جهان‌نما
تقلای اردوغان برای میانجیگری در بحران اوکراین
محمدامین خرمی- روزنامه‌نگار
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه طی روزهای آینده قرار است با سران کشورهای روسیه و اوکراین دیدار کند تا شاید بتواند در قامت میانجی، آتش بحران تازه میان مسکو و کشورهای عضو ناتو بر سر اوکراین را خاموش کند. او هفته گذشته در یک گفت‌وگوی تلویزیونی اعلام کرد که ترکیه آماده است برای جلوگیری از جنگ در شرق اروپا، «هر کاری» انجام دهد. به گزارش خبرگزاری آناتولی، رئیس‌جمهور ترکیه در سخنانش هر دو سوی میدان را به خویشتنداری دعوت کرد و گفت: «امیدوارم روسیه دست به اقدامی نظامی علیه اوکراین نزند؛ این نه به صلاح روسیه است و نه به صلاح منطقه. توجه به نگرانی‌های امنیتی روسیه هم ضروری است.»
این نخستین‌بار نیست که مقام‌های سیاسی ترکیه از دوطرف بحران اوکراین می‌خواهد خویشتنداری کنند. آنها طی ماه‌های اخیر بارها در مورد رویارویی روسیه و غرب در مرزهای اوکراین هشدار داده‌ا‌ند. اردوغان اما فراتر از این رفته و قرار است به‌زودی در آنکارا میزبان ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه باشد و سپس برای دیدار با ولودیمیر زلنسکی راهی کی‌یف شود. روز پنجشنبه کرملین تأیید کرد که پوتین طی روزهای آینده به ترکیه سفر خواهد کرد.
روسیه نگران از گسترش ناتو به شرق، 100هزار نیروی خود را از 3جهت پشت مرزهای اوکراین مستقر کرده است. مسکو خواستار ممنوعیت عضویت اوکراین در این پیمان نظامی است اما غرب به رهبری آمریکا، این خواسته را رد کرده است. روسیه با این حال اعلام کرده که قصد حمله به خاک اوکراین را ندارد. دیروز سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه برای چندمین‌بار طی روزهای اخیر اعلام کرد که مسکو هیچ برنامه‌ای برای اقدام نظامی علیه اوکراین ندارد. این سخنان پس از آن مطرح شد که جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا برای چندمین‌بار طی روزهای اخیر در مورد حمله روسیه به اوکراین هشدار داد. بایدن دیروز حتی بازه زمانی حمله را هم مشخص کرد؛ یک ماه آینده.
ترکیه؛ یک پای بحران اوکراین
همچون دیگر بحران‌های امنیتی-نظامی در سال‌های اخیر، رد پای ترکیه در بحران اوکراین هم دیده می‌شود؛ موضوعی که کمتر به آن توجه شده است. ترکیه یک قرارداد مهم تسلیحاتی با اوکراین امضا کرده است. دو طرف در سال2019 برای فروش پهپادهای «بیرقدار TB2» ساخت ترکیه به توافق رسیدند. طی این مدت تعدادی از این پهپادها در اختیار اوکراین قرار گرفته و ارتش این کشور هم طی ماه‌های اخیر در چندین عملیات از آنها برای حمله به مواضع نیروهای جدایی‌طلب اوکراین که مورد حمایت روسیه هستند، استفاده کرده است. این موضوع اعتراض جدی مسکو را به‌دنبال داشت؛ تا جایی که ولادیمیر پوتین ماه قبل شخصا در تماس تلفنی با رجب طیب اردوغان به او در مورد این اقدام «مخرب» ترکیه هشدار داد.
دولت ترکیه در مقابل گفته که نباید به‌خاطر نحوه استفاده اوکراین از پهپادهای ترکیه‌ای مورد بازخواست قرار گیرد. قرارداد دوطرف بندی دارد که به‌نظر می‌رسد نگرانی اصلی روسیه به‌خاطر آن است. اوکراین قرار است در مجتمعی در نزدیکی کی‌یف خط تولید پهپادهای بیرقدار را تاسیس کند. همچنین در چارچوب قراردادی دیگر، اوکراینی‌ها قرار است خط تولید پهپادهای «آنکا»، که آنها هم ساخت ترکیه هستند را نیز راه‌اندازی کنند. قرار است در این پهپادها، یک موتور ساخت اوکراین استفاده شود. روسیه می‌داند که مسلح شدن ارتش اوکراین به پهپادهای ساخت ترکیه، در درازمدت می‌تواند ورق را در میدان نبرد برگرداند و در این صورت، نیروهای جدایی‌طلب مورد حمایت مسکو با مشکلات بسیار روبه‌رو خواهند شد.
ترکیه از سوی دیگر، در بحران‌های منطقه‌ای، چه در خاورمیانه و چه در آفریقا با روسیه تعاملاتی دارد. در بحران قره‌باغ، ترکیه حامی جمهوری آذربایجان است و روسیه میانجی میان باکو و ایروان. در سوریه، ترکیه حامی نیروهای مخالف دولت بشار اسد است و روسیه حامی اسد. در لیبی هم ترکیه در سمت نیروهای دولتی قرار گرفته و روسیه در سمت مخالفان دولت. اما فارغ از اینها، 2 کشور تعاملات اقتصادی گسترده‌ای هم دارند. ترکیه بخشی از منافع به‌دست‌آمده از صنعت گردشگری خود را مدیون گردشگران روس است. این کشور همچنین بخش عمده گاز خود را از روسیه وارد می‌کند. در مقابل، شرکت‌های ترکیه‌ای نقشی پررنگ در بازار مواد غذایی روسیه دارند.
فراتر از همه اینها، ترکیه عضوی از پیمان ناتو است. هرگونه درگیری میان ناتو و روسیه، ترکیه را ناخواسته مقابل روسیه قرار می‌دهد. ترکیه بعد از آمریکا، بزرگ‌ترین ارتش کشورهای عضو ناتو را دارد و همین مسئله، نقش آنکارا در معادلات مربوط به ناتو را پررنگ‌تر می‌کند. اردوغان به‌خوبی می‌داند که آتش جنگ اوکراین، دامن دولت او را هم خواهد گرفت. بنابراین چاره‌ای ندارد جز آنکه برای جلوگیری از درگرفتن جنگ، «هر کاری» انجام دهد.
در همینه زمینه :
