درخواست بازگشت کامل الواح هخامنشی از آمریکا

محمد باریکانی- دبیر گروه زیست‌بوم

  نماینده دائم ایران در سازمان ملل از آمریکا خواست الواح هخامنشی باقیمانده در مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو را یکجا و در یک مرحله و البته بدون هیچ بهانه‌ای تحویل ایران دهد.
مجید تخت‌روانچی در نیویورک به صدا وسیما گفته است: حدود ۹۰سال پیش الواح هخامنشی برای مطالعه با قرار امانت 3ساله به مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگوی آمریکا رفته و از آن زمان تا امروز متأسفانه به‌صورت کامل بازگردانده نشده است.
به‌گفته نماینده دائم ایران در سازمان ملل، آمریکا هر بار به بهانه‌ای استرداد الواح هخامنشی متعلق به تاریخ و فرهنگ ملت ایران را به تعویق می‌اندازد؛ درحالی‌که خودشان قبول دارند این الواح به‌صورت امانت به آمریکا آمده است.
تخت‌روانچی خواسته ایران از آمریکا در ماجرای استرداد الواح هخامنشی را روشن خواند و گفت: امانت باید به‌صورت کامل، مرتب و سالم تحویل دولت ایران شود.

ماجرای کشف و انتقال الواح به آمریکا
به گزارش همشهری، ماجرای کشف الواح هخامنشی ایران که همگی اسناد مالی و اقتصادی هستند به سال 1316و زمانی بازمی‌گردد که گروه حفاری مشترک ایران و مؤسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو در ادامه کاوش‌های باستان‌شناسی در باروی شمال‌شرق تخت‌جمشید بودند و توانستند بیش از 30هزار گل‌نبشته هخامنشی به خط میخی را در 2اتاق باستانی کشف کنند.
مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو اما علاقه‌مند به خواندن الواح و رمزگشایی از متون باستانی بود و سال 1316در توافق با دولت وقت ایران در دوران پهلوی اول، الواح هخامنشی را در پارافین قرار دادند و با 2535جعبه مقوایی با ذکر تعداد الواح روی جعبه‌ها از بندر بوشهر با کشتی به آمریکا منتقل کردند. همچنین تعداد زیادی از قطعات خرد شده از گل‌نبشته‌های هخامنشی را در 3پیت حلبی 20لیتری مخصوص نگهداری نفت گذاشته و همراه الواح به آمریکا فرستادند. این الواح را به این دلیل در پارافین گذاشته بودند که رطوبت دریا آسیبی به آنها نرساند.
کشتی حامل الواح هخامنشی، یک‌سال بعد در سال 1317 به آمریکا رسید. پارافین‌‌زدایی از آنها انجام شد و سپس در اختیار یک استاد سومرشناس یعنی ارنست هرتسفلد، باستان‌شناس و کاوشگر تخت‌جمشید و 3دستیار جوان او به نام‌های هلک، کمرون و یک فرانسوی دیگر گذاشته شد تا رمزگشایی و خوانده شوند. این گروه با خط میخی آشنا بودند و با توجه به گل‌نبشته‌های به‌دست آمده از شوش، متوجه شدند زبان الواح عیلامی است. ابتدا تصور می‌کردند الواح متعلق به دوره خشایارشا است، اما در ادامه کار متوجه شدند تاریخ‌گذاری گل‌نبشته‌ها متعلق به سال کبیسه است و در نهایت دریافتند الواح هخامنشی متعلق به دوره حکومت داریوش بزرگ هخامنشی است که تاریخ‌گذاری در زمان او با سال کبیسه انجام می‌شد. بعدتر کتیبه دیگری یافت شد که در آن از داریوش نام برده شده بود. فعالیت گروه تا سال 1918که جنگ جهانی دوم آغاز شد، ادامه داشت و آنها ظرف مدت 2سال 150گل‌نبشته را رمزگشایی کرده و خواندند. با آغاز جنگ جهانی دوم گروه از هم پاشیده شد. هرتسفلد، استاد سومرشناس که آلمانی و هوادار هیتلر بود برای جنگ به آلمان بازگشت. هلک به سربازی اعزام شد. کمرون ماند و به خواندن الواح ادامه داد. از سرنوشت آن فرانسوی اما هیچ‌گاه خبری نشد. کمرون تنها مانده بود و توانست گل‌نبشته‌های خزانه تخت‌‌جمشید را رمزگشایی کند و نتیجه مطالعات خود را در سال 1948 منتشرکرد. هلک از خدمت سربازی بازگشت و به خواندن گل‌نبشته‌های تخت‌جمشید ادامه داد و سال 1965مجموعه دست‌نوشته‌های خود از خواندن 2087 کتیبه و گل‌نبشته را تحویل چاپخانه داد. او تا پیش از مرگ خود در اواخر سال 1980 میلادی توانست 2586کتیبه و گل‌نبشته تخت‌جمشید را بخواند و رمزگشایی کند:  اونتیجه مطالعات خود بر 33کتیبه را هم در مجله فرانسوی دفی که کاوش‌های باستان‌شناسی ایران را پوشش می‌داد، منتشر کرد.
سال 1967اما یک جوان ایرانی به نام عبدالمجید ارفعی که حالا در اتاقی در فرهنگستان هنر ایران پشت یک میز می‌نشیند و همچنان مشغول خواندن و نوشتن درباره گل‌نبشته‌های تخت‌جمشید و انتشار نتایج آن است، شاگرد هلک شد و کنار او آموختن زبان عیلامی را آغاز کرد. خواندن گل‌نبشته‌ها توسط این دانشجوی ایرانی جوان در مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو تا سال 1974 ادامه یافت و او به ایران بازگشت و همچنان تا همین امروز مشغول خواندن و تحقیق بر الواح هخامنشی است.

