آوارگی، نتیجه 15ماه جنگ داخلی اتیوپی

جنگ داخلی اتیوپی در ماه‌های اخیر، ابعاد مختلفی به‌خود گرفته است. پیوستن شبه‌نظامیان با قومیت‌های مختلف به جبهه ارتش اتیوپی، منجر به افزایش خشونت علیه غیرنظامیان شده و شکاف قومیتی در این کشور را عمیق‌تر ساخته است. همچنین بحران انسانی به واسطه افزایش تلفات، افزایش جمعیت آوارگان جنگ و دسترسی نداشتن آنها به غذا و بهداشت در این کشور رو به وخامت گذاشته است. با این‌ همه، تناقض اصلی در دل این بحران، آن است که در سمت قدرتمند این جنگ، یک برنده نوبل صلح ایستاده است.
آبی احمد، نخست‌وزیر اتیوپی در سال 2019 به‌دلیل پایان بخشیدن جنگ 20ساله مرزی اتیوپی و اریتره بدون اینکه به غیرنظامی‌ها آسیبی وارد شود، جایزه صلح نوبل را از آن خود ساخت. اما طی حدود 15ماه گذشته، خود به جنگی دامن زده که حاصل آن چیزی جز مرگ و آوارگی انسان‌ها نبوده است. اکنون با وجود عقب‌نشینی جبهه مخالف، یعنی شورشیان تیگرای، حملات دولت مرکزی به مواضع آنها ادامه دارد. چند روز قبل، امدادگران اعلام کردند؛ حمله هوایی پهپاد‌های ارتش اتیوپی به کمپ آوارگان جنگی در منطقه تیگرای، منجر به مرگ 56 و30نفر زخمی شده که تعداد زیادی از مجروحان، کودک بوده‌اند. دولت آبی احمد نسبت به این گزارش‌ها واکنشی نداشته است. پیش از این نیز دولت مرکزی هر نوع اقدام برای هدف‌گرفتن غیرنظامیان طی نبرد با نیروهای تیگرای را تکذیب کرده بود.

روند آغاز یک جنگ داخلی
آبی احمد، نخست‌وزیر کنونی اتیوپی، خود زمانی بخشی از دولت جبهه آزادیبخش خلق تیگرای بود که به ‌مدت 30سال در اتیوپی حکومت می‌کرد. اما از سال 2018 که اعتراضات ضد‌دولتی، آبی احمد را به قدرت رساند او بر مهار نفوذ نیروهای تیگرای در اتیوپی متمرکز شد و همین مسئله نیروهای تیگرای را برآشفت. نیروهای تیگرای از اواخر سال 2020 تلاش کردند تا از مسیر انتخابات پارلمانی آبی احمد را شکست دهند اما انتخابات به بهانه همه‌گیری کرونا به تأخیر افتاد و کمی بعد مجلس اتیوپی بودجه منطقه تیگرای را کاهش داد. از آن زمان به بعد، با حمله نیروهای تیگرای به پایگاه نظامی و تلاش برای ربودن سلاح از این پایگاه، ‌درگیری‌های نظامی میان دولت مرکزی و نیروهای تیگرای آغاز شد. ارتش اتیوپی در نیمه اول سال 2021 شکست سنگینی را متحمل شد؛ هزاران نفر از سربازان ارتش به‌دست نیروهای تیگرای اسیر شدند و ارتش مجبور به عقب‌نشینی از این منطقه شد. در ماه‌های پایانی سال 2021 نیروهای تیگرای به پیشروی خود تا نزدیکی آدیس‌آبابا، پایتخت ادامه دادند. دولت مرکزی وضعیت اضطراری را اعلام کرد و از مردم خواست تا دست به سلاح برده و از پایتخت دفاع کنند. پیوستن نیروهای شورشی «جبهه آزادیبخش اورمو» طی این پیشروی به نیروهای تیگرای کمک فراوانی کرده. دولت آبی احمد اما به کمک پهپادهایی که آنها را از امارات و ترکیه تامین کرده بود، توانست ورق را برگرداند و نیروهای تیگرای را بیش از 400 کیلومتر به عقب براند. طی هفته‌های اخیر، زمزمه‌های مذاکره مشروط از سوی دو طرف جنگ شنیده می‌شود اما با توجه به دخالت شبه‌نظامیان با قومیت‌های مختلف در این جنگ و تشدید تنش‌های قومیتی، به‌نظر نمی‌آید آغاز مذاکرات صلح بتواند در حل بحران انسانی اتیوپی کارساز باشد.

