عقلانیت، بستر کنشگری انقلابی

صفیه رضایی- روزنامه‌نگار

 با تأمل بر عمل انقلابی، 2مضمون عقلانیت انقلابی و انقلابی‌گری عقلانی بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد. در این راستا موضوعی که مطرح می‌شود این است که آستانه بروز عقلانیت در کنش انقلابی کجاست و چه میزان است و انقلابی‌گری عقلانی چه شاکله‌ای دارد؛ طرح این مفهوم از آن جهت مهم است که بدانیم تمامی رویکردها، کنش‌ها و واکنش‌ها در جامعه انقلابی و اسلامی مبتنی بر عقل پسندیده‌ای است که برگرفته از شرع و مفاهیم اسلامی است. به‌عبارتی، عقلانیتی در کالبد عمل انقلابی قابل تصور است که برگرفته از ارزش‌ها و دانسته‌های اسلامی است که همین عقلانیت می‌تواند مولد کنش‌ها و رویکردهایی در جامعه اسلامی باشد که باعث تعالی و پایداری گفتمان انقلابی‌گری می‌شود. البته کاربرد عقل و شاکله عقلانیت در تمدن اسلامی و غربی دارای دورنمای تاریخی است و ما در اینجا بنا نداریم نگاه تاریخی را لحاظ کنیم. بلکه آنچه مهم به‌نظر می‌رسد تأکید بر نوعی عقلانیت درونی‌شده و پایدار در کالبد انقلاب اسلامی است که مؤثر در انقلابی‌گری و عمل انقلابی است. عقلانیتی که به دور از تندروی و رادیکالیسم متصور در همه انقلاب‌هاست و بستر کنش‌ورزی فعال و مثبت فرض می‌شود.

خطی مشی عقلانی
در منظومه فکری رهبر معظم انقلاب   همواره بر تعابیری مانند انقلابی‌گری واقعی، انقلابیون مثبت، انقلابی‌بودن، انقلابی‌ماندن و  ضرورت مدیریت و عمل انقلابی تأکید شده است. رهبر معظم انقلاب فرموده‌اند:« انقلاب اسلامی عظیم ما ناشی از یک عقلانیت بود. اینطور نبود که مردم بدون حساب و کتاب به خیابان بیایند و بتوانند یک رژیم آنچنانی را ساقط کنند...» با توجه به بیانات ایشان مضامینی همچون: دین‌محوری، باهم‌بودگی، عدالتخواهی، استکبارستیزی و مردم‌سالاری دینی را می‌توان در کلام ایشان در ارتباط با عقلانیت انقلابی مشاهده کرد،  به این معنی که ایشان دین‌محوری و اسلامیت را یکی از اجزای پایه عقلانیت می‌دانند. به‌عبارتی ایشان بر عقلانیت دینی تأکید دارند، همچنین ضرورت توجه به عقلانیت، معنویت و عدالت در کلام ایشان قابل تامل است. به اعتقاد رهبر معظم انقلاب، عدالت با عقلانیت و معنویت در پیوند است .

 سیاست‌ورزی عقلانی
علی خضریان نماینده مجلس شورای اسلامی در این زمینه معتقد است: «بدون تردید مسئله «عقلانیت» و جایگاه و منزلت آن در سیاست‌ورزی و مدیریت در آموزه‌های اسلامی و همچنین در منویات امام و رهبری بارها مورد تأکید قرار گرفته است اما تدقیق در این نکته که «عقلانیت»  جزیی از «انقلابی‌گری» است نکته‌ای قابل‌ تأمل به‌نظر می‌رسد.   مدیران و دولتمردان کشور باید در بستر عمل انقلابی - نه سیاست‌ورزی مبتنی بر سیاست‌بازی و جناح‌بندی‌های سیاسی - که گاهی با مفهوم تحول‌خواهی همراه است، عقل و خرد و استفاده از ظرفیت‌های کارشناسی و نخبگانی را مدنظر قرار داده و با الگوگیری از روحیه انقلابی امام و رهبری که می‌توان نمونه‌های بسیاری از آن را سراغ گرفت، بر مشکلات کشور غلبه کنند.»

