گزارش
هیاهوی کتاب‌های کمک‌آموزشی
همشهری از فروش گسترده انواع کتاب‌های کمک‌آموزشی در نمایشگاه کتاب گزارش می‌دهد
فهیمه سادات طباطبایی|خبرنگار:
کتاب کمک‌آموزشی علوم پیش‌دبستانی، کتاب گام به گام برای مادران، کتاب آدینه هفتگی، پک اکو کار پایه هفتم، کتاب یادگیری جدول ضرب به 7روش روز دنیا، دیکته تصویری، تک دروس طلایی زیست‌شناسی، ارزشیابی ماهانه، کتاب کار معلمان، 30آزمون مفهومی و تمرین انشاء، تنها چند کتاب از صدها عنوان کتاب کمک‌آموزشی است که در بزرگ‌ترین سالن نمایشگاه سراسری کتاب توسط 150غرفه انتشاراتی‌های مختلف کتاب‌های آموزشی و کمک‌آموزشی عرضه شده‌اند؛ کتاب‌هایی که استفاده از آنها طبق اعلام چندین باره مسئولان وزارت آموزش و پرورش در مدارس به‌شدت ممنوع شده است اما تب استفاده از آنها بسیار داغ است.
بازدید اتوبوسی مدارس
برای رسیدن به سالن کتاب‌های کمک‌آموزشی نیازی به نقشه نمایشگاه و پرس‌وجو نیست، آنقدر بنرهای تبلیغاتی 2انتشاراتی مطرح از همان ابتدای در ورودی، پرشمار و بزرگ نصب شده‌اند و آنقدر بلندگوهای نمایشگاه پشت سر هم، شماره سالن این ناشران را تکرار می‌کنند که بدون هیچ سردرگمی می‌توان آنجا را پیدا کرد. این بخش از نمایشگاه کتاب اگر شلوغ‌ترین سالن نباشد قطعا یکی از پرترددترین آنهاست، این را می‌توان از حضور پررنگ دانش‌آموزان که با یونیفرم‌های مدرسه در گروه‌های مختلف 30تا 40نفره با معلمانشان وارد سالن می‌شوند، فهمید. تعداد گروه‌های دانش‌آموزی در ساعت 2ظهر که مدرسه‌ها تعطیل شده‌اند، رو به افزایش است؛ آنقدر که جلوی بعضی از انتشاراتی‌های برند، چند ردیف صف تشکیل شده و مسئولان غرفه‌ها از دانش‌آموزان و معلمان آنها می‌خواهند که یک ربع دیگر به غرفه مراجعه کنند.
«ما از مدرسه هجرت آمدیم، ما از مدرسه پروفسور حسابی آمده‌ایم، ما از پیش‌دانشگاهی فاطمه(س) آمده‌ایم، ما از دبستان ابتدایی ظهور 8آمده‌ایم و...» این پاسخ بچه‌ها به پرسش غرفه‌دارهایی است که وسط سالن کتاب‌های کمک‌آموزشی می‌چرخند و به‌اصطلاح خودشان «مشتری شکار می‌کنند».
آنها که با مدرسه آمده‌اند، معلمانشان در خرید کتاب کمکشان می‌کنند ولی آنها که تنها آمده‌اند هم یا لیستی از کتاب‌های معرفی‌شده توسط معلمان در دستشان هست یا از مشاوران تحصیلی غرفه‌ها کمک می‌گیرند؛ «برای شما نمونه سؤالات امتحانی مجانی داریم که می‌توانید از مخزن فروش بگیرید»، «شما می‌توانید پک کامل کتاب‌های کار و حل مسائل را با تخفیف ویژه بخرید»، «برای شما کتاب آموزش، تست 4گزینه‌‌ای و حل‌المسائل سؤالات کتاب را داریم و...»