میلیون‌ها آواره
از زمان آغاز جنگ اتیوپی تا به امروز، بیش از 2میلیون نفر که یک میلیون و 700هزار نفر از آنها متعلق به منطقه تیگرای هستند از خانه‌های خود آواره شده‌اند. هزاران نفر جان خود را از دست داده‌اند و بیش از 400هزار نفر در وضعیت قحطی و سوءتغذیه به‌سر می‌برند. براساس گزارش‌های سازمان ملل، به‌دلیل مداومت جنگ، بیش از 9.4میلیون نفر در شمال اتیوپی نیازمند دریافت کمک‌های غذایی هستند. بخش بزرگی از این جمعیت را زنان و کودکان تشکیل می‌دهند. آوارگان که عمدتا قومیت تیگرای دارند می‌گویند: باید میان گلوله باران‌های بی‌پایان ارتش اتیوپی و خشونت، قتل و تجاوز‌های سیستماتیک به‌دست شبه نظامیان مورد حمایت دولت مرکزی یا آوارگی، یکی را انتخاب می‌کردند. اغلب این پناهجویان یا از شهر‌های خود در شمال اتیوپی به شهری دیگر رفته‌ و در کمپ‌های پناهجویان مستقر شده‌اند و یا از مرز عبور کرده و به سودان پناه برده‌اند. براساس آمارهای سازمان ملل، از اواسط پاییز سال‌جاری بیش از 63هزار اتیوپیایی از سودان درخواست پناهندگی کرده‌اند و در کمپ‌هایی در جنوب سودان مستقر شده‌اند. بیش از یک سوم از این پناهجویان کودک هستند. با ادامه‌دار شدن جنگ،کمپ‌های آوارگان جنگ اتیوپی در داخل کشور و در جنوب سودان، توسعه بیشتری یافته و در آنها خانه‌ها، مدرسه و فروشگاه‌هایی بنا شده است. اما آوارگان ساکن این کمپ‌ها اگر از حملات هوایی ارتش اتیوپی جان سالم به در ببرند، باید با نوسانات شدید آب و هوایی سودان، کمبود غذا و نبود بهداشت دست و پنجه نرم کنند. علاوه بر ناامنی غذایی و سوءتغذیه نگرانی‌های زیادی نسبت به تراکم بالای جمعیت، وضعیت بهداشتی اسفناک و تهدید شیوع کرونا در کمپ‌ها وجود دارد. سازمان ملل بارها نسبت به وضعیت بحران انسانی در این کشور هشدار داده و روند مهاجرت آوارگان جنگ به سودان را وخیم‌ترین شکل مهاجرت پناهجویان اتیوپیایی طی 2 دهه اخیر توصیف کرده است.

مکث
دستگیری‌های قومیتی
علاوه بر مرگ و آوارگی میلیون‌ها انسان در اتیوپی، هر لحظه گزارش‌های متعددی از دستگیری‌های قومیتی، خشونت و تجاوز توسط شبه نظامیان تحت حمایت دولت مرکزی در این کشور ثبت می‌شوند. سیاست‌های دولت آبی احمد منجر به بازداشت هزاران نفر از شهروندان اتیوپیایی که قومیت آنها به قوم تیگرای بازمی‌گردد شده است. این وضعیت به تنش‌های قومیتی در شبکه‌های اجتماعی نیز کشیده شده است. این روند، دومین کشور پرجمعیت و ششمین کشور ثروتمند قاره آفریقا را دو پاره کرده است.