حمله به قاعده بازی در آخر بازی!

عیسی محمدی،روزنامه‌نگار

حالا جشنواره‌های فجر تمام‌شده و مثل همیشه حاشیه‌هایی هم وجود داشته. گروهی هم گفته‌اند که محمدحسین مهدویان و رضا میرکریمی، متن‌هایی نوشته‌اند و این یعنی که از سال بعد دیگر در چنین جشنواره‌ای حضور نخواهند داشت.
طبیعی است که هر کسی اختیار کارهایش را دارد و به این بخش ایرادی نمی‌شود گرفت. طبیعی است یک نفر می‌تواند در جشنواره‌ای حضور به هم رسانیده یا اصلاً حضور نداشته باشد. اینهایش نه به ما ارتباطی دارد و نه می‌تواند ارتباطی داشته باشد. اما قصه اینجاست وقتی شما وارد فضایی و یک بازی می‌شوید، حتماً از قبل قواعد این بازی را می‌دانید و حتماً از قبل، می‌دانید که داوری‌ها چگونه است. حتماً از قبل می‌دانید که قاعدتاً، در چنین جشنواره‌هایی و رقابت‌هایی، همه‌‌چیز الگوریتم‌های مشخص ریاضی‌وار ندارد که بشود جمع یک و یک را، دو دانست و چیزهایی از این قبیل.
حالا به جمع این دوستان، بزرگانی چون کیمیایی را هم می‌توانید اضافه کنید که شبه‌اعتراض‌هایی هم به عضویت یکی از بازیگران باسابقه ایرانی در هیأت داوران داشتند که حالا قصه‌اش بماند. همه بحث من اینجاست که شما یا وارد یک بازی نمی‌شویدیا وقتی که وارد شدید باید قواعد این بازی را به خوبی رعایت کنید. درست مثل اینکه با یک تیم راهی لیگ برتر بشوید، بعد وقتی که شرایط علیه شما بود، تیمتان را جمع کنید و بروید دنبال کارتان. البته که در لیگ‌های معتبر جهانی، اگر تیمی و کسی چنین کاری کند، او را تا سال‌ها محروم خواهند کرد. چرا که نزد چنین افرادی و نزد چنین ساختارهایی، قواعد و قوانین شوخی‌بردار نیستند که یک روز دلتان خواست بیایید و روز دیگر دلتان خواست، بروید.
حالا شما وارد یک بازی هم شده‌اید و حین بازی به فرض مثال متوجه شده‌اید که ‌‌ای بابا، این چیزهایی که اینجا حضور دارد با روحیات و ویژگی‌ها و درونیات شما همسو نیست. این هم مسئله‌ای نیست؛ می‌توانید به راحتی آب‌خوردن با یک عذرخواهی و اینکه چنین رقابتی آخرین رقابت شما خواهد بود و به این دلایل حضور نخواهید داشت، غائله را ختم کنید.
اما در ماجراهای اخیر چه اتفاقاتی افتاده است؟ با هم مرور می‌کنیم:
اول اینکه شما بخش اعظمی از اعتبار خودتان را از همین جشنواره‌ها گرفته‌اید، جز این است؟ چگونه است وقتی که دارید تبلیغات فیلم‌ها و آثارتان را می‌کنید، از این جشنواره‌ها و جایزه‌هایشان مایه می‌گذارید، اما وقتی که حالتان خوش نیست، به آنها ایراد می‌گیرید و ماهیت و فرایند را زیرسؤال می‌برید؟ و نکته اینجاست که تازه یکی از این بزرگواران جایزه خوبی هم گرفته است ولی با این حال باز هم قواعد بازی را به هم می‌زند.
نکته دوم این است که شرکت در هر جشنواره‌ای، پروتکل‌ها و قواعد خاص خودش را دارد و طبق گفته فجری‌ها، فیلم‌های شرکت‌کننده نمی‌توانند برخلاف چیزی که امضا کرده‌اند، رفتار کرده و فیلم‌شان را بیرون ببرند. البته که چنین اتفاقی نیفتاده است؛ نکته ما صرفاً آشنایی با قواعد بازی است و مسائل پیش‌آمده درباره یکی از فیلم‌ها.
و نکته سوم که جنبه اجتماعی بحث ماست و از جنبه‌های فنی فراتر می‌رود، احترام به نظم و انتظام است. طبیعی است میرکریمی و مهدویان به‌عنوان چهره‌های اثرگذار سینمای این مملکت، نکته‌هایی درباره این جشنواره و مسائل مبتلابه آن داشته باشند. طبیعی است حتی بخواهند اعتراض کنند. طبیعی است حتی بخواهند از سال بعد شرکت هم نکنند. اما اینکه یک نظم را دچار فروپاشی منطقی و دچار حمله‌های استدلالی کنند، دیگر یک رفتار کاملاً غیرطبیعی است. اینجاست که گفته می‌شود قرار نیست یک نظم تا وقتی به نفع شما عمل می‌کند، خوب باشد و تا وقتی که منویات شما را پاسخ نمی‌دهد، دیگر جشنواره نباشد.
این قاعده البته به همه حوزه‌ها هم می‌تواند سرایت کند. شما شاید ناظم را قبول نداشته باشید، اما دیگر نمی‌توانید نظم را زیرسؤال ببرید. اینجاست که یاد روایت شهید بهشتی در دوره پهلوی دوم می‌افتیم؛ جایی که با یکی از دوستان در حال رانندگی در نیمه‌شب بود و به چهارراهی می‌رسند. همراه او قصد می‌کند از چراغ قرمز عبور کند، شهید بهشتی تذکر می‌دهد. همراه او اعتراض می‌کند که الان که کسی نیست و...، شهید بهشتی هم تکلیف را برایش روشن می‌کند: ما نظام را قبول نداریم ولی نظم را که قبول داریم!
داوری‌ها و نقدها و انتخاب‌ها همیشه همراه با اما و اگرهای فراوانی هستند؛ حتی در رقابت معتبری مثل اسکار. چه فیلم‌های شاخصی که هیچ‌گاه اسکار نگرفتند؛ چه بازیگران مطرحی که راه به جایزه‌های اسکار نبردند و حتی.... ولی باور کنید حتی مارلون براندو هم قصد اعتراض دارد، دیگر کل اسکار را زیر سؤال نمی‌برد؛ بلکه به جای خودش نماینده‌ای از جامعه سرخپوست آمریکا می‌فرستد تا این‌چنین معنادار حرفش را بزند.
رفتارهای مدنی، زیرساخت یک جامعه مدنی و توسعه‌یافته است و به‌نظر می‌رسد این رفتارهای مدنی باید از جانب هنرمندان ما بیشتر رعایت شود. متأسفانه در جامعه ایرانی، غالباً می‌بینیم که رفتارهای مدنی، کمتر از سوی این بزرگواران رعایت می‌شود. شما اختیار تام دارید که ناظم این جشنواره‌ها را قبول نداشته باشید، اما باور بفرمایید حمله به نظم جایی که اعتبارتان را از آنجا گرفته‌اید، نه منطقی و نه اخلاقی و نه حتی هنری است...