ساکنان اطراف خط آهن اجازه ساخت‌وساز یا نوسازی خانه‌هایشان را ندارند
خط راه‌آهن بر زندگی لب‌خط‌نشین‌ها
ابوذر چهل امیرانی
لب‌خط‌نشین‌ها سال‌ها با مصائب فراوانی دست و پنجه نرم کرده‌اند؛ از لرزش وقت و بی‌وقت خانه‌هایشان در زمان تردد قطارها تا کابوس برخورد آنها با فرزندان شان. این مشکلات در بخش‌هایی از مناطق16، 17، 18 و 20 وجود دارد که خانواده‌هایی بنا به دلایل مختلف از جمله تنگدستی، سکونت در خانه‌های اطراف ریل آهن را انتخاب کرده‌اند و آرزوی همیشگی‌شان خرید و سکونت در خانه‌هایی دور از ریل آهن بوده است. کمبود روشنایی و حضور معتادان و کارتن‌خواب‌ها در اطراف خط آهن، معضل دیگری است که با آنها دست و پنجه نرم می‌کنند، اما موضوعی که بیشتر آنها را می‌رنجاند و حتی صدای مسئولان شهری را هم درآورده، اجازه نداشتن آنها برای ساخت‌وساز یا نوسازی خانه‌های حریم خط آهن است. این مشکل را بهانه‌ای برای شنیدن حرف لب‌خط‌نشین‌ها قرار دادیم که در ادامه می‌خوانید.
ساکنان محله‌های تختی، جوادیه و نازی‌آباد شرقی به دلیل قرار گرفتن محل سکونت خود در کنار خط آهن، با مشکلات زیادی رو‌به‌رویند. مشکلات آنها شبیه به هم است که برمی‌گردد به بلاتکیفی آنها برای ساخت یا نوسازی خانه‌هایشان. «مصطفی رشوند» که در محله نازی‌آباد شرقی زندگی می‌کند، می‌گوید: «محله ما به دلیل قرارگیری کنار خط آهن تهران‌ـ مشهد در بن‌بست قرار گرفته است. از طرف دیگر، بیشتر خانه‌های این محله مثل محله‌های تختی و جوادیه فرسوده هستند و نیاز به بازسازی دارند، ولی از نظر قوانین شرکت راه‌آهن امکان این کار برایمان وجود ندارد!»
او در پاسخ به این سؤال که شرکت راه‌آهن چه موانعی سر راه آنها قرار داده، می‌گوید: «مشکل ما از زمانی شروع شد که شهرداری اقدام به خرید املاک واقع در حریم راه‌آهن کرد. مسئولان شهری با این اقدام‌درصدد نوسازی محله‌ها و افزایش امکانات شهری بودند. اهالی هم از این اقدام رضایت داشتند تا اینکه این طرح متوقف شد؛ چراکه مسئولان شرکت راه‌آهن اعلام کردند خانه‌هایی که در 30متری خط آهن قرار دارند، جزء حریم خط آهن به حساب می‌آیند و نباید هیچ ساخت‌وسازی در این محدوده انجام شود. خط آهن تهران‌ـ مشهد 30متر عرض دارد و روزگاری برای جلوگیری از ورود شهروندان به حریم خط آهن، دیواری در دو طرف خط‌کشیده شد و محله ما در بن‌بست قرار گرفت. مسئولان شرکت راه‌آهن زمانی که شهرداری مشغول خرید خانه‌هایی بود که کنار این دیوارها قرار گرفته بودند، اعلام کرد که اراضی پشت دیوارها به طول ۳۰متر متعلق به راه‌آهن است و به‌عنوان حریم خط آهن به حساب می‌آید. همین موضوع باعث شد تا این طرح عقب بیفتد و اهالی نه تنها امکان فروش خانه‌هایشان را ندارند، بلکه مجوزی هم به آنها برای نوسازی خانه‌هایشان داده نمی‌شود.»
