جغرافیای سالک

سالک بیماری انگلی تک‌یاخته‌ای میکروسکوپی است که از پشه خاکی به انسان منتقل می‌شود و ایجاد زخم پوستی می‌کند. این زخم ممکن است بیش از یک‌سال طول بکشد اما جای آن حتی بعد از بهبودی هم باقی می‌ماند. سالانه حدود 2میلیون مورد جدید بیماری سالک در سراسر جهان ثبت می‌شود و در چندین منطقه جهان ازجمله آمریکای‌جنوبی، شمال آفریقا و خاورمیانه شیوع دارد. بیش از ۸۰ تا ۹۰درصد سالک جهان در ۱۰کشور ازجمله افغانستان، پاکستان، ایران، عراق، سوریه، اردن، الجزایر، تونس، مراکش و عربستان‌سعودی شایع است. در ایران بیماری سالک به‌صورت بومی در 18استان وجود دارد و سال گذشته 14171مورد اعلام شد. وزارت بهداشت امسال آمار ابتلا به سالک از ابتدای سال تا انتهای آذر را ۱۰هزار و ۵۰۸بیمار جدید اعلام کرده که بیشترین موارد آن در استان‌های اصفهان، فارس، خوزستان، سمنان، خراسان‌رضوی و گلستان گزارش شده است.

انواع سالک در ایران
سالک شهری: این نوع بیماری در شهرهای کوچک و بزرگ اتفاق می‌افتد و به‌دلیل نبودن ترشحات به آن نوع خشک نیز گفته می‌شود. این بیماری از فرد مبتلا به وسیله پشه خاکی به فرد سالم منتقل می‌شود. سگ هم به‌عنوان مخزن سالک مطرح است. در این نوع سالک پس از 2تا 8ماه از گزش پشه خاکی آلوده، برجستگی کوچک سرخ‌رنگی در محل گزش ظاهر می‌شود. پس از گذشت 2تا 3ماه ضایعه برجسته یا نسبتا سفت می‌شود و کم‌کم در روی آن فرورفتگی ایجاد شده و به‌تدریج ضایعه به‌صورت زخمی باز در می‌آید. حدود زخم مشخص و حاشیه‌ای نامنظم و برجسته دارد. سالک نوع شهری در مشهد، تهران، شیراز، کرمان، نیشابور، یزد، بم و... وجود دارد و ممکن است در هر منطقه شهری دیگر  نیز اتفاق بیفتد.

سالک روستایی: به‌دلیل وجود ترشح در ضایعه سالک روستایی به آن نوع مرطوب نیز گفته می‌شود. در این نوع سالک انگل بیماری توسط پشه خاکی از برخی موش‌های صحرایی به انسان منتقل می‌شود. در سالک روستایی معمولا 4ماه پس از گزش پشه خاکی ضایعه به‌صورت جوش ظاهر شده و سپس زخمی و به سرعت بزرگ می‌شود. لبه زخم معمولا برجسته و زخم دارای ترشح است. سالک نوع روستایی در استان‌های اصفهان، فارس، خوزستان، کرمان، گلستان، خراسان‌رضوی، خراسان‌شمالی، خراسان‌جنوبی، بوشهر، هرمزگان، سمنان، سیستان‌وبلوچستان، یزد، ایلام و... وجود دارد.

عوامل ابتلا در مناطق سالک‌خیز
  نداشتن اطلاعات کافی در مورد حفاظت فردی
  تجمع زباله‌ها و نخاله‌های ساختمانی و نبودن سیستم فاضلاب مناسب
  استفاده نکردن یا استفاده نامناسب از پشه‌بند بهداشتی، توری و پرده بهداشتی
  نگهداری دام‌ها و پرندگان در نزدیک منازل
  ساخت اماکن مسکونی در مجاورت لانه‌های جوندگان
  مسافرت به مناطق آلوده
  مراجعه نکردن بیماران برای تشخیص و درمان به مراکز بهداشتی- درمانی
  زندگی در ساختمان‌های مخروبه یا نزدیک آنها
  گسترش کشاورزی بدون هماهنگی با مراکز بهداشتی
  استفاده از کودهای مرغی غیراستاندارد در مراتع

درمان سالک
  درمان این بیماری به 2صورت موضعی و عضلانی و به‌طور رایگان در مراکز بهداشتی وزارت بهداشت انجام می‌شود. در درمان موضعی دارو هفته‌ای یک‌بار اطراف زخم تزریق می‌شود؛ همچنین با مواد مخصوص هر دوهفته یک‌بار محل زخم را منجمد می‌کنند.. طول‌مدت درمان موضعی 12هفته است. در بعضی بیماران دارو به‌صورت تزریق عضلانی روزانه به‌کار می‌رود که 2تا 3هفته تجویز می‌شود.

پیشگیری از ابتلا به سالک
  نریختن زباله‌ها و نخاله‌های ساختمانی در اطراف منازل
  استفاده از پشه‌بند، توری و پرده بهداشتی(دارای منافذ ریز و آغشته به حشره‌کش) به‌خصوص در هنگام غروب و در طول شب
  استفاده از لباس‌های کاملا پوشیده با آستین‌های بلند و شلوار بلند خصوصا هنگام غروب و در طول شب
  استفاده از پمادهای دورکننده حشرات مخصوصا در هنگام غروب و در طول شب
  نرفتن به مناطق آلوده در هنگام غروب و طی شب
  نگهداری نکردن دام‌ها در نزدیکی محل سکونت
  مراجعه به مراکز بهداشتی درصورت بروز هر ضایعه مشکوک(هر ضایعه که بیش از 14روز طول کشیده باشد) به‌خصوص اگر سابقه مسافرت وجود داشته باشد