تیغ کند تحقیق و تفحص‌ها در مجلس

تحقیق و تفحص‌ راه‌حل سهل‌الوصول مجلس‌ها در پاسخ به نواقص و تخلفات احتمالی سازمانی و نهادی بوده و در مقایسه با ابزارهای نظارتی سؤال محبوبیت بیشتری بین نمایندگان دارد. انعکاس بیرونی این تحقیق و تفحص‌‌ها در همه دوره‌های مجلس حساسیت‌های دستگاه‌ها را برانگیخته و در موارد خاص گروکشی جناح‌های سیاسی از هم نیز تعبیر شده است. فاصله بازتاب‌های پرحاشیه برخی از تحقیق و تفحص‌‌ها تا تصویب در صحن علنی مجلس زیاد بوده و پس از مدتی به بوته فراموشی سپرده شده است.
براساس برخی گزارش‌های عملکردی ادوار مجلس کمتر از یک‌سوم درخواست‌های تحقیق و تفحص نمایندگان توانسته در صحن علنی رأی بیاورد و کمتر از ۱۰درصد آنها در برخی ادوار مجلس به مرحله قرائت گزارش در صحن علنی انجامیده است. اخیرا یکی از نماینده‌های مجلس یازدهم ۲۰ماه پس از آغاز به‌کار این دوره از مجلس در قالب تذکری نسبت به نتیجه تحقیق و تفحص‌ها انتقاد کرد؛ «تحقیق و تفحص‌های زیادی از خرداد سال‌۹۹ تا‌کنون انجام شده و اگر این تحقیق و تفحص‌ها نتیجه نداشته باشد، تصویب آن هم فایده‌ای ندارد. آیا تاکنون یک گزارش تحقیق و تفحص نهایی شده و گزارش آن در صحن علنی مجلس قرائت شده است؟» محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس نیز بر کند‌بودن تیغ ابزار نظارتی مجلس در این بخش اذعان داشت و تصریح کرد: «گزارشی را از تحقیق و تفحص‌‌های صورت‌گرفته در دوره‌های قبل بررسی کردیم و متوجه شدیم اثری که باید آنها داشته باشد، نداشته است. برهمین اساس باید کمیسیون‌ها برای بررسی تحقیق و تفحص‌ها اقدامات لازم را انجام دهند و سپس آن را به صحن علنی مجلس ارجاع دهند.»
گزارش معاونت قوانین مجلس یازدهم تذکر نماینده مجلس را تأیید می‌‌‌کرد؛ در ۲۰ ماه ابتدایی مجلس یازدهم، مجموعا ۲۴درخواست تحقیق و تفحص از سوی نمایندگان مطرح شده است اما هیچ‌کدام از آنها منجر به نتیجه و قرائت گزارش نشده است. تقاضای تحقیق و تفحص از نهاد ریاست‌جمهوری در دولت حسن روحانی، مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری در دوره مسئولیت حسام‌الدین آشنا و وزارت نفت دوره بیژن زنگنه ۳عنوان برجسته این تحقیق و تفحص‌ها هستند که هر 3مورد در صحن رأی آورده‌اند. نکته قابل توجه اینکه درخواست‌های تحقیق و تفحص نمایندگان چندین برابر نرخ تصویب آنها در صحن علنی مجلس یازدهم بوده است. طبق یک گزارش در مردادماه امسال ۱۸۹درخواست تحقیق و تفحص از سوی نمایندگان تقدیم هیأت‌رئیسه شده بود. کمیسیون‌ها و هیأت‌رئیسه مجلس در کنترل میل نمایندگان به تحقیق و تفحص‌ها نقش اساسی ایفا می‌کنند و عمده درخواست‌های نمایندگان در مرحله ارجاع به کمیسیون‌ها و بررسی در صحن علنی حذف می‌شوند. بررسی عملکرد مجلس دهم و نهم نیز تصویر دقیق‌تری از فضای تحقیق و تفحص‌ها به‌دست می‌دهد. در ۴سال فعالیت مجلس دهم از مجموع ۲۰۸ تحقیق و تفحص ارائه‌شده به هیأت رئیسه، ۵۲گزارش از کمیسیون‌های مربوط به هیأت‌رئیسه ارسال شد و درنهایت ۳۲تحقیق و تفحص به تصویب رسید. اما از میان همین تعداد هم تنها ۹ مورد ازجمله تحقیق و تفحص از صندوق ذخیره فرهنگیان و تحقیق و تفحص از مدیران و مسئولان دوتابعیتی به صحن علنی مجلس رسید و ۱۹۹‌تقاضا نتیجه خاصی نداشت. روند کلی تحقیق و تفحص‌ها به‌تدریج در همه دوره‌ها افزایش یافته است. در مجلس نهم براساس گزارش‌های منتشر‌شده ۱۸۲مورد تقاضای تحقیق و تفحص صورت گرفته بود که تنها ۶مورد از آنها قرائت شد و ۴پرونده هم به قوه قضاییه ارجاع شد.