صحبت‌هایی که در دوره مدیریت شهری سابق بیان می‌شد، اکنون هم شنیده می‌شود، و نشان از گلایه مسئولان شهرداری از این وضعیت دارد. مسئولان شهرداری منطقه16 عنوان می‌کنند که هزینه‌های زیادی برای تملک خانه‌های اطراف خط آهن برای اجرای طرح آزادسازی حریم راه‌آهن کرده‌اند تا با این کار ضمن بهبود وضعیت بافت فرسوده، فضای سبز یا خیابان در حاشیه ریل راه‌آهن ایجاد کنند، اما شرکت راه‌آهن ادعا می‌کند تا ۳۰ متری حریم خط امکان ساخت‌وساز یا فعالیت‌های شهری وجود ندارد. همین موضوع باعث شده تا طرح تملک ساختمان‌ها در برخی از محله‌های منطقه16 از جمله نازی‌آباد شرقی متوقف شود. البته همین عامل باعث بروز مشکلات دیگری برای شهروندان شده که «معصومه میرطاهری» یکی از اهالی در این‌باره می‌گوید: «مردم از این طرح خوشحال بودند. بالاخره فرصتی برایشان پیش آمده بود تا خانه خود را فروخته و در محلی دور از خط‌آهن زندگی کنند، اما وقتی تملک خانه‌ها متوقف شد، مشکلات ما چند برابر شد؛ چون ساختمان‌هایی که خریداری و تخریب شده‌اند، به فضاهای ناایمن و محلی برای تجمع معتادان و کارتن‌خواب‌ها تبدیل شده‌اند.»
مسئولان شهری با مشکل خلأ قانونی روبه‌رو شده‌اند و دنبال رفع معضلات پیش آمده در منطقه هستند. در زمین‌هایی که شهرداری منطقه خریداری کرده، فقط امکان ایجاد زیرساخت‌هایی از جمله انشعاب آب و فاضلاب وجود دارد؛ یعنی شهرداری هزینه زیادی برای تملک ساختمان‌ها کرده، ولی اداره‌های دیگر می‌توانند از آن استفاده کنند و هزینه‌ای هم برای این کار نمی‌پردازند.
وقتی ریل آهن زیرزمینی شد
لب‌خطی‌های مناطق17 و 18 هم مثل ساکنان منطقه16 امکان ساخت‌وساز یا نوسازی خانه‌هایشان را ندارند، با این تفاوت که به جای 30متر از اطراف حریم راه‌آهن، امکان نوسازی املاک در 117متر از اطراف خط‌آهن وجود ندارد. خط‌آهن‌های تهران‌ـ اهواز و تهران‌ـ تبریز از این مناطق عبور می‌کنند. پس از زیرزمینی شدن خط آهن تهران‌ـ تبریز، ساکنان حریم ریل آهن فکر کردند مشکلاتشان به پایان رسیده و می‌توانند از اراضی آزاد شده خط آهن برای ساخت‌وساز استفاده کنند، اما نه تنها این‌طور نشد، بلکه آنها را با مشکل دیگری مواجه کرد که آن هم درج حریم ریل‌آهن در سندهای جدید مالکیت خانه‌هایشان است. شهروندانی که در این محدوده زندگی می‌کنند، اگر برای دریافت سندهای ملکی تک‌برگی جدید اقدام کنند، متوجه می‌شوند که املاک‌شان جزء محدوده راه‌آهن قرار گرفته است و امکان ساخت‌وساز یا نوسازی آنها را ندارند.
بنا به گفته آقای «پرویز جوان» که در کوچه شهید بابایی زندگی می‌کند، درج این موضوع در سندهای جدید برای او و همسایه‌هایش مشکل‌ساز شده است: «چندوقت پیش خانه‌ام را فروختم، اما زمانی که در دفترخانه برای انتقال مالکیت حاضر شدم، از من خواستند تا مجوز شرکت راه‌آهن را برایشان بیاورم. وقتی علت را پرسیدم، گفتند که امکان دارد خانه شما در حریم خط‌آهن باشد و اجازه فروش آن را نداشته باشید. خریدار هم با شنیدن این حرف، از خرید خانه‌ام منصرف شد. قبل از این چنین قانونی وجود نداشت و در سند قدیمی خانه‌ام نوشته نشده بود که خانه‌ام در محدوده حریم راه‌آهن قرار دارد، اما 2سال پیش که برای تک برگی کردن سند خانه‌ام اقدام کرده بودم، این مطلب در سند قید شده و من از آن بی‌اطلاع بودم.»