مادرها و پدرها هم از دیگر مخاطبان این سالن هستند، ناشران حتی از این گروه هم نگذشته‌اند و برایشان کتاب مخصوص تالیف و منتشر کرده‌اند. «گام به گام مادران» یکی از کتاب‌های پرفروشی است که اغلب ناشران دارند. «این کتاب کمک‌آموزشی مخصوص مادران است، شما با خوندن این کتاب می‌تونید با روش تدریس هر درس آشنا بشید و خودتون معلم خصوصی بچه‌تون باشید، تو این کتاب تمام سؤالات درس ریاضی و علوم کتاب اصلی هم پاسخ داده شده و کار شما رو راحت کرده»؛ جملات مشترکی که فروشندگان کتاب برای والدین بچه‌ها تکرار می‌کنند.
معلم‌ها هم تنها بازدید‌کننده صرف نیستند و ناشران کمک‌آموزشی علاوه بر اینکه کتاب‌های مخصوصی را در این حوزه برای آنها تألیف کرده‌اند، به چشم بازاریاب‌ها به آنها نگاه می‌کنند. ناشران در برخورد اول با کسانی که نه پدر و مادر هستند و نه دانش‌آموز، این پرسش را مطرح می‌کنند که آیا معلم هستی؟ در پاسخ به یکی از آنها جواب مثبت را می‌دهم که غرفه‌دار پیشنهاد فروش کتاب را می‌دهد. «اگر از کتاب‌های ما 100جلد در مدرسه یا کلاس‌تون بفروشید، 10درصد قیمت پشت جلد رو به‌خودتون می‌دیم.»
از ریاضی تا سیر تا پیاز انشاءنویسی
تنوع کتاب‌های کمک‌آموزشی بسیار بالاست، آنقدر که برخی از ناشران مجبور به تهیه بروشور چند‌صفحه‌ای از کتاب‌هایشان شده‌اند تا خریداران راحت‌تر بتوانند از روی لیست، خواسته‌هایشان را پیدا کنند. حتی ناشرانی که خلاق‌تر هستند، خرید اینترنتی و تحویل در درب منزل را هم ضمیمه فروش ویژه‌شان کرده‌اند و کتاب‌ها را در کوتاه‌ترین فرصت به‌دست دانش‌آموز می‌رسانند. یک انتشاراتی برند و مطرح در زمینه کتاب‌های کمک‌آموزشی، یک بروشور10صفحه‌ای چاپ کرده که در آن 2733عنوان کتاب در پایه‌های مختلف تحصیلی معرفی شده. «تمرین انشاء، املاگویی، پاسخنامه دین و زندگی کنکور، دور دنیا در 4ساعت عمومی، سیر تا پیاز فارسی، تمرین روخوانی، کار علوم، پرسمان فارسی، آی کیو فارسی، عیدانه، تابستانه، قند و عسل، پیک آدینه، پیک ماهانه (تمام دروس)، پیک تابستانه، میکرو اقتصاد ایران، میکرو جغرافیای ایران، فلش‌کارت شیمی، دفتر برنامه‌ریزی درسی، سؤال‌های پرتکرار امتحان نهایی فیزیک، کار دروس اول تا ششم دبستان، دفتر ریاضی اول تا ششم دبستان، کتاب کار اجتماعی در تمام پایه‌ها و...» بخش کوچکی از کتاب‌های کمک‌آموزشی خاص و ویژه هستند که در این لیست بلند معرفی شده‌اند، البته بسیاری از این کتاب‌ها در غرفه‌های دیگر هم وجود دارد. کتاب‌های کمک‌آموزشی دوره پیش‌دبستانی اما جزو تازه‌های نمایشگاه کتاب امسال بود که در ویترین اغلب غرفه‌ها به نمایش گذاشته شده بود. تعداد این کتاب‌ها در سالن آنچنان چشمگیر بود که تمام بازدید‌کننده‌ها در مورد آن حرف می‌زدند. کتاب‌های پیش‌دبستانی ریاضی، علوم، کتاب‌های نوشتاری و بخوانیم، دیکته تصویری، کتاب دست‌ورزی و کاردستی، کتاب مرجع هوش، زبان فارسی نیمسال اول و نیمسال دوم و پیش به سوی مدرسه، تنها تعدادی از ده‌ها عنوان کتابی است که ناشران در مقطع پیش‌دبستانی تألیف کرده‌اند؛ پایه تحصیلی که غیررسمی است و حتی تاکنون هیچ کتابی در وزارت آموزش و پرورش هم برای آن تألیف نشده است. در این سالن هیچ دانش‌آموزی دست خالی بیرون نمی‌رود، در دست هر کدامشان حداقل 3کیسه بزرگ کتاب هست. بعضی‌ها هم به جز کتاب، لوازم کمک‌آموزشی مثل جدول بزرگ مندلیف، لوح‌های فشرده آموزشی، لایتنر و...هم خریده‌اند.