مظاهر عقلانیت انقلابی
عقلانیت انقلابی، مرجع و محملی منطقی برای تحلیل و ابراز نظر در مسائل گوناگون سیاسی، امنیتی و بین‌الملل است که با رویکردی فعالانه و متناسب با واقعیات به تحلیل و اقدام جهت حل مشکلات و مسائل می‌‌پردازد. مفهوم عقلانیت در اندیشه مقام معظم رهبری را می‌توان در چند مؤلفه خلاصه کرد. اول، داشتن رویکرد منطقی و محاسبه‌‌گر، دوم، نگاه انقلابی و به‌دور از محافظه‌‌کاری، سوم، توجه به واقعیات و وضعیت موجود. با توجه به این داده‌های بنیادی از مضمون بیانات رهبر معظم انقلاب می‌توان گفت عقلانیت انقلابی رویکردی پویا و در حال تکامل است که می‌تواند در مدیریت و سیاستگذاری بستر کنش‌ورزی باشد. بدیهی است که مظاهر و نتایج این عقلانیت از ابتدای انقلاب اسلامی تاکنون نمودهایی داشته است. تجلی این عقلانیت در نظام سیاسی مردم‌سالار دینی که از ذات انقلاب اسلامی نشأت گرفته شده،  پدیدار است، همچنین خودکفایی و خوداتکایی، مردم‌مداری و مردم‌محوری و حضور مردم در صحنه‌های سرنوشت‌ساز ملی از جنگ 8ساله گرفته تا راهپیمایی‌ها و حضور میلیونی در بدرقه اسطوره‌های ملی همچون حاج قاسم سلیمانی، از دیگر مظاهر این عقلانیت است. به‌عبارتی، عقلانیت انقلابی برگرفته از شرع و بر پایه گفتمان انقلاب است و طی 43سال در مردم چنان نهادینه شده است که هر نوع کنش‌ورزی آنها بر پایه این عقلانیت قابل تفسیر است. راهپیمایی 22بهمن امسال در شهرهای گوناگون نیز نشان از این عقلانیت داشت. مردم به این باور رسیده‌اند که باید آنچه دارند حفظ کنند. این رویه اصلا احساسی و به‌دور از منطق نیست که اتفاقا منطقی عمیق، بستر آن است. این رفتار عقلانی در پاسخ به رویکردهایی است که می‌گویند رفتار ایدئولوژیک به‌دور از منطق است، درحالی‌که الگوی انقلاب اسلامی طی 43سال گذشته سراسر عقلانیتی پایدار بوده است که هم کنش‌گری عقلانی را در خود دارد و هم عقلانیت انقلابی را با تکیه بر بیانات رهبر معظم انقلاب در خود پرورش داده است.  
جلال درخشه، استاد دانشگاه در این زمینه می‌گوید: «آنها که مخالف انقلاب اسلامی هستند می‌گویند:«انقلاب ذاتا افراطی‌گری» است و این بحثی است که در تاریخ اندیشه سیاسی استمرار دارد. درحالی‌که انقلاب اسلامی مقابل استبداد می‌ایستد و آنجا که مقابل ظلم و استبداد می‌ایستد دقیقا عقلانی است و همپا با عقلانیت است. در واقع اگر انقلابی مقابل ظلم بایستد انقلاب عقلانی است، نه‌تنها عقلانی است بلکه وظیفه‌ای است که انسان در خود احساس می‌کند و دین هم این مستقلات عقلی را تأیید می‌کند.»  
مجید متقی‌فر، فعال سیاسی نیز بر این اعتقاد است که «‌عقلانیت انقلابی، کشور را از بحران‌های بزرگ نجات داده است.» با توجه به نکات مطرح شده می‌توان مصادیق عقلانیت انقلابی را در افق پایدار در دوری از اختلاف و تفرقه‌افکنی، وحدت ملی، همگرایی و هویت‌خواهی و عمل به بیانات و توصیه‌های رهبر معظم انقلاب دانست. بدیهی است که الگوی حکمرانی مطلوب اسلامی می‌تواند زمینه‌ساز رشد این عقلانیت در جامعه باشد. به این معنی که بستر بروز و ظهور این عقلانیت را برای مردم پدید می‌آورد و فعالیت در بستر قانون و حتی اعتراض در آن نیز جایگاه خود را خواهد داشت.