گفتا من آن ترنجم

سیدجواد رسولی - کارشناس رسانه

چند هفته‌ای است که مجموعه‌ای مستند با موضوع فرهنگ و تاریخ غذاهای ایرانی از شبکه مستند پخش می‌شود که نامش هست «ترنج». تماشای این مجموعه می‌تواند در برهوت برنامه‌های جذاب و حرفه‌ای و پرکار، یکی از تجربه‌های لذتبخش و مغتنم تلویزیون باشد. ترنج بسیار جذاب است چون با اینکه موضوع خود را غذای ایرانی قرار داده اما هرگز تنها به غذا محدود نمی‌شود. این مجموعه غذا و سفره ما ایرانی‌ها را دریچه‌ای قرار داده برای سرک کشیدن به آنچه تمدن ایرانی می‌نامیمش. بسیار می‌شنویم یا می‌خوانیم که تمدن ایرانی، تمدنی بسیار قدیمی و باسابقه است. حتی از ما توقع می‌رود که به این فرهنگ و تمدن افتخار کنیم. اما واقعیت این است که آدم نمی‌تواند به چیزی که نمی‌شناسد و ایده زیادی درباره‌اش ندارد افتخار کند. مستند ترنج با فروتنی بسیار و با روایتی پرکشش و تماشایی ما را از طریق سفره متنوع ایرانی و فرهنگ طبخ غذا در نقاط مختلف این سرزمین، با مهم‌ترین پایه‌های این تمدن آشنا می‌کند. به این ترتیب در هر قسمت ما نه‌تنها با تاریخ مهم‌ترین خوردنی‌ها و نوشیدنی‌های ایرانی (مثلا نان، خرما، شربت و...) آشنا می‌شویم، که مستند ما را به دیدن آثار تاریخی و فرهنگی هر بخش از ایران، به مردم‌شناسی آن، به موسیقی آن و به شناخت تاریخ فرهنگی و اجتماعی آن دعوت می‌کند. همه اینها اما با ظرافت و هنرمندانه حول موضوع غذا و خوراک چیده شده‌اند و بدون توضیحات اضافه ما را با این واقعیت مواجه می‌کنند که چطور همه اینها، معماری، موسیقی، شکل زندگی، جغرافیا و تاریخ به غذا مربوط هستند و هرکدام قطعه‌ای مهم و بی‌جایگزین را در پازل هویت ایرانی قرار می‌دهند.
ترنج یک تولید حرفه‌ای است که در آن عوامل گوناگون تولید با دقت و مهارت با یکدیگر هماهنگ شده‌اند تا کلیتی تأثیرگذار بسازند. فیلمبرداری و قاب‌هایی که تصاویر مجموعه را شکل داده‌اند با وسواس و دقت کوشیده‌اند تا جای ممکن مهم‌ترین جزئیات جغرافیای مورد نظر را در خود جای دهند. شیوه درست کردن خمیر و ورز دادن آن و سپس شکل دادن و چسباندن خمیر در تنور در روستایی در خراسان یا کرمان با قاب‌هایی ظریف و دقیق تصویر شده‌اند و به شکلی روان در کنار هم تدوین شده‌اند تا روایتی پر جزئیات اما سلیس از فرایند پخت نان و زندگی پخت‌کنندگان آن ارائه دهند. موسیقی کار نیز کاملا متناسب با ریتم روایت و نیز جغرافیایی که از آن صحبت می‌شود انتخاب شده است و با حضور خود به تصاویر عمق و تأثیر بیشتری می‌بخشد. در کنار اینها راوی این مستند که گفتارهای متن را نیز نوشته است و ما داستان خوراک‌های ایرانی را با صدای او می‌شنویم، با آرامش و سر صبر و با لحنی که دور از هرگونه اغراق و احساسات‌گرایی است، لایه‌های مختلف فرهنگی و تاریخی هر خوراکی را می‌شکافد و ارتباط‌اش را با بافت فرهنگی آن منطقه خاص توضیح می‌دهد. این تعادل در گفت‌وگوهای مستند نیز به خوبی رعایت شده است.
نقل قول مشهوری هست که می‌گوید «شما همانی هستید که می‌خورید». ترنج در هر قسمت موفق می‌شود بدون اینکه درگیر ظاهر چنین جمله‌ای شود، به عمق آن نقب بزند و از طریق آنچه ما ایرانی‌ها می‌خوریم، به ما نشان دهد ما که بوده‌ایم و که هستیم.