مفت‌خواهان کتاب‌باز!
نظرسنجی همشهری درباره رفتار مصرف کالاهای فرهنگی جامعه
نگار حسینخانی- روزنامه‌نگار
شما برای مصرف کالاهای فرهنگی، چه رفتاری را در پیش می‌گیرید؟ به هر یک از آنها که نیاز دارید، تهیه‌اش می‌کنید یا همه تلاش‌تان را می‌کنید تا نسخه‌های رایگان آنها را از مراجع غیرقانونی کش بروید؟! گذشته از اینکه حاضر هستید برای سرگرم‌شدن‌تان هزینه کنید یا نه، کدامیک از کالاهای فرهنگی را بیشتر می‌پسندید؟ آیا کالایی که می‌پسندید، همانی است که بیشتر از همه برایش سر کیسه را شل می‌کنید؟ یکی از مهم‌ترین مطالعه‌ها در مطالعات اجتماعی، بررسی فرهنگ و رفتار مصرف در جامعه است؛ حالا اگر بررسی این فرهنگ، به مطالعه رفتار مصرف کالاهای فرهنگی نیز تسری پیدا کند، نتایج حاصل‌آمده از تحقیق هم به‌کار جامعه‌شناسان خواهد خورد و هم در تصمیم‌سازی‌ها برای اهل فرهنگ سودمند خواهد بود. کارشناسان اجتماعی نیز همواره عامل فرهنگی را مهم‌ترین عامل مؤثر بر رفتار مصرف‌کننده‌ها دانسته‌اند. چند سالی است یکی دو مرکز مرتبط با ارائه آمار و ارقام، چنین مطالعاتی را بیش از پیش مورد توجه قرار می‌دهند. اما چون جامعه هدف آن آمارگیری‌ها عموم مردم است، نتایج اسفباری حاصل می‌شود. لابد شنیده‌اید که چند وقت یک‌بار اهل فرهنگ وااسفا سر می‌دهند که کسی هنر تئاتر و تجسمی را جدی نمی‌گیرد یا سرانه مطالعه در کشور ناامیدکننده است و سالن‌های برگزاری کنسرت‌ها و اکران فیلم‌ها با اینکه به‌نظر می‌رسد پر رونق‌تر از دیگر جغرافیاهای فرهنگی هستند، باز هم با درنظرگرفتن عموم مردم، درصد بسیار پایینی از مردم را سرگرم می‌کنند. ما تلاش کردیم نظرسنجی خود را از بین کسانی انجام دهیم که رفتار مصرفشان، اصطکاکی هم با کالاهای فرهنگی دارد. به‌عبارت دیگر در گزارش نتایج این نظرسنجی که پیش‌روی شماست، کسانی را مورد‌پرسش قرار داده‌ایم که دست‌کم علاقه‌مند به کالای فرهنگی در صنعت سرگرمی بوده باشند. حدود 130نفر در این نظرسنجی شرکت کرده و به 3پرسش پاسخ گفته‌اند. نخست اینکه برای کدام کالای فرهنگی بیش از باقی کالاهای فرهنگی هزینه می‌کنند؟ سپس اینکه به کدامیک بیشتر علاقه دارند؟ و نهایتا اینکه اگر قرار باشد رفتار مصرفشان مبتنی بر مشارکت اجتماعی باشد، یعنی اگر قرار باشد در رویدادی فرهنگی شرکت کنند، چه نوع رویدادهایی را انتخاب می‌کنند.
برای کدام کالای فرهنگی بیشتر هزینه می‌کنید؟
127نفر به این پرسش نظرسنجی همشهری پاسخ گفته‌اند. 84نفر گفته‌اند بیشترین هزینه‌ای که برای گنجاندن کالایی فرهنگی در سبد مصرفی‌شان صرف می‌کنند برای خرید کتاب است؛ چه به‌صورت خرید نسخه فیزیکی، چه نسخه‌های الکترونیکی و صوتی. 21نفر فیلم‌ها و سریال‌های پلتفرم‌ها را به‌عنوان مهم‌ترین هزینه‌کردهای فرهنگی‌شان معرفی کرده‌اند. بدیهی است در این پرسش، منظور از هزینه‌کردن برای فیلم و سریال، تماشای آنها از پلتفرم‌های رسمی و با خرید اکانت یا لینک دانلود است. 9نفر گفته‌اند سینما، اصلی‌ترین خرج فرهنگی‌شان محسوب می‌شود. 5نفر خرید نسخه‌های الکترونیکی و فیزیکی آلبوم‌های موسیقی را صدرنشین فهرست‌شان کرده‌اند و همین تعداد هم گفته‌اند که بیشترین هزینه را برای تماشای برنامه‌های تلویزیون‌های اینترنتی صرف می‌کنند. تنها 3نفر در پاسخ به پرسش نخست این نظرسنجی، تماشای آنلاین نمایش‌ها از پلتفرم‌های رسمی و خرید نسخه‌های فیلم‌تئاتر نمایش‌ها را به‌عنوان گزینه اول‌شان برای هزینه‌کرد فرهنگی انتخاب کرده‌اند.
