رشد 2/8درصدی اقتصاد در سال‌آینده

اقتصاد ایران سال آینده رشد می‌کند، اما نه به میزان 8درصد مورد انتظار دولت. بابک نگهداری، رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: برآورد این نهاد تحقیقاتی نشان می‌دهد رشد اقتصاد ایران در سال آینده با احتساب ارزش افزوده بخش نفت 2.8درصد و بدون آن 1.6درصد خواهد بود. به گزارش همشهری، محاسبات بازوی تحقیقاتی مجلس این فرضیه را تقویت می‌کند که روند ارزش افزوده بخش نفت در سال آینده مثبت خواهد بود و صادرات نفت بیشتر خواهد شد. نگهداری در این گفت‌وگو هشدار می‌دهد: رشد موجودی سرمایه برای سومین سال متوالی در سال 1400نیز منفی خواهد بود، این موضوع، نگران‌کننده است و می‌تواند رشد اقتصادی میان‌مدت ایران را متأثر سازد.

ارزیابی مرکز پژوهش‌ها از وضع بخش حقیقی اقتصاد ایران، خصوصا رشد اقتصادی در سال 1400چیست؟ 
رشد اقتصادی از سال 1397در دامنه منفی قرار گرفت و با شیوع ویروس کرونا در ماه‌های پایانی سال 1398، اقتصاد ایران متحمل شوک جدیدی شد و عملکرد اقتصادی سال 1399بیش از هر چیز از این شوک متأثر بود. بزرگ‌ترین ویژگی شیوع ویروس کرونا کانال اثرگذاری متفاوت آن بود. درحالی‌که اعمال تحریم‌ها عمدتاً بخش نفت و صنایع بزرگ مثل خودروسازی را متأثر ساخته بود، شیوع ویروس کرونا عمدتاً بر بخش‌های خدماتی و صنایع کوچک اثرگذار بود. با این حال با گذر از اثر اولیه شوک کرونا، روند رشد اقتصادی، صعودی شد. تحقق رشد 7/3درصدی گروه خدمات در بهار 1400براساس آمارهای بانک مرکزی حاکی از بازیابی این بخش از اقتصاد از تبعات منفی شیوع ویروس کروناست. ارزش ‌افزوده این گروه در بهار 1399با کاهش 2/5درصدی مواجه شده بود. در سه‌ماهه اول امسال بخش حقیقی اقتصاد ایران رشد مثبتی را تجربه کرده‌ است. دلیل آن بازیابی بخش خدمات از تبعات منفی شیوع کرونا و رشد مثبت بخش نفت درنتیجه رشد قابل توجه صادرات نفت خام و میعانات گازی بوده است. برآوردهای مرکز پژوهش‌ها نشان می‌دهد در سال 1400رشد اقتصادی ایران 2/8درصد و رشد بدون نفت 1/6درصد خواهد بود. صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی نیز در آخرین گزارش‌های خود رشد اقتصادی ایران را در سال 2021به‌ترتیب 2/5و 2/4درصد پیش‌بینی کرده‌اند.

ارزیابی مرکز پژوهش‌ها از وضع بخش کشاورزی در سال ۱۴۰۰ به چه صورت است؟
اساساً رونق و رکود بخش کشاورزی بیش از هر چیز متأثر از وضع بارندگی است. علاوه بر این شیوع کرونا و برخی تکانه‌های دیگر نیز بر کاهش تولید در بخش کشاورزی مؤثر بوده‌اند، ولی تأثیر آنها از کاهش بارندگی‌ها کمتر بوده است. از طرفی انگیزه پایین کاشت گندم به‌دلیل پایین بودن قیمت تضمینی، سبب شده تولید این محصول استراتژیک کاهش یابد. همچنین بالا رفتن هزینه‌های نهاده‌ها باعث کاهش تولید سایر محصولات زراعی شده است؛ به‌طوری‌که براساس برآورد وزارت جهاد کشاورزی، درنهایت در سال ۱۴۰۰ رشد تولید محصولات زراعی منفی 13درصد و رشد تولید غلات منفی ۲۷ درصد پیش‌بینی شده ‌است. برآوردهای وزارت جهاد کشاورزی از میزان تولید انواع محصولات کشاورزی، شامل محصولات زراعی، باغی و دامی و تطبیق آن با چارچوب حساب‌های ملی مبین رشد 3/1- درصدی بخش کشاورزی در سال  1400است. با توجه به کاهش شدید بارش در حوضه‌های آبریز سراسر کشور در سال آبی 1399-1400که عملکرد سال ۱۴۰۰ متأثر از آن است، انتظار می‌رود کشور با سالی خشک و کم‌آب مواجه شود؛ درنتیجه کاهش رشد تولید محصولات کشاورزی قابل توجیه است.