به گفته «ابراهیم دیدگاه»، بسیاری از پلاک‌های شخصی اطراف حریم خط تهران‌ـ تبریز را بدون اطلاع‌رسانی شهرداری یا شرکت راه‌آهن و جلب موافقت مالکان، در محدوده آکس راه‌آهن قرار داده‌اند. پیش از این خانه‌هایی که در شعاع 47متری ریل راه‌آهن ساخته می‌شد، در محدوده آکس راه‌آهن قرار داشتند، اما در سندهای جدید، املاکی که تا 117متر با حریم ریل فاصله دارند، جزء آکس راه‌آهن قرار گرفته‌اند.
«مصطفی مرادی» یکی از ساکنان حریم خط آهن تهران‌ـ تبریز هم عنوان می‌کند شعبه‌های بانکی از پرداخت وام برای خرید یا تعمیر این خانه‌ها خودداری و ادعا می‌کنند که این خانه‌ها در مالکیت راه‌آهن قرار دارند و ما نمی‌توانیم به‌عنوان یک شخص حقیقی، سند خانه‌ها را در رهن بانک قرار دهیم.
«علیرضا امیدی» هم می‌گوید که این موضوع در زمان خرید یا فروش خانه‌ها از سوی شهرداری و شرکت راه‌آهن اعلام نشده بود. به گفته او، سال1390 ملکی با کاربری تجاری از شهرداری خریداری کرده که در سند منگوله‌دار آن، قرار گرفتن در محدوده راه‌آهن ذکر نشده بود، اما سال گذشته که برای فروش آن اقدام کرده، در اداره ثبت اسناد اعلام کرده‌اند که این ملک از سال‌ها پیش جزء آکس حریم بوده است.
«پرویز تشت‌زر»هم اعلام می‌کند که شش دانگ سند خانه‌های قدیمی به نام مالکان است، اما مردم نگرانند که براساس سندهای تک‌برگی جدید، آپارتمان‌ها و خانه‌هایشان به مالکیت شرکت راه‌آهن دربیاید. ضمن اینکه قرار گرفتن 117متر از حریم خط آهن در آکس راه‌آهن، بسیاری از مردم و ساکنان اطراف خط آهن را به مشکل می‌اندازد چون طول بسیاری از کوچه‌های اطراف خط زیرزمینی تهران‌ـ تبریز به 100متر هم نمی‌رسد و با این تفاسیر، بسیاری از خانه‌ها و خانواده‌ها با مشکل مواجه می‌شوند.
چنین مشکلاتی در بخش‌هایی از منطقه20 هم وجود دارد و لازم است اقداماتی برای حل آنها با همکاری شرکت راه‌آهن و شهرداری تهران انجام شود تا اهالی از بلاتکلیفی خارج شوند.
یک مسئول مطلع در شرکت راه‌آهن:
همه چیز قانونی است
تماس‌های زیادی برای گفت‌وگو با مسئولان شرکت راه‌آهن و اطلاع از برنامه‌های آنها در حریم خط آهن مناطق16، 17، 18 و 20 گرفتیم که متأسفانه تا زمان انتشار این گزارش به نتیجه نرسید. با این وجود، یکی از مسئولان شرکت راه‌آهن که حاضر به معرفی خود نشد، اعلام کرد که قانون مشخصی برای تعریف و تبیین حریم و محدوده‌های خط آهن وجود دارد. خطوط زیرزمینی هم از قوانین حریم و محدوده‌ها تبعیت می‌کند و فرقی بین این نوع خطوط با خط‌های دیگر وجود ندارد. به همین دلیل براساس قانون اصلاح قانون ایمنی راه‌ها و راه‌آهن، عرض 117متر آکس راه‌آهن به حساب می‌آید که 17متر به‌عنوان حریم اختصاصی خط راه‌آهن تعیین شده و پس از آن، نوار تأسیساتی به عرض 30متر در نظر گرفته شده است. در این 47متر، ایجاد ساختمان، دیوارکشی و اجرای تأسیسات ممنوعیت قانونی دارد. 70متر باقی مانده هم به‌عنوان «محدوده نظارتی» به حساب می‌آید که ساخت‌وساز باید با مجوز وزارت راه و شهرسازی انجام شود. وی در پاسخ به این سؤال که چرا از ابتدا درج این موضوع در سندهای ملکی انجام نشده و اکنون مردم را به مشکل انداخته است، عنوان کرد که نوشتن این موضوع در سندهای ملکی، سال‌ها روی زمین مانده بود و اگر در حال حاضر انجام می‌شود، کاملاً قانونی است.