یک: کتاب
دو: فیلم و سریال
سه: سینما
چهار: موسیقی و برنامه‌های تلویزیون‌های اینترنتی
پنج: نمایش
به کدام کالای فرهنگی بیشتر علاقه دارید؟
128نفر به این پرسش نظرسنجی همشهری پاسخ گفته‌اند. کتاب، خلاف پرسش نخست، در دومین پرسش، از صدر به نزدیکی‌های قعر جدول رفته است. برنامه‌های تلویزیون‌های اینترنتی شامل تاک‌شوها، ریالیتی‌شوها و... با 41نفر در صدرند. سریال‌های شبکه نمایش خانگی با 31انتخاب دوم‌اند و فیلم‌های همین شبکه با 25انتخاب سوم‌اند. 22نفر نیز گفته‌اند موسیقی علاقه‌مندی نخست‌شان بین کالاهای فرهنگی است. کتاب با 12انتخاب پنجم است و نمایش و هنرهای تجسمی هر کدام تنها با یک رأی آخرند.
یک: برنامه‌های تلویزیون‌های اینترنتی
دو: سریال
سه: فیلم
چهار: موسیقی
پنج: کتاب
شش: نمایش و هنرهای تجسمی
اغلب کدام رویداد فرهنگی را برای شرکت انتخاب می‌کنید؟
117نفر به این پرسش نظرسنجی همشهری پاسخ گفته‌اند. موسیقی که در هر دو پرسش پیشین، چهارمین جایگاه را به‌خود اختصاص داده بود، حالا با ملاحظه اینکه اگر قرار باشد به‌صورت حضور در سالن‌های برگزاری کنسرت پیگیری شود، به رتبه نخست رسیده است. 39نفر گفته‌اند که اگر قرار باشد رویدادی فرهنگی را برای شرکت‌کردن انتخاب کنند، انتخاب اول‌شان موسیقی است. جشنواره‌های فیلم با 2انتخاب کمتر در رتبه بعدی‌اند و نمایشگاه‌های کتاب و حراجی‌های فصلی و سالانه آن نیز با 25انتخاب سوم‌اند. 12نفر هم گفته‌اند که نشست‌های ادبی ازجمله مراسم رونمایی کتاب‌ها و بزرگداشت‌ها و سمینارها را برای شرکت، برمی‌گزینند. حضور در گالری‌ها برای تماشای آثار هنرهای تجسمی نیز مانند پرسش پیشین، انتخاب آخر است با چهار رأی.
یک: کنسرت
دو: جشنواره‌های فیلم
سه: نمایشگاه‌ها و حراجی‌های کتاب
چهار: نشست‌های ادبی
پنج: رویدادهای هنرهای تجسمی
نکته
رفتار کم‌هزینه در مصرف
شاید گمان کنید پرسش اول و دوم ما در این نظرسنجی به هم شبیه‌اند و چه نیازی به تفکیک این دو از یکدیگر بوده است. ما در پرسش نخست، صرفا اقتصاد مصرف را مدنظر قرار داده‌ایم. ممکن است کسی به تاک‌شوها و ریالیتی‌شوهای تلویزیون‌های اینترنتی بیش از باقی کالاهای فرهنگ علاقه داشته باشد اما برای آن چندان هزینه نکند. یعنی آن برنامه‌ها را از مجراهای غیرقانونی دانلود و تماشا کند. اما همین فرد برای خواندن کتاب مورد علاقه‌اش، مجبور باشد صرفا آن را بخرد. بنابراین، علاقه‌مندی به یک کالا، لزوماً مصادف با صرف هزینه برای آن نیست. از همین روست که 84نفر از کسانی که به پرسش نخست پاسخ داده‌اند، گفته‌اند که بین کالاهای فرهنگی، برای کتاب بیش از باقی کالاها پول خرج می‌کنند اما همین افراد در پاسخ به پرسش «به کدام کالای فرهنگی بیشتر علاقه دارید؟»، کتاب را به‌عنوان انتخاب اول‌شان معرفی نکرده‌اند. انتخاب اول آنها در این پرسش، برنامه‌های تلویزیون‌های اینترنتی بوده است. انتخاب‌های بعدی نیز سریال‌ها و فیلم‌های شبکه نمایش خانگی بوده است. این در حالی است که در پرسش نخست که درباره انتخاب اول برای هزینه‌کردن بود، برنامه‌های تلویزیون‌های اینترنتی نه اول، که چهارم بود. در این نتایج به‌دست‌آمده این حقیقت آشکار است: هنوز اغلب مصرف‌کنندگان کالاهای فرهنگی، حقوق مؤلف و مصنف را چندان رعایت نمی‌کنند و به خرید قانونی حق مصرفشان پایبند نیستند. اما چرا آنها برای خرید کتاب پول هزینه می‌کنند؟ شاید پاسخ این است که بسیاری از کتاب‌ها، آنچنان که فیلم‌ها و سریال‌ها و برنامه‌های پلتفرم‌ها سر از مراجع غیرقانونی دانلود درمی‌آورند، به‌صورت نسخه‌های الکترونیکی تبدیل به گزینه‌های لو رونده نمی‌شوند. البته که در فضای اینترنت نسخه پی‌دی‌اف بسیاری از کتاب‌ها برای دانلود رایگان موجود است اما گستردگی این تخلف، به اندازه تخلفی که در رابطه با محصولات تصویری رخ می‌دهد نیست. از همین روست که مردم برای کتاب بیشتر هزینه می‌کنند، شاید به این خاطر که چاره‌ای ندارند اما در رابطه با دیگر محصولاتی که بیشتر از کتاب می‌پسندند، به‌راحتی به نسخه‌های غیرقانونی رایگان دسترسی پیدا می‌کنند.
در همینه زمینه :