شروع توفانی، پایان سرد
در انتهای این فرایند گزارش‌های ارسالی مجلس به قوه قضاییه در تحقیق و تفحص‌‌ها نیز سرنوشت مشخصی در قوه قضاییه نداشته است. یک‌سوم (حدود 30درصد) درخواست‌های تحقیق و تفحص به تصویب مجلس می‌رسد؛ کمتر از 20درصد آنها به مرحله قرائت گزارش می‌رسد و در ادوار اخیر کمتر از 5درصد آنها در هر دوره مجلس به قوه قضاییه ارسال شده است. این در حالی است که تاکنون گزارشی درباره پرونده‌های منجر به حکم در ارتباط با این پرونده‌ها منتشر نشده است. علی القاصی، ‌رئیس‌کل دادگستری تهران زمانی درباره مفتوح‌بودن تعداد قابل‌توجهی از این گزارش‌ها در قوه قضاییه گفته بود: «مشکل قابل‌توجهی که در پرونده‎های تحقیق و تفحص ارجاعی به قوه قضاییه به چشم می‌خورد و مانع رسیدگی و صدور حکم قطعی برای آنها می‌شود، کلی‌بودن گزارش‌ها، ضمیمه‌‌نشدن مستندات کافی، عدم‌پیگیری جدی از طرف نمایندگان معرفی‌شده و تأخیر در ارائه این گزارش‌ها بوده‌است.»

عضو هیأت رئیسه مجلس:
30میلیون تومان بیشتر به تحقیق و تفحص‌ها نمی‌دهیم

گزارش‌های آماری مجلس از تحقیق و تفحص‌ها و نتایج آن، حکایت از خروجی ضعیف آنها دارد. اخیرا محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس نیز تلویحا تأثیر سوگیری‌های تحقیق و تفحص‌ها در کمرنگ‌شدن نتیجه واقعی آنها را مدنظر قرار داده و گفته بود «اینکه تحقیق و تفحص‌ها در چه زمان، مجموعه و با چه نیتی انجام گیرد، بسیار مهم است. من یک بررسی در تحقیق و تفحص‌های دوره‌های گذشته و اکنون داشتم؛ متأسفانه این جهت‌گیری‌ها منجر به آن شده که نتیجه نهایی ضعیف باشد درحالی‌که آثار تحقیق و تفحص باید منجر به اصلاح امور شود.» با علیرضا سلیمی، نماینده محلات و عضو هیأت رئیسه مجلس درباره این انتقادات گفت‌وگو کردیم.

