این نقش مرا به قلب انقلاب برد

مژگان مهرابی

یکی از سریال‌هایی که به وقایع دوران پهلوی دوم و روزها و سال‌های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی می‌پردازد، سریال «معمای شاه»، به کارگردانی محمدرضا ورزی بود. بازیگران زیادی در این سریال ایفای نقش کردند اما یکی از دیده‌شده‌ترین نقش‌های این مجموعه را باید نقش‌آفرینی توکلی در نقش شهید مطهری دانست. او در فیلم‌ها و سریال‌های متعددی بازی کرده اما آنچه امروز نامش را بر سر زبان‌ها انداخته، بازی در سریال «معمای شاه» و ایفای نقش شهید مرتضی مطهری است؛ نقشی که برای همیشه جاودانه شد. بازی ارزنده رسول توکلی در این سریال، توانست زوایای رفتاری و اخلاقی شهید مطهری را خیلی خوب نشان دهد و از سوی دیگر ارتباط عمیق‌تری بین مردم با این روحانی فرهیخته ایجاد کند. با هم سراغی گرفته‌ایم از این بازیگر و درباره ایفای نقش او در این سریال تاریخی پرسیده‌ایم.


درباره شهید مطهری زیاد مطالعه کردم
تصویر گریم‌شده خودش را کنار عکس شهید مطهری می‌گذارد؛ گریم سنگینی است. توکلی خودش آن را دوست دارد و می‌گوید: «معمولا قبل از بازی، سناریو را به بازیگر می‌دهند و کارگردان درباره آن صحبت می‌کند و با هم به توافق می‌رسند. اما آقای ورزی از من خواست ابتدا گریم انجام شود. چند ساعتی طول کشید و بعد از پایان گریم گفت این همانی است که می‌خواستم. سپس سناریو را خواندم و جذب شدم و برای اینکه بیشتر بدانم خودم شروع به تحقیق کردم. کلی در این‌باره کتاب خواندم و مطالعه کردم. هر چه بیشتر می‌خواندم بیشتر به زوایای اخلاقی شهید مطهری پی می‌بردم. برای اینکه بتوانم بهتر بازی کنم با خانواده شهید هم در ارتباط بودم. از پسرش علی هم خیلی کمک گرفتم. حتی عینکی که در سریال به چشم دارم، عینک خود شهید است که پسر ایشان به رسم امانت به من دادند».

این نقش را بیشتر از همه دوست می‌دارم
دفتر کارش در مؤسسه فرهنگی هنری «نقش جهان» واقع شده و مدیرعامل آن‌جا هم خود اوست. مؤسسه، فضای نسبتاً بزرگی دارد که در کنار دیگر فعالیت‌های هنری، استودیوی فیلمبرداری و فیلمسازی هم درونش شکل گرفته و توکلی خود آن را اداره می‌کند. اما محل کار آقای مدیرعامل، یک اتاق که دیوارهایش مزین‌شده به نقش‌هایی که بازی کرده و بیشتر از همه تصویر گریم‌شده شهید مطهری را می‌توان دید؛ در ژست‌های مختلف. توکلی این نقش را بیشتر از دیگر نقش‌هایش دوست دارد، چرا که معتقد است بازی در قالب شخصیت شهید مطهری او را با بعد دیگری از زندگی آشنا کرده است. می‌گوید: «بیش از 40سال فعالیت هنری انجام می‌دهم اما هیچ‌کدام از فیلم‌ها و سریال‌ها اینگونه من را تحت‌تأثیر قرار نداده است». اینکه چطور شد محمدرضا ورزی، کارگردان سریال معمای شاه سراغ او آمده و نقش شهید مطهری را به این هنرمند اصفهانی پیشنهاد داده را از خودش جویا می‌شویم. او در این‌باره می‌گوید: «اتفاقا این سؤال برای خود من هم پیش آمده بود. اما گویا آقای ورزی قبل از اینکه این نقش را پیشنهاد دهد تحقیقات زیادی درباره فعالیت‌های هنری من انجام داده بوده و می‌دانسته دوران نوجوانی در اصفهان تئاتر بازی می‌کردم. خلاصه دایره اطلاعاتش درمورد من زیاد بود».

نقشی که مرا به انقلاب برد
توکلی ایفای نقش شهید مطهری را تحولی در حرفه هنری خود می‌داند. اما در این‌باره که این سریال تا چه اندازه توانسته او را با وقایع انقلاب آشنا کند چنین می‌گوید: «درباره حکومت نظامی‌ها، تنش‌ها و کشتاری که صورت می‌گرفت، زیاد شنیده‌ایم اما این سریال باعث شد که خیلی از اتفاقات را ملموس ببینیم و از نزدیک درک کنم. به‌طور مثال وقتی درباره اخراج شهید مطهری از حسینیه ارشاد خواندم دوست داشتم بدانم چرا این اتفاق افتاده است. بعد از مطالعه پی بردم. در همان زمان خیلی از روحانیون مبارز به ایشان می‌گویند اگر شما در حسینیه ارشاد نباشید ما هم می‌رویم. شهید مطهری هم می‌گوید آنها همین را می‌خواهند. من به مسجد‌الجواد می‌روم. اول مردم عادی هستند. کارگرها و رهگذرها می‌آیند بعد کم‌کم دیگر اقشار مردم می‌آیند. اگر سخنرانی من تأثیرگذار باشد همه می‌آیند و این اتفاق هم افتاد».

این سریال باید ادامه پیدا کند
این هنرمند بیشتر از همه سکانس دستگیری آیت‌الله مطهری را دوست دارد. به زیرکی و جسارت همسر شهید مطهری اشاره می‌کند و می‌گوید: «در آن سکانس وقتی ساواکی‌ها وارد منزل شدند برای دستگیری شهید مطهری، همسرش خیلی سریع دست‌نوشته‌ها و اعلامیه‌ها را جمع‌آوری کرد و یا درایت خود شهید مطهری در بازجویی‌ها که ساواکی‌ها را به خواسته‌شان نمی‌رساند.» به باور این هنرمند، سریال معمای شاه باید ادامه پیدا کند و حوادث بعد انقلاب و اتفاقاتی که رخ داده هم به تصویر کشیده شود. او معتقد است که ساخت سریال‌های این‌چنینی هویت تاریخی کشورمان را نشان می‌دهد. او می‌گوید: «من این پیشنهاد را برای ساخت «تاراج 2» هم داشتم که بعد از آن چه مسائلی پیش آمد».

سکانس دستگیری را دوست داشتم
او پیشنهاد می‌دهد حتما سری به حسینیه ارشاد بزنیم. اشاره می‌کند زیر طاق‌نما شعری نوشته شده است به این مضمون: «نیست اکراه در پذیرش دین/ حق این است و باطل است جز این/ حق و باطل چو شد عیان و بیان/ خواه بر این گرا و یا خواه بر آن». بعد هم ادامه می‌دهد: «در یکی از سکانس‌ها وقتی می‌خواستم سخنرانی کنم چشم‌ام به کاشی بالای سرم افتاد. البته سخت خوانده می‌شد. عکس آن را گرفتم تا بتوانم آن را بخوانم. این دو بیت شعر مصداق آیه قرآن است که با همان می‌توان به شخصیت معنوی شهید مطهری پی برد».