فصل مصالحه در غرب آسیا

سرعت تحولات در صحنه ژئوپلتیک منطقه غرب آسیا به حدی بالاست که حتی باتجربه‌ترین ناظران منطقه‌ای هم از آن عقب مانده‌اند. ایران و عربستان درحال مذاکره برای احیای روابط هستند. امارات هم در تلاش است روابط خود را با ایران ترمیم کند. قطر پس از انزوایی 3ساله در پی تحریم از سوی عربستان سعودی و هم‌پیمانان آن، به شورای همکاری‌های خلیج‌فارس بازگشت و پروازهای قطر و عربستان از سر گرفته شدند. از سویی دیگر، ترکیه در تقلاست تا روابط خود را با مصر و عربستان بهبود بخشد. اما شاید شگفت‌انگیزترین تحول در فصل مصالحه منطقه، میان امارات و ترکیه رخ داده باشد. 2کشور طی ماه‌های اخیر گام‌های بسیار مهمی برای تنش‌زدایی و ازسرگیری روابط سیاسی، تجاری و نظامی برداشته‌اند.
ترکیه از سال گذشته میلادی تلاش برای بهبود روابط خود را با چندین کشور عربی در منطقه آغاز کرد که دست‌کم تا به امروز این تلاش‌ها در مورد عربستان سعودی و مصر چندان تأثیرگذار نبوده است. در مقابل، امارات به خوبی از تلاش‌های ترکیه استقبال کرده و روند التیام روابط 2کشور به سرعت درحال طی شدن است.
طی یک‌دهه اخیر، این دوکشور تقریبا در تمامی درگیری‌های منطقه‌ای در مقابل یکدیگر قرار می‌گرفتند و از نظر ایدئولوژیک با یکدیگر در تضاد کامل بودند. در جدید‌ترین تحول در مسیر احیای روابط دو طرف، رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه طی هفته جاری در سفری 2روزه وارد ابوظبی شد و با شیخ محمد بن‌زاید، ولیعهد ابوظبی دیدار کرد. نتیجه این سفر، امضای تفاهمنامه‌های همکاری متعدد میان 2کشور بود. از سال2013 تا به امروز یعنی حدود 10سال، این نخستین دیدار رسمی اردوغان از امارات بوده است. کارشناسان سیاست خارجی ترکیه معتقدند این آشتی غیرمحتمل‌ترین آشتی میان 2 بازیگر مهم منطقه غرب آسیاست که بیشترین مشکلات و متناقض‌ترین منافع را با یکدیگر دارند.

آغاز خصومت‌ها
2کشور از زمانی در برابر یکدیگر قرار گرفتند که ترکیه علنا از جنبش بهار عربی حمایت کرد؛ جنبشی فراگیر که در سال2011 موجب براندازی تعدادی از دولت‌های عربی منطقه شد و دیگر دولت‌ها را در معرض خطر قرار داد. اردوغان یکی از حامیان قدرتمند اخوان المسلمین بود که در ایجاد اعتراضات در برخی از کشورهای عربی ازجمله مصر نقشی کلیدی برعهده داشت. همین حمایت خط قرمز دولت‌های عربی ازجمله امارات بود که این جنبش را تهدیدی علیه امنیت خود می‌دیدند. درگیری ترکیه با امارات اما از سال2016 جدی‌تر شد؛ زمانی که حیات سیاسی اردوغان از یک کودتای نافرجام جان به در برد. مقام‌های دولت ترکیه، امارات را به‌عنوان پشتیبان اصلی کودتا معرفی کردند. در همان سال، همسایگان قطر ازجمله امارات این کشور را به اتهام پشتیبانی از «اسلام‌گرایان افراطی» تحریم کردند. منظور از اسلام‌گرایان افراطی همان جنبش اخوان‌المسلمین بود. ترکیه باحمایت همه‌جانبه از قطر مانع به نتیجه رسیدن برنامه کشورهای عربی برای به زانو درآوردن دوحه شد و همین بیش از پیش خشم ابوظبی را برانگیخت.
طی یک دهه گذشته، قدرت‌های منطقه تحت‌تأثیر سیاست‌های خارجی توسعه‌طلبانه خود درگیر یک رقابت خطرناک با هم بوده‌اند که دامنه آن از شرق مدیترانه تا خلیج‌فارس و شرق آفریقا گسترده شده بود. این رقابت پرخطر در سال2019 و در جنگ داخلی لیبی به‌خوبی بروز پیدا کرد. قطر و ترکیه در یک سوی میدان به‌عنوان حامی دولت مرکزی لیبی و عربستان و امارات در سوی دیگر، به‌عنوان حامی نیروهای مخالف دولت رو در روی هم قرار گرفتند.
نشانه‌های تنش‌زدایی از تابستان سال گذشته نمایان شد. ابتدا به واسطه سفر ناگهانی مشاور امنیت ملی امارات به آنکارا و سپس به واسطه تماس تلفنی اردوغان و بن‌زاید. انور قرقاش، وزیر مشاور در امور خارجه امارات متحده عربی، تماس تلفنی سران 2کشور را بخشی از تلاش‌های منطقه‌ای امارات برای رسیدن به یک ثبات قابل اطمینان طی دهه‌های پیش رو دانست. نیت ترکیه نیز مشخص بود: ثبات اقتصادی.