چقدر تحقیق و تفحص‌ها در پیشگیری و کشف مفاسد و تخلفات اثرگذار بوده است؟ چرا نمایندگان بیشتر متمایل به تحقیق و تفحص هستند تا سؤال، گزارش و حتی استیضاح؟
برخی موارد نظارتی مجلس آنقدر پیچیده است که با سؤال و تذکر صرف، همه ابعادش قابل پی‌جویی نیست، مثل اتفاقی که سر صندوق ذخیره فرهنگیان افتاد. آیا با یک تذکر این ابعاد کشف می‌شد؟ به هیچ وجه. در پاره‌ای موارد چاره‌ای جز این نیست که باید از ابزار تحقیق و تفحص برای جلوگیری از یک روند غلط و برگرداندن منافع و اموال بیت‌المال استفاده کرد. نمونه‌های متعددی قابل ذکر است که مسیر اصلاح شده است.
یعنی هیچ نقدی به تعدد تحقیق و تفحص‌ها و خروجی محدود آنها ندارید؟
ما نمی‌توانیم نمایندگان را محدود کنیم. هیچ‌کس در مجلس نمی‌‌تواند نمایندگان را از انجام وظایف قانونی‌شان منصرف کند.
نتایج این تحقیق و تفحص‌ها چقدر در رفع مشکلات مردم مؤثر بوده است؟
در تحقیق و تفحص‌‌ها بسیاری از ابعاد مخفی قضایا روشن می‌شود. در تحقیق و تفحص‌هاست که مشخص می‌شود آیا مشکل نقص قانون است؟ آیا مشکل ضعف مدیریت است؟ آیا مشکل فساد است یا روزنه‌هایی است که مورد غفلت واقع می‌شوند؟ ابعاد این موارد با تذکر و سؤال روشن نمی‌شود. از این بابت نیز تحقیق و تفحص‌ها کارا هستند. تحقیق و تفحص باعث می‌شود نمایندگان به‌صورت میدانی وارد عرصه‌های مختلف شوند. این ورود میدانی آنها را با واقعیت آشنا می‌کند. مواجهه نمایندگان‌ با برخی افراد و دستگاه‌ها موجب می‌شود تا مسیرهای جدیدی برای پی‌جویی‌ها سر راه آنها قرار بگیرد. نفس حضور نمایندگان پیگیری‌کننده تحقیق و تفحص در دستگاه‌ها به‌خودی خود مانع برخی ‌تخلفات است و حتی گاهی بوده برخی افراد با ورود نمایندگان اموال را برگردانده‌اند.
انتقاد  رئیس مجلس از نتایج ضعیف تحقیق و تفحص‌ها ناشی از چیست؟
این بستگی به تیم تحقیق و تفحص‌کننده دارد. تیم تحقیق و تفحص‌کننده اگر به‌صورت جدی ورود کند و گزارش‌ها و تخلفات را ساماندهی کند و اسناد را به‌صورت دقیق به هم پیوست کند، حتما اثر حقوقی دارد.
 تحقیق و تفحص‌ها چقدر وابستگی به گرایش‌های سیاسی مجلس دارد‌؟
من نفی نمی‌کنم. ممکن است به‌صورت موردی برخی استثنائات وجود داشته باشد، اما تحقیق و تفحص‌ها معمولا ربطی به گرایش‌های سیاسی ندار‌د. نماینده حق دارد در همه امورات کشور ورود کند. اینکه برخی مجلس را متهم کنند، درست نیست. شما ببینید در همین دولت جدید که با مجلس همسوست، ما چقدر سؤال در حوزه نظارت مجلس داشته‌ایم. این اتهامی بیش نیست.
 هزینه تحقیق و تفحص‌ها در مجلس بار اضافی مالی در موارد بایگانی‌شده ایجاد نمی‌کنند؟
در مجلس فعلی حداکثر‌ هزینه‌ای که برای تحقیق و تفحص پرداخت می‌شود، نزدیک به 30میلیون تومان است. این در حالی است که نمایندگان برای تحقیق و تفحص‌ها ده‌ها نفر را به‌کار می‌گیرند. شما ببینید در صندوق ذخیره فرهنگیان 12هزار میلیارد تومان به بیت‌المال برگشته است. حرف آقایان منتقد چقدر قابل‌قبول است؟ آیا هزینه انجام‌شده با عایدی آن قابل ارزیابی است؟ در مجلس فعلی ما خیلی سختگیری کردیم. حتی مجلس برای پاره‌ای تحقیق و تفحص‌‌ها نیز هزینه‌ای پرداخت نکرده است و نمایندگان تبرعا امور را پیگیری می‌کنند.