شگفتانه 1401 برای اکوسیستم فناوری

عمادالدین قاسمی‌پناه - روزنامه‌نگار

«تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» عنوانی بود که در ابتدای قرن جدید بارقه امید را در اکوسیستم فناوری کشور ایجاد کرد. مفهوم این نامگذاری برای سال 1401از سوی مقام معظم رهبری نقشه راهی را برای اقتصاد کشور تعیین کرد که تولید باید با محوریت شرکت‌های دانش‌بنیان با هدف اشتغال‌زایی شکل بگیرد. تأکید بر پرهیز از خام‌فروشی و همچنین تبدیل انرژی و مواداولیه طبیعی به محصولات و فرآورده‌هایی که ارزآوری و اشتغال را در پی دارد، می‌تواند آمارهای خرد و کلان اقتصادی را در پایان 1401دستخوش تغییرات قابل توجهی کند. این درحالی است که سیاستگذاری‌های همسو و تغییر رویکردهای سنتی به‌منظور حمایت‌های بجا لازمه تحقق این هدفگذاری است. تا پایان 1400تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان به 6608شرکت رسید و از آنجا که این شاخص قابلیت سنجش و اندازه‌گیری دارد، در پایان 1401می‌توان گزارشی روشن از عملکرد دولت در این حوزه براساس گردش مالی، تعداد شرکت‌ها و تنوع محصولات و دیگر پارامترها مشاهده کرد.

مفهوم نامگذاری سال 1401
پرویز کرمی، دبیر ستاد توسعه فرهنگ علم، فناوری و اقتصاد دانش بنیان معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در گفت‌وگو با همشهری عنوان سال 1401را یک عیدی و یک شگفتانه برای فعالان اکوسیستم فناوری می‌داند، چراکه توجه ملی و توجه کشور به کاری که آنها طی یک دهه گذشته با موفقیت انجام داده‌اند، دیده شده است.
کرمی با اشاره به اینکه وقتی از اقتصاد دانش‌بنیان صحبت می‌کنیم به این معنی است که دانش و فناوری پیشرفته در همه عرصه‌های تولید و جامعه بتواند نقش‌آفرینی کند، ادامه می‌دهد: «این موضوع مزیت‌هایی برای کل جامعه و اکوسیستم فناوری دارد. زیرا باعث ارتقای رقابت‌پذیری تولیدات داخلی، افزایش کیفیت محصول، افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه تولید می‌شود.» 
او نشست سال گذشته مقام معظم رهبری با کارآفرینان حوزه فناوری را یادآوری و به تأکید ایشان بر حرکت کشور و معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری به سمت تولید و تبدیل شرکت‌های بزرگ به دانش‌بنیان اشاره می‌کند.

قابل سنجش بودن شاخص‌ها
دبیر ستاد توسعه فرهنگ علم، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری با اشاره به اینکه اکنون این کار از سوی دولت به‌صورت جدی در سال 1401آغاز شده است، می‌گوید: «ما اکنون برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان و خلاق، توانمندسازی سرمایه انسانی و ارتقای زیست‌بوم را از طریق ایجاد شتاب دهنده‌ها، مراکز نوآوری، خانه‌های خلاق و نوآوری و کارخانه‌های نوآوری انجام می‌دهیم.»
کرمی اشاره می‌کند که این کار برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق انجام می‌شد تا آنها بتوانند چالش‌ها و نیازمندی‌های ملی را رفع کنند.
او می‌گوید: «معاونت علمی خوشه‌های اولویت‌دار را برای خود تعریف و کار را شروع کرده بود. مانند حوزه سلامت که شامل تجهیزات و ملزومات پزشکی، داروهای پیشرفته و سلامت هوشمند است. یا در حوزه حمل‌ونقل هوشمند پروژه اتوبوس برقی، قطار ریلی برقی و موتورسیکلت برقی را در دستور کار قرار دادیم.»
دبیر ستاد فناوری‌های نرم و توسعه صنایع خلاق با این حال معتقد است: «تا زمانی که نهادهای اصلی مانند وزارتخانه‌های مربوطه پای کار نمی‌آمدند، کاری از دست دانش‌بنیان‌ها برنمی‌آمد. درواقع تعدادی کار شاخص انجام می‌شد، اما تبدیل به تولید و اقتصاد نمی‌شد. اما الان با این هدفگذاری و به تعبیر من با این «فرمان» که اتفاقا قابل سنجش و اندازه‌گیری است، این مطالبه رهبری باید تبدیل به مطالبه جامعه هم بشود.»
کرمی با اشاره به شاخص‌های معطوف به دانش‌بنیان شدن از سوی رهبری که شامل قابل احصا بودن شرکت‌های دانش‌بنیان هر بخش و قابل احصا بودن میزان اشتغال‌زایی هر شرکت دانش‌بنیان است، توضیح می‌دهد که در پایان سال 1401می‌توان این پرسش را مطرح کرد که شاخص‌های تعیین شده از سوی رهبری اکنون در چه وضعیتی است؟ 
او با اشاره به پیشنهاد افزایش 30درصدی شرکت‌های دانش‌بنیان از سوی معاونت علمی و تأکید رهبری بر 2برابر شدن ‌این شرکت‌ها می‌گوید: «اگرچه این میزان با حفظ کیفیت و شاخص‌های دانش‌بنیان‌ها دشوار است، اما اگر همه وزارتخانه‌های مرتبط پای کار بیایند این هدفگذاری قابل تحقق است.»
دبیر ستاد فناوری‌های نرم و توسعه صنایع خلاق تأکید می‌کند که ما زمانی می‌توانیم از اقتصاد نفتی جدا و صادرات‌محور شویم که حجم و تعداد «پروژه‌های بار اول» افزایش یابد.
کرمی با اشاره به اینکه این موارد قابل اندازه‌گیری است، می‌گوید: «تا پایان سال 1400میزان فروش شرکت‌های دانش‌بنیان 350هزار میلیارد تومان بوده است. پس این میزان در پایان سال 1401باید قابل رصد و اندازه گیری، پایش و مطالبه باشد و حداقل به 700تا 800هزار میلیارد تومان برسد. این موضوع نمی‌تواند محقق شود مگر اینکه میزان فروش شرکت‌های دانش‌بنیان فعلی افزایش یابد و به تعداد شرکت‌های جدید اضافه شود. این کار هم باید از طریق توسعه بازار، توسعه محصول و ایجاد بازارهای جدید صادراتی انجام شود.»

