ماشین تحریم در بن‌بست

آمارها نشان می‌دهد اقتصاد روسیه چنان در اقتصاد دنیا درهم تنیده است که دست غرب برای اعمال تحریم‌های همه‌جانبه علیه این کشور، حداقل در کوتاه‌مدت بسته است. افزایش محدودیت‌ها بر اقتصاد روسیه به بروز بحران‌های متعددی در حوزه‌های مختلف ازجمله انرژی، بازار مواد غذایی، خدمات مالی و حتی بازار ریز‌تراشه‌ها و رشد تورم در جهان منجر می‌شود که این موضوع را روسیه نیز به خوبی می‌داند.
به گزارش همشهری، حمله روسیه به اوکراین نه فقط فصل جدیدی را در نظم جهانی ایجاد کرده بلکه برآورد می‌شود این تنش چهره اقتصاد دنیا را هم تغییر دهد، اما آنچه اکنون بیش از هرچیز مهم است، پرسش به این پاسخ است که چرا ماشین تحریم غرب در برابر روسیه ناتوان است؟ این موضوع درس‌هایی نیز برای اقتصاد ایران دارد و نشان می‌دهد در کنار قدرت نظامی، قدرت اقتصادی چگونه می‌تواند بازدارندگی را در عرصه بین‌الملل برای کشور‌ها به ارمغان آورد.

دسترسی سوئیفت
یکی از تحریم‌هایی که می‌تواند نقش زیادی بر عملکرد اقتصادی کشورها داشته باشد تحریم سوئیفت است. سوئیفت 11هزار مؤسسه مالی و بانکی در بیش از ۲۰۰کشور جهان را با هدف تسهیل و تسریع پرداخت‌های بین‌المللی به هم متصل کرده که اعمال هر نوع تحریم در این زمینه، هر اقتصادی را با چالش مواجه می‌کند. در سال ۲۰۱۸ میلادی زمانی که دونالد ترامپ خواهان حذف بانک‌های ایران از شبکه سوئیفت بود، اتحادیه اروپا در ابتدا مخالفت کرد که در نهایت با آن موافقت شد، اما این بار شرایط فرق دارد، زیرا اندازه اقتصاد روسیه بزرگ‌تر و سطح تبادلات بین‌المللی آن نیز بسیار بیشتر از ایران است. اکنون اروپا و آمریکا بیم دارند با قطع دسترسی روسیه به سوئیفت، مبادلات تجاری شرکت‌های بزرگ خودشان نیز با چالش‌های جدی مواجه شود. مطابق اعلام کریستین لیندنر، وزیر دارایی آلمان، دلیل اصلی مخالفت این کشور و نیز سایر اعضای اتحادیه اروپا ازجمله ایتالیا، مجارستان، قبرس و لتونی با مسدود کردن دسترسی روسیه به سوئیفت، نگرانی آنها نسبت به قطع روند دریافت گاز و سایر مواد خام مورد نیاز از روسیه بوده است. در ایالات متحده نیز نگرانی‌هایی در مورد اثرات چنین تصمیمی در تشدید بی‌ثباتی اقتصادی وجود دارد. در بعد بین‌المللی نیز با توجه به سهم بالای روسیه در بازارهای جهانی گندم، نفت، گاز و انواع فلزات، نگرانی از حذف این کشور در مبادلات بین‌المللی با قطع سوئیفت جدی است.

محدودیت‌های تحریم نفتی
با وجود تهدید‌های بالقوه‌ای که بعد از آغاز جنگ اوکراین برای اروپا به‌وجود آمده هنوز صنعت نفت روسیه تحریم نشده زیرا روسیه با تولید روزانه 10میلیون بشکه نفت یکی از بزرگ‌ترین بازیگران بازار انرژی در جهان است و هر نوع کاهش عرضه نفت روسیه به سرعت بر قیمت‌ها در بازار نفت تأثیر می‌گذارد و امکان جبران آن در کوتاه‌مدت وجود ندارد. برخی تحلیل‌ها حاکی است تحریم نفتی روسیه می‌تواند به رشد قیمت نفت تا 130دلار منجر شود. با بالا رفتن قیمت انرژی به سرعت هزینه تمام‌شده تولید در اقتصاد جهانی افزایش می‌یابد که این موضوع به افزایش تورم در سطح جهان منجر خواهد شد؛ به‌ویژه آنکه همین حالا فدرال رزو(بانک مرکزی آمریکا) در تلاش است از طریق افزایش نرخ بهره، اثرات تورمی دوران کرونا را خنثی کند و هر نوع تصمیم‌گیری برای تحریم نفتی روسیه می‌تواند این سیاست را با شکست مواجه کند. بر همین اساس روز گذشته خبرگزاری بلومبرگ نیز به نقل از یک مشاور ارشد وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد: تحریم‌های روسیه شامل نفت نمی‌شود. به‌گفته اقتصاددانان، یک شوک بزرگ نفتی می‌تواند برنامه‌های بسیاری از بانک‌های مرکزی کشورها را برای عادی‌سازی فضای اقتصاد پس از کرونا از مسیر خارج کند.

