ایران به دنبال ثبت اولین شهر دوستدار کودک

حمیده پازوکی- خبرنگار‌

زندگی شهری برای هر گروه سنی قواعد خاصی می‌طلبد و بسته به نیازهای آن گروه باید کیفیتی خاص داشته باشد. در این میان کودکان به‌دلیل آسیب‎پذیری و قرار داشتن در مرحله رشد باید جدی‎تر گرفته شوند. همین نکته باعث شده است از سال1996میلادی ایده ابتکاری شهرهای دوستدار کودک در یونیسف مطرح شود. ایده‎ای که به‌دنبال تحقق حقوق کودکان و فراهم آوردن محیط‌های شهری امن و خلاق برای آنهاست. با این حال تاکنون هیچ‌یک از شهرهای ایران عنوان دوستدار کودک را از آن خود نکرده است و فقط از بهمن سال گذشته، اصفهان به‌عنوان نخستین نامزد شهر دوستدار کودک،  برنامه‌های خود را برای دستیابی به این عنوان‌آغاز کرده است. به جز این شهر البته 12شهر اِوز، بندرعباس، تبریز، تهران، رشت، سمنان، شیراز، کرمان، گرگان، مشهد، همدان و یزد از سوی وزارت کشور و با همکاری یونیسف به‌عنوان پایلوت این موضوع انتخاب شده‌اند؛ این شهرها باید تلاش کنند چرخه شهر دوستدار کودک را به‌صورت موفقیت‌آمیز تکمیل کنند تا صاحب این عنوان شوند.

  اصفهان به‌دنبال عنوان شهر دوستدار کودک
نخستین نامزد شهر دوستدار کودک ایران یعنی اصفهان، حالا حدود یک سال است که کار روی این طرح را آغاز کرده تا در مدت زمانی که در اختیار دارد بتواند شهر را برای عنوان دوستدار کودک آماده کند. معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان و رئیس شورای اجرایی شهر دوستدار کودک اصفهان درباره این طرح به همشهری می‌گوید: فرایند شهر دوستدار کودک که از سوی وزارت کشور و یونیسف پیگیری می‌شود، دارای 3مرحله است؛ در مرحله اول یک شهر به‌عنوان پایلوت انتخاب می‌شود، در مرحله دوم آن شهر نشان شهر دوستدار کودک و کاندیداتوری این عنوان را کسب می‌کند و در مرحله سوم به شبکه جهانی شهرهای دوستدار کودک می‎پیوندد.

وحید مهدویان با بیان اینکه اصفهان در سال1397 به‌عنوان نخستین‌‌پایلوت شهر دوستدارکودک انتخاب و براساس ظرفیت‌های شهر وظایفی برای آن مشخص شد، می‎افزاید: از این وظایف ارائه یک برنامه عملیاتی و گنجاندن چارت سازمانی اداره شهر دوستدار کودک در ساختار اداری شهرداری اصفهان بود. این کارها انجام شد و در بهمن سال1399 نشان شهر دوستدار کودک به اصفهان داده شد. وی ادامه می‌دهد: همزمان با این اعطای نشان هر شهر با وزارت کشور و یونیسف یک تفاهمنامه سه‌جانبه امضا می‌کند و به واسطه آن به اجرای یک‌سری برنامه ظرف مدت 2سال متعهد می‌شود. اگر توانست در این مدت برنامه‌هایش را عملی کند در نهایت به شبکه شهرهای دوستدار کودک اضافه خواهد شد.
رئیس شورای اجرایی شهر دوستدار کودک اصفهان با اشاره به طراحی 10گام به‌عنوان تعهدات شهرداری این شهر برای شهر دوستدار کودک می‌گوید: جلسات متعددی با سازمان‌های خارج از شهرداری مثل آموزش و پرورش و بهزیستی و سازمان‎های مردم‌نهاد برگزار کردیم تا همه کارهایی که در اصفهان باید برای رسیدن به شهر دوستدار کودک انجام شود را مشخص کنیم. 10هدف، 17راهبرد و 137اقدام پس از این جلسات مشخص شد که باید به آنها دست پیدا کنیم.
مهدویان با تأکید بر اینکه توجه ما روی مناطق کم‎برخوردار اصفهان است، می‎گوید: 6 منطقه 3، 9، 10، 11، 12 و 15 از سوی شهرداری اصفهان انتخاب شده‌اند تا طرح‌های پایلوت در آنها اجرا شود. برای نخستین بار ردیف اختصاصی بودجه شهر دوستدار کودک در شهرداری اصفهان باز شد و براساس آن 2.5میلیارد تومان بودجه ترویجی و 5میلیارد هم بودجه عمرانی در سال1400 داشتیم و هر منطقه‎ای این بودجه را بنا بر سهمی که دارد دریافت کرده است
 تا بتواند برنامه‌های مورد نظر خود را اجرا کند.