هدف گذاری چگونه محقق می‌شود؟
دبیر ستاد فناوری‌های نرم و توسعه صنایع خلاق معتقد است کاری که سازمان توسعه تجارت در انتهای سال 1400با مشارکت معاونت علمی آغاز کرده بود، باید به جد پیگیری شود.
کرمی در تشریح این کار می‌گوید: «یعنی ایجاد خانه‌های نوآوری و صادرات ایران در سایر کشورها، شکل‌دهی به پاویون‌های صادراتی، اعطای مجوزهای معافیت از تشریفات قانون برگزاری مناقصات، اعطای معافیت‌های مالیاتی به مجریان فعالیت دانش‌بنیان در شرکت‌های بزرگ و اعطای معافیت‌های بیمه‌ای به مجری فعالیت دانش‌بنیان در شرکت‌های بزرگ باید در دستور کار قرار بگیرد و پیگیری شود. یعنی تا شرکت‌های بزرگ در بهره‌گیری از دانش‌بنیان‌ها پیشقدم نشوند و با جدیت ورود نکنند، تولید دانش‌بنیان شکل نمی‌گیرد.»  به‌عبارت دیگر، زمانی که تولید دانش‌بنیان‌ها شکل گرفت، بازارهای هدف و بازارهای جدید صادراتی باید وجود داشته باشند تا این تولیدات در آنها عرضه شوند.
دبیر ستاد فناوری‌های نرم و توسعه صنایع خلاق با اشاره به اینکه اکنون موقعیت کشور به واسطه بالا رفتن قیمت انرژی‌های نفت و گازوئیل موقعیتی بی‌نظیر محسوب می‌شود، می‌گوید: «هزینه انتقال کالا از چین به خاورمیانه اکنون 2برابر هزینه سال‌های قبل شده است. بنابراین الان بهترین اتفاق این است که تولید و صادرات از ایران به کشورهای همسایه که اتفاقا بازار چینی‌ها بوده در اختیار ما قرار بگیرد.» 
کرمی به راه‌اندازی پاویون اسباب بازی در ترکیه طی روزهای ابتدایی سال 1401با مشارکت تولیدکنندگان اسباب بازی و کمک ستاد فناوری‌های نرم معاونت علمی اشاره می‌کند و می‌گوید: «ما برای نخستین بار در تاریخ کشور تبدیل به صادرکننده اسباب بازی شده‌ایم و این اتفاق مبارک می‌تواند در سایر حوزه‌های صنایع فرهنگی و خلاق هم تکرار شود.»

سیاستگذاری‌ها و رویکردهای جدید
دبیر ستاد فناوری‌های نرم و توسعه صنایع خلاق در مورد سیاستگذاری‌ها و رویکردهای جدید برای تحقق «فرمان» رهبری در سال 1401به سند راهبردی تحول دولت سیزدهم در انتهای سال 1400و قابل توجه بودن آن در حوزه دانش‌بنیان‌ها اشاره و پیشنهاد می‌کند که خوانندگان روزنامه همشهری این سند تحول را بخوانند.
کرمی کار بزرگ دوم را که از سوی مجلس انجام شده، تصویب قانون جهش تولید دانش‌بنیان می‌داند که اکنون در شورای نگهبان است و به‌زودی ابلاغ خواهد شد.
با این حال او معتقد است کاری که کشور و به‌طور خاص دولت می‌تواند انجام دهد این است که وزارتخانه‌های مربوطه مانند کار، جهادکشاورزی، نفت، نیرو، صمت و البته معاونت علمی امکانات لازم برای توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان را تامین کنند.
همچنین دبیر ستاد فناوری‌های نرم و توسعه صنایع خلاق به فرصت افزایش قیمت نفت برای توسعه زیرساخت‌ها به جای واردات اشاره می‌کند.
به‌گفته کرمی «توسعه اقتصادی کشور را نباید به تحریم‌ها گره بزنیم تا شعار سال عملیاتی شود و در حد یک راهبرد باقی نماند». او همچنین بر پرهیز از پول‌پاشی و حمایت مالی بدون ملاحظه که ثبات تولید را برهم می‌زند تأکید می‌کند.
اختصاص بودجه بر مبنای برنامه، اصلاح قوانین و مقررات در راستای ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان و توجه به کنترل‌های راهبردی و نظارت‌های پیوسته از دیگر مواردی است که کرمی به‌عنوان لوازم تحقق شعار سال می‌داند.