشاره شده برای تلطیف، تذهیب نفس و بالا بردن روحیه فرد است که در عین حال باعث می‌شود مکارم اخلاق و خصال حمیده در افراد رشد پیدا کرده و در اختلاف طبقاتی نیز در جامعه به‌گونه‌ای نمی‌شود که در نهایت به شورش و عصیان طبقات فرودست جامعه بینجامد.
فقیر و غنی افطاری بدهند
افطاری دادن برای همه افراد است. و اینطور نیست که فقط افرادی که از نظر مالی متمول هستند بتوانند افطاری بدهند. احکام افطاری دادن به قدری ساده و به دور از تکلف است که همه با هر درجه‌ای از توان مالی می‌توانند از این نعمت الهی فیض ببرند.آن روز که پیامبر اکرم(ص) ثواب افطاری دادن به روزه‌دار را برای مسلمانان بیان می‌فرمود، در میان آنها جمع کثیری از فقرای مهاجر بودند که از مکه هجرت کرده و در مدینه مالک چیزی نبودند و حتی جایگاه‌شان سکویی بود در کنار مسجد به نام «صفّه» که آنجا فقیرانه زندگی می‌کردند. آنها وقتی ثواب عظیم افطاری دادن به روزه‌دار را از حضرت رسول(ص) شنیدند، گفتند یا رسول‌الله! ما توانایی این را نداریم که به روزه‌داری افطاری بدهیم، چه بسا ما خودمان نیز شب‌هایی بدون شام می‌خوابیم. اینجا بود که رسول خدا(ص) فرمودند:شما خود را به ثواب برسانید هر چند به دادن نصف دانه خرما یا با دادن جرعه‌ای آب باشد. در زمان کنونی هم افرادی که توانایی بالایی ندارند می‌توانند با خرید چند عدد نان و یک قالب پنیر یا درست کردن چای در زمان افطار خود را در ثواب روزه گرفتن روزه داران شریک کنند. افطاری دادن یک عملیات اقتصادی است که فقرا احساس نکنند به آنها بی‌توجهی می‌شود و همه افراد چه غنی و چه فقیر می‌توانند در ثواب افطاری دادن شریک شوند.
زکات فطره شکرانه روزه‌داری
زکات فطره‌ای که در روز عید فطر باید پرداخت شود به شکرانه یک‌ماه روزه گرفتن است که به‌دست نیازمندان می‌رسد. در پرداخت زکات فطره و بهره‌مندی از ثواب آن نیز نیازمندان مورد توجه واقع شده‌اند. ثواب پرداخت زکات فطره اینقدر زیاد است که خداوند فرموده است ابتدا زکات فطره را پرداخت کنید و بعد نماز عید فطر را اقامه کنید. چنانچه فردی از نظرمالی در مضیقه است و دوست دارد همانند سایر روزه‌داران زکات فطره پرداخت کند می‌تواند پول زکات فطره یک نفر از اعضای خانواده را به همسر خود ببخشد و همسرش نیز این پول را به فرزندش ببخشد و این پول در بین اعضای خانواده دست گردان شود و در نهایت نفر آخر این پول را به فقیر بدهد با این کار روحیه گذشت، عطا و بخشش بین اعضای خانواده زنده می‌شود و دستی که کریم است و دستی که این کرامت را قبول می‌کند با خدا معامله کرده است. پس اصل روزه همین کریم بودن و کریم شدن است و هرچه تقوای الهی در فرد بیشتر شود فرد کریم‌تر می‌شود.
نکته
افطارهای بی‌نام و نشان
یک درس دیگر [ماه رمضان] مسئله سخت گرفتن بر خود و انفاق به دیگران است. این گرسنگی کشیدن، تشنگی کشیدن، روزه از اذان صبح تا اذان مغرب، این سخت گرفتن بر خود است. بسیاری از مردم ما به‌خودشان با روزه‌گیری سخت گرفتند و به دیگران انواع و اقسام انفاق را کردند. انسان چقدر لذت می‌برد که می‌بیند در شب ولادت امام مجتبی(ع) در نیمه‌ماه رمضان، بالای سر یک نانوایی تابلو زده‌اند که امشب به عشق امام حسن، نان از این نانوایی صلواتی است؛ هر که می‌خواهد بیاید نان ببرد. این انفاق‌هایی که در افطارها - افطارهای بی‌نام و نشان، افطارهای در مساجد – به‌وسیله همین‌گونه کارهای ابتکاری مردم ما دادند، این یک درس دیگر است، یک تمرین دیگر است. بر خود سخت بگیریم، به دیگران انفاق کنیم.
بیانات مقام معظم رهبری
در خطبه‌های نماز عید سعید فطر سال1386
نکته
افطاری به قدر وسع
در خطبه شعبانیه پیامبر(ص)فراوان شنیده و خوانده‌ایم که فرموده‌اند:«اگر کسی یک روزه‌دار را افطار دهد، ثواب آزاد کردن یک بنده را خدا به او اعطا خواهد کرد.» اصحاب عرض کردند: «یا رسول‌الله ما همه توانایی افطاری دادن به دیگران را نداریم.» حضرت فرمودند:«اتقوا‌الله ولو بشق تمره، ولو بشربه من الماء؛ یعنی حتی به‌اندازه یک جرعه آب، حتی به‌اندازه یک دانه خرما، در این کار خیر سهیم باشید.» البته اینکه پیامبر فرمودند «ولو به‌اندازه یک خرما»، برای کسانی نیست که وسع مالی و توان مالی زیادی دارند. متأسفانه در جامعه، گاهی اوقات شاهد هستیم کسانی که توانایی مالی بسیار بالایی دارند، تصور می‌کنند اگر چند کیلو خرما را لحظه افطار بین صف‌های نماز پخش کنند، ثواب کامل را می‌برند، درحالی‌که این توصیه برای کسانی است که توانایی کمی دارند. واضح است که از متمولین سفره‌های گسترده‌تر و همگانی‌تر انتظار می‌رود. آن‌وقت همه مردم به برپایی سفره‌های ساده افطاری تشویق می‌شوند. این کار خیلی پسندیده است؛ همین که در مساجد و بسیاری از معابر شهرها و روستاها در وقت افطار، در حال زیاد شدن است. یک سفره ساده افطاری مهیا شود تا عزیزانی که شاید غذای مناسبی نداشته باشند، حداقل در‌ماه رمضان، به‌راحتی و آبرومندانه و محترمانه افطاری ساده‌ای داشته باشند.
حجت‌الاسلام سیدحسین حسینی قمی،مدرس حوزه علمیه قم
در همینه زمینه :