رشد بخش‌های نفت و صنعت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
بخش نفت درنتیجه گسترش واکسیناسیون جهانی برای مقابله با ویروس کرونا (و افزایش تقاضای جهانی نفت خام) از یک سو و از سوی دیگر ثمردهی تلاش‌ها در جهت خنثی‌سازی تحریم‌های صادرات نفت با رشد قابل توجهی مواجه بوده است. درنتیجه می‌توان گفت روند صادرات، صعودی بوده و برای سال ۱۴۰۰ انتظار رشد 19/5درصدی در بخش نفت و گاز وجود خواهد داشت. همچنین تولید محصولات صنعتی در سال‌های اخیر با چالش مواجه بوده است؛ به‌طوری‌که در تمام فصول سال ۱۳۹۹ بخش صنعت رشد مثبتی را تجربه ‌کرد، اما در ماه‌های خرداد، تیر و مرداد 1400همزمان با قطع برق صنایع فولاد و سیمان، شاخص تولید این رشته فعالیت‌ها با رشد منفی نسبت به ماه مشابه سال قبل مواجه شدند. با توجه به ضریب بالای رشته فعالیت فلزات اساسی در شاخص کل تولید صنعت، رشد صنعت در 6ماه منتهی به شهریورماه ۱۴۰۰ نسبت به دوره مشابه سال قبل 1/27درصد کاهش یافته است. عملکرد زیربخش‌های صنعت در 6ماه اول سال 1400بهبودهایی را در وضع برخی صنایع نشان می‌دهد. این موضوع به‌خصوص برای رشته فعالیت خودرو و قطعات، منسوجات، تجهیزات برقی، کاشی و سرامیک و محصولات فلزی به جز ماشین‌آلات و تجهیزات ملموس است. در نهایت، براساس شاخص تولید شرکت‌های بورسی مرکز پژوهش‌ها، از ابتدای تابستان، مسئله کمبود برق که بار آن عمدتاً به بخش صنعت منتقل شده باعث رشد منفی در این فصل شده‌ است. همچنین در فصل تابستان «شاخص مدیران خرید (شامخ)» صنعت نیز فقط در شهریور ماه بالاتر از ۵۰ گزارش شده است، در نتیجه رشد بخش صنعت در سال‌جاری 1/1درصد برآورد می‌شود.

بخش خدمات در سال 1400چه شرایطی داشت؟
بیشترین اثرپذیری از شیوع ویروس کرونا میان بخش‌های اقتصادی در بخش خدمات رخ داد. بخش خدمات در بهار سال 1399متأثر از شیوع ویروس کرونا رشد منفی 2/5درصدی را تجربه کرده، اما در فصل زمستان 1399و بهار ۱۴۰۰ به‌ترتیب به رشد مثبت 0/8و 7/3درصدی رسیده که عمدتاً به‌دلیل شروع واکسیناسیون و کاهش محدودیت‌های کرونایی بوده ‌است. به‌نظر می‌رسد بخش مهمی از رشد مثبت فصل بهار ناشی از بازیابی این بخش درنتیجه کاهش اثرات شیوع ویروس کرونا بوده است. برآورد رشد بخش خدمات با درنظر گرفتن تحولات زیربخش‌های خدمات در سال‌جاری 2/5درصد برآورد می‌شود. در مجموع هرچند رشد اقتصادی امسال 2/8درصد برآورد می‌شود، اما نتایج بررسی‌های مرکز پژوهش‌ها نشان می‌دهد رشد موجودی سرمایه برای سومین سال متوالی در سال 1400نیز منفی خواهد بود که این موضوع نگران‌کننده است و می‌تواند رشد اقتصادی میان‌مدت ایران را متأثر سازد.