بازگشت نخستین محموله و درخواست تحویل کامل
مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو نخستین محموله از الواح هخامنشی ایران را در قالب 150لوح در دوران سفارت علاء در آمریکا و در فاصله سال‌های 1313 تا 1327 به ایران مسترد کرد. آن زمان تصور بر این بود که تمامی کتیبه‌ها به ایران بازگردانده شده است، اما عبدالمجید ارفعی توانست ثابت کند که الواح و کتیبه‌ها در 50صندوق نگهداری می‌شده و تنها 3صندوق آن به ایران بازگردانده شده است.
در فاصله سال‌های 1384تا 1385نیز 300کتیبه تحویل ایران شد، اما این بازگشت آغاز یک رویداد حقوقی و زمانبر برای ایران بود. با ورود این محموله به ایران، 2خانواده یهودی به ‌نام‌های رابین و ویلیامز با حضور در محاکم قضایی آمریکا ایران را متهم به‌دست داشتن در یک انفجار در سرزمین‌های اشغالی کردند و مدعی شدند چون ایران از حماس پشتیبانی می‌کند پس باید به‌دلیل کشته شدن وابستگان آنها در آن انفجار، اقدام به پرداخت غرامت کند. این دو خانواده از دادگاه‌های آمریکا خواسته بودند الواح هخامنشی ایران را که متعلق به تاریخ، فرهنگ و ملت ایران است و به امانت در اختیار مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو قرار داشت به حراج بگذارند تا 73میلیون دلار از محل فروش الواح به‌عنوان غرامت نصیب‌شان شود.
در دادگاه اول دولت ایران وکیل معرفی نکرده بود و دادگاه آمریکایی در غیاب وکلای ایران رأی اول را به نفع آن دو خانواده صادر کرد؛ یعنی الواح هخامنشی ایران که نه متعلق به دولت ایران که متعلق به مردم ایران است، حراج شوند و غرامت آن دو خانواده یهودی از این محل پرداخت شود. پس از این رأی، ایران یک وکیل استخدام کرد تا از منافع ملت در ماجرای الواح هخامنشی دفاع کند. وکیل استخدامی اما به‌گفته عبدالمجید ارفعی، خواننده الواح هخامنشی نابلد بود و با دفاع بد موجب شد رأی دوم دادگاه هم به نفع 2خانواده خواهان صادر شود.
این‌بار دولت ایران وکلا را تعویض کرد و 2وکیل مجرب گرفت. در این مرحله بود که عبدالمجید ارفعی به‌عنوان شاهد با آگاه کردن وکلای ایران در آمریکا رأی دادگاه سوم را به نفع ایران تغییر داد.
خودش می‌گوید: «هفتم اسفندماه 93به دادگاه رفتیم و 28اسفند 94دادگاه رأی خود را در شیکاگو به نفع ایران صادر کرد. اما این‌بار نیز خواهان‌ها درخواست استیناف مجدد دادند و پرونده به دادگاه فدرال رفت و در اختیار 3قاضی قرار گرفت تا نظر خود را در مورد رأی قاضی دادگاه چهارم در پرونده الواح هخامنشی اعلام کنند. بدین‌ترتیب الواح هخامنشی به توقیف دادگاه فدرال آمریکا در اختیار مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو ماند تا تکلیف پرونده مشخص شود.» 2خانواده یهودی بابت دریافت غرامت مرگ اعضای خانواده‌شان در انفجار سرزمین‌های اشغالی معتقد بودند الواح هخامنشی جنبه تجاری دارد و باید به‌عنوان اموال ایران در آمریکا به حراج گذاشته شود و از محل فروش آنها 72.5میلیون دلار غرامت دریافت کنند. اما عبدالمجید ارفعی تنها شاهد ایرانی پرونده حراج الواح هخامنشی بود که در 2رأی به نفع ایران در دادگاه فدرال آمریکا در ایالت شیکاگو شهادت داد و اثبات کرد الواح هخامنشی نه اموال دولت ایران که متعلق به ملت ایران است و هیچ جنبه تجاری ندارد. در نهایت دادگاه عالی آمریکا نیز پرونده را به نفع ایران بست و قرار شد تمامی الواح هخامنشی به ایران مسترد شود. ایران اما با تحریم‌های یکجانبه آمریکا مواجه شد و بازگرداندن الواح هخامنشی به کشور با مشکل مجوز اوفک در وزارت دارایی آمریکا مواجه شد. بدین‌ترتیب یک‌سال طول کشید تا رأی دادگاه عالی آمریکا درخصوص بازگرداندن الواح هخامنشی به ایران البته با تلاش مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو اجرایی شود. سال 1398اما چهارمین محموله از الواح هخامنشی ایران به همراه مسئولان مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو شامل 1783لوح هخامنشی به ایران بازگشت. حالا مجید تخت‌روانچی، نماینده ایران در سازمان ملل از آمریکا خواسته است باقیمانده الواح هخامنشی متعلق به ملت ایران در مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو این‌بار به‌صورت یکجا و نه زمانبر و مقطعی به ایران بازگردانده شود.‌او گفته است که پیام ایران به آمریکا در ماجرای الواح هخامنشی «روشن» است و «امانت باید به‌صورت کامل، مرتب و سالم تحویل دولت ایران شود.»