از میانکاله تا زریبار

علی ارواحی- متخصص مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی

چندی پیش اخباری تلخ از هجوم شکارچیان به محیط‌بانان تالاب میانکاله در اعتراض به صادر نشدن مجوز شکار شنیدیم. تنها پس از چند روز، تصاویری جذاب از برگزاری نخستین جشنواره خودجوش محلی برای پیشواز  از بازگشت لک‌لک‌ها به تالاب زریبار، دیدیم. سؤال اینجاست که دلایل این تضاد کدام است؟ چرا مردم بومی روستاهای اطراف تالاب زریبار، نگاهی متمایز و حمایتی به پرندگان دارند؟
به‌طور‌کلی به تلاش‌های جامعه برای تعادل‌بخشی بین حفاظت و بهره‌برداری خردمندانه از زیست‌بوم‌های طبیعی، حفاظت جامعه‌محور اطلاق می‌شود. در این مداخلات، مشارکت به‌عنوان بخشی غیرقابل اجتناب محسوب می‌شود و به‌معنای کنشی آگاهانه، داوطلبانه و جمعی جهت تحقق نیازها و منافع جمعی خواهد بود. هدف از استقرار رویکرد جامعه محور، انتفاع مستقیم جوامع محلی از مزایای اقتصادی زیست‌بوم (به‌صورت پایدار) و مداخله مؤثر و مسئولانه ایشان در حفاظت از آنهاست.
بنابراین می‌توان الگوی حفاظت از پرندگان مهاجر تالاب زریبار را مصداقی از حفاظت جامعه‌محور دانست. رویکردی که ریشه در فرهنگ طبیعت‌دوست مردم کردستان دارد و جوامع محلی پیرامون تالاب زریبار اقدام به لانه‌سازی‌ برای لک‌لک‌ها، پاکسازی زباله‌ها در روستاهای حاشیه تالاب و حفاظت از پرندگان مهاجر می‌کنند. متأسفانه آنچه طی چند روز گذشته و به واسطه هجوم شکارچیان مسلح در تالاب میانکاله شاهد بودیم، برخلاف شناخت ما از مردم آن منطقه  و قطعاً منسوب به تعدادی محدود از شکارچیان منفعت‌طلب است. اما نمی‌توان به سادگی چشم بر این رخداد بست، چرا که از یک سو منحصر به تالاب میانکاله نیست و شکل‌های متفاوت آن‌را می‌توان در دیگر تالاب‌های کشور نیز دید. از سوی دیگر هشداری جدی است که حکایت از پایین بودن سطح آگاهی و مشارکت جوامع محلی و وابستگی شدید منابع درآمدی ایشان به شکار حیات وحش، صید بی‌رویه و بهره‌برداری ناپایدار از سایر منابع زیستی تالاب‌ها دارد. از این‌رو در کنار برخورد قضایی با شکارچیان مهاجم به تالاب میانکاله، می‌طلبد سازمان حفاظت محیط‌زیست، شیوه‌های معمول خود را در زمینه آموزش و جلب مشارکت عمومی در مدیریت و حفاظت از تالاب‌ها مورد ارزیابی و بازنگری جدی قرار دهد. چه بسا فرصتی باشد برای ثبت و مستندسازی دانش بومی حفاظت جامعه محور پرندگان تالاب زریبار و تعمیم این فرهنگ نزد شکارچیان و دیگر گروه‌های بهره‌بردار در همه تالاب‌ها. علاوه بر این می‌توان این الگو را در اختیار سیاستگذاران توسعه اقتصاد محلی کشور قرار داد تا به واسطه آن حمایت‌های لازم جهت توانمندسازی مردم محلی پیرامون تالاب‌ها و ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای تغییر الگوهای مخرب معیشتی نظیر درآمدزایی از محل شکار غیرقانونی به گردشگری مسئولانه، طبیعت گردی یا دیگر مشاغل سازگار با محیط‌زیست فراهم شود.