محدودیت‌های تحریم گازی
در مورد تحریم‌های گازی اروپا اگرچه آلمان آغاز به‌کار خط لوله نورد استریم 2را به حالت تعلیق درآورده، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد در این بخش نیز دست دولت‌های غربی کاملا بسته است و احتمالا تحریم‌های غرب در زمینه گاز در همین حد باقی خواهند ماند. روسیه 40درصد گاز اروپا را تامین می‌کند. در این میان آلمان، بلغارستان، ایتالیا و هلند بیشترین وابستگی را به گاز روسیه دارند. 49درصد گاز آلمان، 77درصد گاز بلغارستان، 46درصد گاز ایتالیا و 40درصد گاز هلند از طریق روسیه تامین می‌شود.
روسیه بخش مهمی از گاز مصرفی فرانسه، رومانی، مولداوی، فنلاند و لیتوانی را هم تامین می‌کند؛ بنابر این هر تحریمی در این زمینه می‌تواند به سرعت کشورهای اروپایی را با مشکل تأمین گاز مواجه کند چون هیچ کشوری نمی‌تواند این حجم گاز را به بازار اروپا عرضه کند. حتی سعد الکعبی، وزیر انرژی قطر اعلام کرده است: جایگزین کردن سریع عرضه گاز روسیه به اروپا غیرممکن است. در چنین شرایطی اکنون این نگرانی وجود دارد که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، ابزار کاهش عرضه گاز به اروپا را در واکنش به تحریم‌ها به‌کار بگیرد.

خطر امنیت غذایی
روسیه و اوکراین یک چهارم گندم دنیا را تامین می‌کنند؛ به همین دلیل از آنها با نام سبد نان اروپا نام برده می‌شود. این دو کشور همچنین بخش مهمی از آفتابگردان و فرآورده‌های آن شامل روغن، غلات و نهاده‌های دامی و کود را صادر می‌کنند. به همین دلیل هر نوع تحریمی برای صادرات این محصولات به سرعت به افزایش قیمت محصولات غذایی به‌ویژه نان به‌عنوان یکی از استراتژیک‌ترین کالاهای جهان منجر می‌شود و می‌تواند امنیت غذایی دنیا را با خطر مواجه ‌کند و حتی قیمت‌ها را تا دوبرابر افزایش دهد. اما این، همه ماجرا نیست. روسیه هم‌اکنون دو سوم نیترات آمونیوم دنیا را تولید می‌کند. 
تحریم این محصول که به‌عنوان کود برای تولید محصولات کشاورزی استفاده می‌شود، می‌تواند به افزایش هزینه‌های تولید مواد غذایی در دنیا منجر شود.
این موضوع در مورد نهاده‌های دامی و غلات هم صادق است و حتی می‌تواند بر بسیاری از کشورهای دنیا ازجمله ایران تأثیر داشته باشد؛ همین حالا هم تازه‌ترین خبر‌ها حاکی از آن است که مشکلاتی بر سر واردات غلات و نهاد‌های دامی از طریق روسیه و اوکراین به‌وجود آمده است. چنان‌که کسری لشکری، بازرس اتحادیه واردکنندگان نهاده‌های دام و طیور، با بیان اینکه بعد از حمله روسیه به اوکراین با چالش افزایش قیمت و کندی ارسال محموله‌های نهاده‌های دامی و غلات مواجه خواهیم شد، گفت: بسیاری از شرکت‌ها با ارسال ایمیل و فکس اعلام کرده‌اند که در شرایط فعلی نمی‌توانند به قراردادهای خود عمل کنند و ارسال محموله‌ها به بعد از شرایط جنگی موکول خواهد شد.

چالش برای صنایع پیشرفته
روسیه همچنین چند محصول استراتژیک تولید می‌کند که در تولید ریزتراشه‌ها نقش زیادی دارد. روسیه درکنار آفریقای جنوبی بزرگ‌ترین تولید‌کننده پالادیوم دنیاست و تولید 40 درصد پالادیوم دنیا را در اختیار دارد که تحریم روسیه می‌تواند زمینه صعود قیمت این فلز را فراهم کند. همین حالا هم پالادیوم به بالاترین قیمت در طول 2سال گذشته رسیده است. 
پالادیوم در تولید ریزتراشه‌ها و صنایع «های‌تک» استفاده می‌شود و کاهش تولید آن ضربه بزرگی به شرکت‌های بزرگ تکنولوژیک دنیا وارد می‌کند که بخش زیادی از آنها در آمریکا و آسیای جنوب شرقی مستقر هستند. همه اینها به غیر از سرمایه‌گذاری‌هایی است که روسیه در طول سال‌های گذشته در سهام شرکت‌های آمریکایی در وال استریت انجام داده و دست دولت بایدن را در تحریم‌های بیشتر به‌شدت بسته است.