روشنا
معتکف خانه دوست
اعتکاف در ایام‌البیض (روزهای ۱۳، ۱۴و ۱۵ماه رجب) از فضیلت خاصی برخوردار است. در فضیلت اعتکاف همین بس که معادل طواف خانه خدا قرار گرفته و همتای رکوع و سجود به شمار آمده است. (سوره بقره، آیه ۱۲۵) بنابراین اعتکاف از بارزترین مصادیق بندگی در پیشگاه ذات اقدس اله است. آنچه بر اهمیت و فضیلت اعتکاف می‌افزاید 2نکته است؛ نکته مهم آن است که اعتکاف همچون نماز نیست تا بتوان آن را در هر مکانی به‌جا آورد، بلکه باید در مسجد و خانه خدا باشد. نکته مهم‌تر آن است که «روزه» که خود از ارکان مهم دین و از مبانی مهم و اصیل اسلام است، شرط اعتکاف قرار گرفته است. ارزش اعتکاف به حدی است که یکی از برجسته‌ترین ارکان دین، شرط آن قرار می‌گیرد! همانگونه که نماز بدون طهارت تحقق نمی‌یابد، که «لا صلاه إلاّ بطهورٍ» (وسائل الشیعه) اعتکاف هم بدون روزه صحیح نیست که «لا اعْتکاف إلاّ بصوم» (کافی). و این از سخنان بلند ائمه‌اطهار (علیهم‌السلام) است. گرچه خروج از مسجد برای معتکف روا نیست ولی برای شرکت در نمازجمعه یا انجام کارهای ضروری می‌توان از مسجد خارج شد. چنان‌که حل مشکلات نظام اسلامی و رفع نیاز نیازمندان در جامعه اسلامی چنان مهم است که برای حل گره و مشکل یک مسلمان به معتکف اجازه داده شده همچنان که در حال اعتکاف است، از مسجد بیرون آید، مشکل نظام و مردم را حل کند و دوباره به جای خود برگردد که آن هم ادامه همین عبادت به‌حساب می‌آید نه بیگانه و جدای از آن؛ چون ارزش اعتکاف به عبادت بودن آن است؛ همانطور که وقوف در منا و مشعر و عرفه، عبادت است.
ابن‌مهران می‌گوید: من در پیشگاه امام مجتبی (علیه‌السلام) مشرف بودم، درحالی‌که ایشان معتکف بودند. مردی به محضرشان شرفیاب شد و عرض کرد: مقروض هستم، کسی که از من طلب دارد، مطالبه کرده و چون قدرت پرداخت ندارم، می‌خواهد مرا به زندان بیفکند. امام حسن (علیه‌السلام) فرمود: پـولی ندارم که دین شما را ادا کنم. آن شخص به امام (علیه‌السلام) عرض کرد: شما اگر بیایید با طلبکار صحبت کنید، ممکن است به پاس حرمت شما مرا به زندان نبرد.
میمون بن‌مهران می‌گوید: دیدم حضرت آماده شد که کفش بپوشد و از مسجد خارج شود. عرض کردم: آیا فراموش کرده‌اید که در حال اعتکاف هستید و معتکف نباید در حال اعتکاف از مسجد خارج شود؟ امام (علیه‌السلام) فرمود: فراموش نکرده‌ام ولی پدرم از جدم رسول‌اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم) نقل کرد که اگر کسی گره‌ای از کار مسلمین یا شخص مؤمنی بگشاید و حاجت او را برآورده سازد، مانند آن است که 9هزار سال خداوند را عبادت کرده، روزها را به روزه و شب‌ها را به شب زنده‌داری سپری کرده باشد. (وسائل الشیعه)
مرحوم مقدس‌اردبیلی، بیان شیوایی درباره اعتکاف دارد: مبادا کسی گمان کند که اعتکاف، مقدمه‌ای است برای عبادتی دیگر. کسی که با طهارت وارد مسجد می‌شود و روزه می‌گیرد و قصد می‌کند که قربه الی‌الله اعتکاف کند این خود، عبادت است؛ نه اینکه اعتکاف شرط و مقدمه برای عبادتی دیگر باشد. اعتکاف عبادت مستقل است. همانگونه که هر یک از حج، عمره، روزه و نماز عبادت‌هایی مستقل هستند. (مجمع الفائده‌والبرهان)
شرایط انجام اعتکاف به ما می‌فهماند که هدف اصلی از انجام این عبادت، فراهم شدن شرایط تقرب به خداوند و مناجات با او است. معتکف از دنیا جدا می‌شود و توجهش را به خدا معطوف می‌کند. آری حضور در مسجد، مایه تقرب است؛ چون در خانه کسی است که بندگان خود را نومید برنمی‌گرداند. این عبادت، دارای عناصر محوری (نماز، روزه، دعا، حضور در مسجد، اعتکاف) است و بهترین حالت برای دعا و اجابت آن پیدا می‌شود. پیامبر(ص) فرمودند: هنگامی که حضرت آدم(ع) خدا را نافرمانی کرد، او را از عرش خود دور ساخت. او گریست و جبراییل آدم را به زمین آورد، درحالی‌که سیاه شده بود. ندایی از آسمان شنید که روزه بگیر. آدم در آن روز که سیزدهم‌ماه بود روزه گرفت و بدن او سفید شد. به این جهت، این سه روز از هر‌ماه را ایام‌البیض می‌نامند. سپس منادی ندا داد:ای آدم! این سه روز را برای تو و فرزندانت قرار دادیم. هر کس این سه روز در هر‌ماه را روزه بگیرد، مانند این است که تمام عمرش را روزه گرفته است. (بحارالانوار)
اسلام با رهبانیت و کناره گیری از اجتماع، سخت مخالف است و حدیث مشهور « لا رهبانیه فی الاسلام؛ در اسلام رهبانیت نداریم». شاهد این مطلب است، اما اسلام، نیاز انسان به خلوت کردن با خدا را نادیده نگرفته و از خلوت بسیارساده نماز تا خلوت شبانه برای مناجات پیش رفته و این سیر تکاملی را پس از تهجد شبانه، با خلوت اعتکاف که دست کم سه روز ادامه می‌یابد، کامل می‌کند . « و پاسی از شب را از خواب برخیز و قرآن و نماز بخوان. این یک وظیفه اضافی برای توست؛ امید است که پروردگارت تو را به مقامی در خور ستایش برانگیزد.» ( اسرا -79 )
اعتکاف همانند سایر عبادات باید با نیت و قصد قربت باشد و هرگونه ریا و خودنمایی و قصد غیرالهی آن را باطل می‌کند. در نیت اعتکاف قصد وجه شرط نیست؛ یعنی لازم نیست قصد کند که اعتکاف واجب است یا مستحب. دیگر اینکه از آغاز تا پایان، اعتکاف باید با نیت و قصد قربت باشد، بنابر این اگر به همین قصد اعتکاف را شروع کند، صحیح است. همچنین اگر به قصد اینکه فردا معتکف شود به مسجد برود و طلوع فجر در آنجا حاضر باشد نیز صحیح است.
اعتکاف بر دو قسم است؛ مستحب و واجب که در اصل یک عمل مستحبی است ولی ممکن است به سببی واجب شود مانند نذر، عهد یا قسم. مثلا انسان نذر کند یا با خدای خود عهد کند یا قسم بخورد که اگر در کاری موفق شد یا از بیماری‌ای شفا پیدا کرد چند روز در مسجد معتکف شود.
