مدیریت صحیح بهره‏برداری از منابع آبی

حسین طالبی| کارشناس امور زیربنایی دفتر امور روستایی استانداری:

مدیریت نادرست عامل مهمی است که موجب از دست رفتن منابع آبی در روستاها و کاهش فرصت‏های شغلی در بخش کشاورزی و دامپروری -این فعالیت اصلی روستاییان- می‏شود و به نارضایتی آنان می‏انجامد. نگاه به دوران گذشته نشان می‏دهد که ایرانیان و از جمله مردم قم با پدیده کم‏آبی ناشی از رویدادهای طبیعی آشنا بوده‏اند و می‏توانسته‏اند خود را با آن هماهنگ کنند.
 آنها در سال‏هایی که آب بیشتری در اختیار داشتند، سطح زمین‌های کشاورزی خود را گسترش می‏دادند و در سال‏های کم‌بارش از میزان آن می‏ کاستند. اما در 50 سال گذشته به دلیل ورود فناوری‏های جدید به حوزه کشاورزی و توانایی حفر چاه عمیق برای دستیابی به منابع آبی، تعادل طبیعت به هم خورد و روستاییان که از آثار منفی این پدیده بی ‏اطلاع بودند، به دلیل نبود مدیریت صحیح، بیش از اندازه از آب استفاده کردند. دستیابی به آب فراوان در مقاطعی سبب شد گونه‌‏های گیاهی را بکارند که هرگز در مناطقی مانند قم کشت نمی ‏شدند.

 این روند به تدریج کاهش منابع آبی را در پی آورد. آب از عوامل قدرت است و زمانی که در منطقه‏ ای آب بیش از توان طبیعت استخراج شود، منابع آبی مناطق اطراف کاهش می‏ یابد و این روند به تدریج موجب بحران می‏ شود. به کارگیری روش‏های مدیریت صحیح در بهره‏برداری از منابع آبی و تعادل‌بخشی به آن از ضرورت‏هایی است که باید در سراسر کشور و استان مورد توجه باشد تا روستاها نابود نشوند. 
بهره برداران اصلی منابع آبی در روستاها و چگونگی تأمین این آب باید مشخص شود. همچنین باید در مورد نحوه استفاده از این منابع آبی ارزیابی شود تا بتوان از سوءاستفاده در این بخش جلوگیری کرد. باید کاری کرد که در روستاهای استان همگان بتوانند از منابع آبی در حد ظرفیت استفاده کنند و بدانند در صورت استفاده ناصحیح از منابع آبی، آثار منفی آن متوجه همه ساکنان روستاست نه فقط عده‏ای خاص. با این روش نوعی نظارت اجتماعی در مورد نحوه استفاده از منابع آبی در روستاها ایجاد می‏‌شود. 

اگر بخواهیم به دلیل کم‌آبی، فعالیت ‏های مرتبط با کشاورزی و دامپروری را در روستاها متوقف و ساکنان این مناطق را به سمت مشاغل دیگر هدایت کنیم، تعادل زندگی روستاییان بر هم خواهد خورد و آثار اجتماعی منفی مانند مهاجرت به شهرها و پدیده حاشیه‌نشینی تشدید خواهد شد. ترویج مشاغلی غیر از کشاورزی و دامپروری در روستاها نیازمند آموزش و ایجاد زیرساخت‌هاست و به یک‌باره نمی‏توان مردم روستا را از کشاورزی به سمت صنعت یا سایر مشاغل هدایت کرد. نباید پرداخت تسهیلات خوداشتغالی به روستاییان فقط جنبه تزریق پول نداشته باشد.

چون در این صورت نه فقط شغلی ایجاد نمی‏شود بلکه بر تعداد بیکاران بدهکار افزوده می‏شود. ارائه تسهیلات برای گسترش صنایع تبدیلی و تکمیلی در روستاها می‏تواند فرصت‏های شغلی مناسبی ایجاد کند. تسهیلات در مناطق روستایی باید به صورت مرحله‏ای و با توجه به پیشرفت فعالیت اعلام‌شده در اختیار متقاضیان قرار گیرد و در پایان دستاوردهای آن مشخص شود.

بهترین راه موفقیت در حفظ حیات روستاها، مشارکت دادن روستاییان در تصمیم‌گیری‏ های مربوط به خودشان است. آنان باید بر اساس تجربه تاریخی خود نظر دهند که در روستاها چه سیاست‏ هایی اجرا شود. طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 95، قم 127 روستا با جمعیت بالای 20 خانوار دارد. جمعیت ساکن در مناطق روستایی قم بیش از 55 هزار و 865 نفر (17 هزار و 385 خانوار) هستند.