راهنمای رویارویی با قلدرهای سایبری

مهدی شرفی، سرپرست مرکز برنامه‌ریزی و فناوری اطلاعات آموزش و پرورش

با توجه به گسترش استفاده از فضای مجازی توسط دانش‌آموزان و...، محیط‌های قلدری نیز از فضای حقیقی به مجازی تغییر کرده است. از سویی امکاناتی که فضای مجازی در اختیار زورگویان قرار می‌دهد، مانند ناشناس بودن و نامحدود بودن در اجرای این کار، نقش بسیار مهمی در رشد و ماندگاری قلدران در فضاهای سایبری خواهد داشت. زورگویان سایبری هیچ محدودیت زمانی ندارند و هر زمان که بخواهند، با دسترسی به شبکه مجازی به قلدریشان ادامه می‌دهند. اما آنچه بیش از این موارد اهمیت دارد، آن است که افراد در محیط‌های مجازی، چندان از ماهیت فعالیتی که انجام می‌دهند مطلع نیستند. مدتی پیش پرسشنامه‌ای را میان دانش‌آموزان توزیع کردم و با پاسخ به سؤالات متوجه شدم که 25درصد دانش‌آموزان مورد قلدری سایبری قرار گرفته یا خود قلدر سایبری بوده‌‌اند. از این‌رو باید به دانش‌آموزان و خانواده‌هایشان قوانین سایبری آموزش داده شود تا بتوانند این محیط را بهتر بشناسند. حتی تعدادی از دانش‌آموزان اعلام کردند که از طریق پیامک، مورد آزار سایبری قرار گرفته بودند. این امر نشان از گسترش فضای قلدری در نت دارد که لازم به یادگیری قوانین حضور در فضای مجازی است.
با مطالعه درباره انواع زورگیری‌های سایبری، می‌توان این مسئله را طبقه‌بندی و بررسی کرد. در مطالعات در این خصوص به 10نوع زورگویی اشاره شده است، اما پیش از معرفی این نوع از قلدری‌ها باید والدین از روحیه فرزندشان متوجه شوند که آیا مورد آزار قرار گرفته است یا خیر؟
خانواده‌ها باید از چند تغییر در فرزندان خود متوجه این شوند که او مورد آزار و قلدری قرار گرفته است؛ مثلا اگر دانش‌آموزی که در فضای مجازی به شکل فعالی حضور دارد، دچار عوارضی چون گوشه‌گیری و کم‌حرفی شد یا تمرکزش را از دست داد و با اختلال غذا، خواب روبه‌رو شد و از همه گروه‌های عمومی و حتی خانوادگی بیرون آمد، ممکن است مورد زورگویی‌های سایبری قرار گرفته باشد. در شرایط بدتر حتی ممکن است نخواهد دیگر به مدرسه برود و در جمع حاضر شود. حتی در موارد حادتر شاید دست به ‌خودکشی بزند. در بروز هر یک از این موارد خانواده آگاه، به سرعت وارد عمل خواهد شد.
این سوءاستفاده البته در دانش‌آموزان دختر و پسر متفاوت است و به نوع استفاده فرد از فضای مجازی مربوط می‌شود. هرچند رویکرد اشتباه بعضی خانواده‌ها این است که در چنین شرایطی دسترسی فرزند خود را از شبکه‌های اجتماعی قطع ‌کنند. هشدار اینجاست که همین محدودیت نیز نوعی قلدری سایبری محسوب می‌شود، زیرا وقتی هم‌سن‌های او از چنین امکانی بهره‌مند هستند و او این امکان را ندارد، فرد احساس ضعف می‌کند و دچار استرس و ناراحتی خواهد شد. از این‌رو باید آموزش‌های لازم چه از سوی صدا و سیما و چه آموزش و پرورش به دانش‌آموز و خانواد‌هایشان داده شود تا کمتر چنین مواردی بروز و ظهور پیدا کند.
اما برای شناخت قلدری سایبری به مواردی چون خندیدن و مسخره کردن اشاره شده است. اینکه فرد ممکن است کاری را از روی طنز و برای خندیدن انجام دهد، اما فرد مقابل از عمل او آسیب‌های روانی و اجتماعی دیده و دچارِ قلدری سایبری شود. یا آزار و اذیت با پیام‌های تهدیدآمیز باشد؛ مثلا اینکه با باج‌خواهی به شکل پیام‌های مستقیم برای دانش‌آموز، سلامت روانی او را مورد هدف قرار دهند. در اکثر موارد بچه‌ها این مسئله را با خانواده، معلم‌ها و روانشناس در میان نمی‌گذارند. قلدری ممکن است با تحقیر عمومی و انتشار پیام‌های خصوصی همراه باشد. حتی در این مورد اگر خانواده پیام خصوصی فرزندش را با صدای بلند بخواند نوعی قلدری سایبری انجام داده است. همچنین گفت‌وگو و اینکه با پروفایلی غلط با بچه ارتباط گرفته شود و با اطلاعات خودش، او را آزار دهند هم نوعی زورگویی است. از سویی جعل هویت، پروفایل جعلی و اخاذی در گروه کلاسی، ارسال محتوای قربانی و انتشار آن در گروه‌های مرتبط با فرد قربانی، فیشینگ یا سرقت اطلاعات دانش‌آموز با طعمه‌گذاری و نیرنگ و فریب با شناختن علایق فرد و ارتباط بر پایه اعتماد و سوءاستفاده از آنکه باعث عصبانیت و پاسخ می‌شود همه و همه نشانه‌هایی از قلدری مجازی هستند که زنجیره‌ای از اطلاعات را حول فرد ایجاد می‌کند و امنیت روانی او را به خطر می‌اندازد.
این موارد می‌تواند بار روانی منفی برای دانش‌آموز داشته باشد. شاید ابتدایی‌ترین گام، کسب آگاهی و شناخت قوانین باشد. آگاهی به دانش‌آموز درباره اینکه در هر گروهی عضو نشود، به هر سایتی سر نزند، هر پیامی را باز نکند و در ارتباط با دیگران کمی دقت به خرج دهد. از سویی اگر مواردی آزارش داد، آن را با خانواده، معلم و مشاور در میان بگذارد.
نکته مهم این است که در هر شرایطی با فرزندتان صحبت کنید. باید متوجه این باشیم که سوء‌استفاده از طریق شبکه‌ها و سایت‌های داخلی قابل پیگیری و شکایت است. از این‌رو وجهه حامیانه برای فرزندتان را حفظ کنید. فقط به آنها اطلاع‌رسانی کنید و اگر دچار مشکل و گرفتاری شدند آنها را مورد سرزنش قرار ندهید. درباره مشکل فرزندتان با مشاور متخصص صحبت کنید و این نوع ارتباط سازنده را نیز به او بیاموزید. ایجاد محرومیت و سرزنش فرزندتان او را از شما دور خواهد کرد.