فصل بهبود روابط
در اواخر سال گذشته میلادی، محمد بن زاید برای نخستین‌بار طی دهه گذشته به آنکارا سفر کرد و با استقبال گرمی مواجه شد. این رویداد در دورانی رخ می‌داد که با خروج آمریکا از خاورمیانه، بسیاری از کشورهای منطقه گزینه‌ای به جز بهبود روابط با یکدیگر نداشتند. از این‌رو میل مشترکی برای بازسازی سیاست‌ خارجی در ترکیه و امارات ایجاد شد و همین رویکرد 2کشور را در موقعیتی مناسب برای آشتی‌جویی قرار داد.
از سویی دیگر موقعیت اقتصادی 2کشور آنها را به‌سوی ترمیم روابط سوق داد. وضعیت نابسامان اقتصادی حاصل از همه‌گیری کرونا در امارات، که رقابت اقتصادی عربستان و افزایش هزینه‌های درگیری‌های نظامی ابوظبی در منطقه به آن دامن زده بود، باعث شد امارات تصمیم به تحول سیاست خارجی خود بگیرد. امارات به تازگی استراتژی سیاست خارجی خود را تغییر داده است؛ رویکردی که در آن، اولویت‌های اقتصادی نوع روابط دیپلماتیک با دیگر کشورها را تعیین خواهد کرد.
از سوی دیگر، در ترکیه نرخ تورم در پایان سال2021 به حدود 50درصد رسید. پول ملی این کشور نیز نیمی از ارزش خود را از دست داد تا ترکیه با شرایطی غیرمنتظره روبه‌رو شود. همین‌ها باعث شد تا آنکارا نتواند شکاف ایجاد شده با کشورهای ثروتمند خلیج‌فارس را تحمل کند. این اقتصاد بود که اردوغان را در سال2002 به قدرت رساند و او حالا نمی‌خواهد اقتصاد عامل سقوطش باشد. او وعده تحول و بهبود اقتصادی داده و به خوبی آگاه است که بهای ناتوانی در محقق ساختن این وعده را سال آینده پای صندوق‌های رأی خواهد داد. از این‌رو در تلاش است با حفظ روابط با امارات و دیگر کشورهای ثروتمند حوزه خلیج‌فارس میلیاردها دلار سرمایه به اقتصاد ترکیه تزریق کند.
ورود پول امارات به اقتصاد ترکیه از 2ماه پیش آغاز شده است. همزمان با سفر بن‌زاید به آنکارا، امارات از ایجاد صندوق سرمایه‌گذاری 10میلیارد دلاری برای ترکیه و امضای توافقنامه مبادله یا سوآپ ارزی به ارزش 5میلیارد دلار با این کشور برای تقویت ذخایر ارزی خارجی ترکیه خبر داد. بهبود روابط 2کشور همچنین به معنی بازگشت توریست‌های حوزه خلیج‌فارس به ترکیه و ورود ارز بیشتر به این کشور خواهد بود.
رسانه‌های اماراتی از امضای 13تفاهمنامه در حوزه‌های تجارت، صنعت، دارو و درمان، حمل‌ونقل زمینی و دریایی، صنایع دفاعی، فناوری، مدیریت بحران، هواشناسی، ارتباطات و اقدامات اقلیمی خبر داده‌اند. در سفر 2ماه پیش محمد بن‌زاید، ولیعهد ابوظبی به آنکارا هم توافقنامه‌هایی در حوزه فناوری و انرژی میان 2کشور امضا شده بود. در سفر اخیر اردوغان به امارات همچنین بیانیه‌ای مشترک توسط 2کشور به امضا رسید که از آغاز مذاکرات 2کشور برای عقد قراردادهای دوجانبه تجاری و سرمایه‌گذاری، ‌موسوم به توافقنامه جامع مشارکت اقتصادی خبر می‌دهد. «ثانی الزیودی» وزیر بازرگانی امارات می‌گوید که امارات انتظار دارد پس از اجرا شدن این توافقنامه که قرار است تا 6ماه آینده نهایی شود، میزان تجارت با ترکیه افزایش قابل ملاحظه داشته باشد.