قیمت پشت جلد کتاب‌های کمک‌آموزشی از پایه 10هزار تومان شروع می‌شود و تا 90هزار تومان هم می‌رسد. علیرضا و سینا که پایه هشتم هستند، می‌گویند که هر کدام حدود 150هزار تومان کتاب خریده‌اند و هنوز هم کتاب‌های مورد نیازشان مانده است؛ «روی هم 7 تا کتاب خریدیم و باید 4تای دیگه هم بخریم که فکر کنیم به 300هزار تومن برسه.» کتاب‌های آنها شامل تست و نمونه سؤالات امتحانی است و بخشی را هم برای المپیاد علمی خریده‌اند. «چاره‌ای نداریم، سؤالات امتحانی یا المپیاد واقعا از کتاب درسی نمی‌آید و مجبوریم کتاب کمکی بخریم. کتاب‌ها رو هم بخشی‌اش رو معلم‌هامون میگن و چند تایی رو هم خودمون انتخاب می‌کنیم.»
زینب و زهرا با مادرشان به نمایشگاه آمده‌اند، یکی‌شان پایه چهارم و آن یکی نهم است، آنها خریدشان را تمام کرده‌اند و در آخرین غرفه منتظر کتابی هستند که سفارش داده‌اند. خانم طاهری می‌گوید که امروز 670هزار تومان پول کتاب کمک‌آموزشی داده و حتی یک کتاب داستان و یا غیردرسی برای خودش و دخترهایش نخریده است. «کل بودجه‌ای که برای نمایشگاه کنار گذاشته بودم 300هزار تومن بود اما تا الان بالای 600هزار تومن کتاب خریدم و دیگه نمی‌تونم به غرفه‌های دیگه سر بزنم.» ساعت 5بعد از ظهر است و هر دقیقه به جمعیت سالن افزوده می‌شود، بچه‌ها با دست‌های پر، گوشه و کنار سالن منتظر دوستانشان نشسته‌اند و کتاب‌هایشان را ورق می‌زنند.
اغلب بچه‌هایی که به نمایشگاه آمده‌اند، می‌گویند از هیچ‌یک از سالن‌های دیگر بازدید نکرده‌اند، آنها مستقیم به سالن کتاب‌های کمک‌آموزشی آمده‌اند یا آورده شده‌اند و حالا هم با دست پر و خسته می‌خواهند از نمایشگاه بروند. صدرا یکی از آنهاست که می‌گوید از ساعت 2ظهر با مدرسه آمده و غیراز این سالن فقط توانسته به غرفه ناشران عمومی برود و برای برادرش یک کتاب بخرد. «ما رو مستقیم آوردن اینجا، به معلم‌مون گفتیم که بریم غرفه کودکان و نوجوانان. گفت اگر وقت شد می‌ریم که حالا میگن وقت نیست و اتوبوس منتظرمونه». طاهره هم همین را می‌گوید؛ «دیگه حالی نمونده که بخوایم بریم جاهای دیگه نمایشگاه رو ببینیم، اومدیم اینجا و کتابامون رو به قیمت بهتر خریدیم و حالا داریم می‌ریم.»
آقای جلالی معلم همراه یکی از گروه‌های دانش‌آموزی درباره اینکه چرا دانش‌آموزان را مستقیم به اینجا می‌آورند و به سالن‌های دیگر نمی‌روند، گفت: «نیاز اصلی بچه‌ها اول همین کتاب‌های کمک‌آموزشی است و اگر فرصتی باشد به غرفه‌های دیگر هم می‌بریم، البته تلاش داریم بچه‌ها به غرفه کودکان و نوجوانان هم بروند اما به هر حال وقت تنگ است و استقبال بچه‌ها از این سالن بیشتر است.»