  شورای مشورتی کودکان در شهرداری اصفهان
اداره شهر دوستدار کودک اصفهان در یک سال گذشته برنامه‌های بسیاری را برای رسیدن به این عنوان اجرا کرده است. شاید یکی از جالب‎ترین فعالیت‎های این اداره در همان آغاز تصویب ایجاد شورای مشورتی کودک و نوجوان باشد. دبیر شورای اجرایی شهر دوستدار کودک و رئیس اداره شهر دوستدار کودک در این زمینه به همشهری می‎گوید: تشکیل شورای مشورتی کودک و نوجوان در شهرداری اصفهان یکی از اتفاقات خوب یک سال اخیر است. هر فرآیند عمرانی و ترویجی که در شهرداری اصفهان بخواهد اتفاق افتد بدون تأیید این شورا انجام نخواهد شد.
اسما نکویی می‎افزاید: بهمن سال گذشته پس از اعلام فراخوان 27هزار رأی ثبت شد و بچه‌ها 31نماینده از بین آنها انتخاب کردند که از بچه‎های توانخواه و کودکان کار هم بین آنها هستند. اعضای آن از 8تا 18سال هستند و همه برنامه‎های ترویجی و عمرانی را با نظر آنها انتخاب می‎کنیم. این موضوع بسیار مهم است که مسئولان شهری نظر کودکان را جدی بگیرند و به آن اهمیت دهند.
وی درباره دیگر برنامه‎های شهرداری اصفهان نیز می‎افزاید: یکی از پروژه‌های عمرانی ما خانه دوستدار کودک است که با همه معیارها و استانداردهای مناسب استفاده و آموزش و تفریح کودکان در حال ساخت است. در اصفهان فرهنگسراهای زیادی داریم ولی مناسب کودک نیستند، همه آنچه در قالب طرح‎های دوستدار کودک اتفاق می‎افتد حتی پله‎های این ساختمان‌ها هم مناسب استفاده کودکان طراحی شده است.
رئیس اداره شهر دوستدار کودک ادامه می‌دهد: نخستین پارک مهارت در منطقه 15و ایجاد فضای بازی کانون اصلاح و تربیت استان اصفهان هم از دیگر اقداماتی است که در این زمینه انجام شده است. بچه‎های کانون اصلاح و تربیت به‌دلیل شرایط کرونا و در دسترس نبودن شرایط برای شرکت در کلاس‎های آنلاین به این زمین بازی بسیار نیاز داشتند و به همین دلیل تصمیم گرفتیم این کار را برایشان در قالب برنامه‎های شهر دوستدار کودک انجام دهیم.
نکویی ادامه می‎دهد: در زمینه بودجه‎های ترویجی هم بیشتر در زمینه آگاهی خانواده‎ها و مسئولان هزینه می‌شود. تلاش ما این است که شهر دوستدار کودک یک شعار باقی نماند. مهم‌ترین اقدامی که باید برای دوستدارکودک شدن اصفهان انجام شود، ایجاد شرایط بازی و تفریح برای گروه سنی نوجوان است. یونیسف کودک را تا 18سال تعریف می‌کند و متأسفانه فضا برای تفریح و فعالیت بدنی نوجوانان و به‌ویژه دختران بسیار کم است. اگر هم فضایی باشد بسیار هزینه‎بر است و همه خانواده‎ها شرایط مناسب را ندارند.

مسیر ناهموار تا شهر دوستدار کودک  
گرگان از شهرهایی است که به‌عنوان پایلوت عنوان شهر دوستدار کودک قصد دارد زمینه را برای نامزدی این عنوان فراهم کند. بااین حال به‌گفته یک کارشناس ارشد مدیریت شهری، اقدامات جزیره‌ای مدیران شهری گرگان برای تحقق «شهر دوستدار کودک» با الزامات این طرح فاصله زیادی دارد. سیامک دُربیکی می‎گوید: شهر دوستدار کودک برنامه‌ای عمیق و گسترده است که توجه به نیازها و حقوق کودک را در همه ارکان برنامه‌ریزی و اجرا در شهر مدنظر دارد. اجرای این برنامه نه‌تنها نیازمند توجه شهرداری بلکه نیازمند همکاری بسیاری از نهادهاست. علاوه بر این، دانشگاه‌ها، بخش خصوصی، سمن‌ها و شهروندان باید در این مسئله نقش‌آفرینی مؤثر داشته باشند.
کارشناس ارشد مدیریت شهری درباره اقدامات انجام شده در گرگان می‌گوید: به جز ایجاد یکی دو اِلِمان کوچک و نقاشی دیواری یا اصلاح آبخوری پارک‌ها از اقدامات میدانی دیگری در گرگان مطلع نیستم. با وجود اینکه این شهر جزو ۱۲شهر پایلوت است و مواردی مانند تهیه اطلس کودکان و ... هم در دستور کار شهرداری قرار داشت ولی پیگیری لازم برای ادامه این پروژه انجام نشده است.
وی ادامه می‎دهد: به‌نظر بنده در گرگان فعالیت‌های مستقل و عملی در راستای شهر دوستدار کودک در بخش غیردولتی مانند چند سمن فعال و سازمان نظام مهندسی ساختمان استان گلستان قابل توجه بوده است، البته گویا اخیرا شورای شهر گرگان در این خصوص جلساتی را برگزار کرده است. نکته مهم این است که وقتی صحبت از اعمال نظر کودک، شناخت نیاز، اولویت‌بندی و رعایت حقوق کودک در همه ارکان برنامه‌ریزی شهری داریم، نمی‌توانیم شهرسازی را به شیوه فعلی ادامه دهیم.

شهرهایی که به‌عنوان پایلوت شهر دوستدار کودک انتخاب شده‌اند در رقابتی سراسری تلاش می‎کنند بیشتر و بیشتر به عنوان شهر دوستدار کودک نزدیک شوند. در این میان سمنان در سال99 با اجرای 80برنامه به‌عنوان یکی از شهرهای نمونه دوستدار کودک انتخاب شد. در یزد اداره شهر دوستدار کودک در شهرداری راه‌اندازی شده است تا فرآیند برنامه‌های ترویجی و عمرانی به بهترین شکل انجام شود. شیراز، رشت و تبریز هم هر یک به‌سوی این عنوان خیز برداشته‎اند. با این حال عنوان شهر دوستدار کودک بر امنیت، سلامت و نشاط کودکان تأکید دارد و شهرهای ایران هنوز راه درازی برای رسیدن به وضعیت مناسب کودکان دارند. شهرهای پایلوت شهر دوستدار کودک و همینطور اصفهان برای دستیابی به چنین عنوانی باید بسیار تلاش کنند تا نظر دشوارپسند یونیسف را جلب کرده و به شبکه جهانی شهرهای دوستدار کودک متصل شوند.

  شهر دوستدار کودک چه شهری است؟

‌شهر دوستدار کودک، شهر یا اجتماع محلی است که در آن نظرها، نیازها، اولویت‌ها و حقوق کودک، بخشی جدایی‌ناپذیر از سیاست‌ها، برنامه‌ها و تصمیم‌های عمومی باشد. چشم‌انداز ابتکار شهر دوستدار کودک یونیسف این است که «همه کودکان و جوانان باید بتوانند از کودکی و جوانی خود لذت ببرند و از طریق احقاق برابر حقوق خود در شهر و اجتماع محلی‌شان، توانایی‌های بالقوه خود را به‌طور کامل به فعل درآورند.»
این ابتکار با حمایت دولت‌های ملی و محلی، سازمان‌های مردم‌نهاد، بخش خصوصی، رسانه‌ها، دانشگاه‌ها و با همکاری یونیسف، بیش از ۳۰میلیون کودک را در ۳هزار شهر و جامعه محلی در بیش از 40کشور تحت پوشش قرار داده است.