کتاب‌های ممنوع اما پرشمار و در دسترس
استفاده از کتاب‌های کمک‌آموزشی چندین سال است که در مدارس ممنوع شده اما 150غرفه در نمایشگاه کتاب و راهروهای شلوغ بیانگر چیز دیگری است. خانم میلانی معلم پایه اول مشهدی که یادداشت به‌دست به‌دنبال کتاب روانخوانی از مولف خاصی می‌گردد، می‌گوید: «وزارتخانه استفاده از کتاب‌های کمک‌آموزشی را ممنوع کرده، درست، اما واقعیت این است که همکاران ما ترجیح می‌دهند کارشان را با این کتاب‌ها راحت کنند. وقتی کتاب برای مادران هست، وقتی کتاب برای حل مسئله هست، وقتی کتاب کار و تست هست، سی‌دی آموزشی هست، کار معلم راحت‌تر می‌شود، فقط کافی است که سرکلاس این کتاب‌ها را به دانش‌آموزان معرفی کنی.»
او ادامه داد: «خود آموزش و پرورش هم این روش را می‌پسندد وگرنه جلوی نشر این همه کتاب را می‌گرفت و اجازه نمی‌داد که مثل قارچ سمی کتاب‌های کمک‌آموزشی منتشر شوند. من خودم فقط همین یک کتاب روانخوانی را برای تابستان به بچه‌ها معرفی می‌کنم اما شما ببینید که چقدر کتاب کار تابستانه و عیدانه منتشر شده، حالا اسمش این است که پیک نوروزی را جمع می‌کنند، پس این کتاب‌ها چیست؟»
ساعت 6عصر است، بلندگوهای نمایشگاه هنوز هم پشت سر هم و یک‌نفس در حال تبلیغ انتشارات کتاب‌های کمک آموزشی هستند، غرفه‌دارها هم با صدای بلندتر در حال تبلیغ تازه‌های نشر خود هستند، دانش‌آموزان هم با کوله‌های بزرگ بر دوش و کیسه‌های پر از کتاب در راهروها می‌روند و می‌آیند. اینجا نمایشگاه کتاب است، سالن کتاب‌های کمک‌آموزشی اگر شلوغ‌ترین بخش نباشد قطعا جزو پرترددترین‌هاست.
استفاده از کتاب‌های کمک آموزشی در مدارس ممنوع است
طبق مصوبه ۸۲۸ شورای‌عالی آموزش و پرورش در سال 1390، معلمان مدارس تنها حق معرفی کتاب‌های کمک آموزشی را به دانش‌آموزان دارند که در کتاب‌نامه رشد وزارت آموزش و پرورش منتشر شده و معرفی کتاب‌های دیگر غیرقانونی و خلاف است. همچنین به گزارش پانا سیدمحمد بطحایی وزیر آموزش و پرورش بهمن‌ماه سال گذشته در گفت‌وگو با رسانه‌ها اعلام کرد: اجازه ترویج و تشویق استفاده از کتاب‌های کمک درسی و جزوات آموزشی از سوی مدارس و معلمان وجود ندارد و ممنوع است. مدارس اجازه ندارند به بهانه ضعیف بودن دانش‌آموز در یک درس او را مجبور به استفاده از کتاب‌های کمک درسی و حضور در کلاس‌های فوق برنامه کنند. علاوه بر این رضوان حکیم‌‌زاده معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش اسفندماه در برنامه تلویزیونی پرسشگر با اشاره به مصوبه جدید و موکدات وزیر آموزش و پرورش مبنی بر ممنوعیت استفاده از کتب کمک درسی گفت: استفاده از کتب کمک آموزشی ممنوع است. حتما معلمان هم همکاری خواهند کرد. آگاه کردن خانواده‌ها نیز بسیار مهم است که برنامه درسی دوره ابتدایی به تنهایی برای تحقق اهداف یادگیری کفایت می‌کند و هیچ جزوه و کتاب کمک آموزشی لازم نیست. امیدواریم در سال 97 با هدایت مدیران و آگاهی و تدبیر معلمان مدارس شاهد باشیم چنین اتفاقی در مدارس نیفتد و کتب کمک درسی توزیع نشود.
