گفت‌وگوی همشهری با رئیس سازمان غذا و دارو، درباره اما و اگرهای لغو ارز ترجیحی دارو و نگرانی بیماران
ارز 4200 برای داروهای بیماران خاص حذف نمی‌شود
مریم سرخوش- خبرنگار
از ابتدای امسال بسیاری از بیماران خاص در دسترسی به داروهایشان با مشکلات زیادی مواجه شده‌اند. این موضوع هم تنها محدود به بیماران خاص نمی‌شود و بیماران عمومی هم در دسترسی به داروهایشان با مشکل مواجه شده‌اند، تا جایی که بسیاری از بیماران امسال را سال نایابی و گرانی دارو عنوان می‌کنند. حالا هم با مطرح شدن ماجرای حذف ارز ترجیحی یا همان 4200تومانی دارو در بودجه 1401، موضوع ابعاد تازه‌ای به‌خود گرفته و خیلی‌ها نگران موج جدیدی از کمیابی دارو و افزایش چندین‌برابری قیمت آنها شده‌اند. موضوع به اینجا ختم نمی‌شود، سبد واردات دارو با هدف حمایت از تولیدات داخلی، کوچک‌تر شده و همین موضوع بر دسترسی به داروهای شیمی‌درمانی، تالاسمی، هموفیلی و... تأثیر قابل‌توجهی داشته است؛ داروهایی که سال‌ها وارد شده و حالا نوع داخلی آن ساخته شده که به اذعان بیماران، با عوارض زیادی همراه است.
پیش از این همشهری در چندین گزارش خود به مشکلات بیماران تالاسمی، هموفیلی، مبتلایان به سرطان و... پرداخته و جزئیات بازار گرانی دارو و دست نیافتی بودن آن را روایت کرده و حالا بهرام دارایی، رئیس سازمان غذا و دارو و معاون وزیر بهداشت به نگرانی بیماران پاسخ می‌دهد. او می‌گوید که داروهای جدید برای بیماران خاص قطعا با نظارت سختگیرانه سازمان، مجوز ورود به سبد دارویی کشور را دریافت کرده‌اند اما برخی بیماران و پزشکان اصرار به استفاده از یک برند خاص در برخی داروها دارند. او تأکید می‌کند که ارز ترجیحی برای داروی بیماران خاص و صعب‌العلاج، مواداولیه دارویی و برخی تجهیزات پزشکی حذف نمی‌شود و در گفت‌وگو با همشهری، درباره تمام حواشی و مشکلات دارویی در ماه‌های گذشته توضیح می‌دهد.
یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های فعلی و در ماه‌های پایانی سال1400، خبرهایی است که پیرامون حذف ارز 4200تومانی درباره دارو مطرح می‌شود، آیا دارو از سال آینده با ارز آزاد تامین خواهد شد؟
آزادسازی ارز ترجیحی 4200تومانی بخش دارو نه در کوتاه‌مدت و نه در بلندمدت به هیچ عنوان مطرح نیست و حتی ارز مورد نیاز دارو هم تا پایان امسال اختصاص خواهد یافت. البته برای سال آینده پس از تصمیم‌گیری مجلس و بررسی لایحه بودجه نحوه اختصاص آن اعلام خواهد شد چراکه ضرورت توجه به تأمین و اختصاص ارز مورد نیاز دارو به‌ویژه برای بیماران خاص، صعب‌العلاج و مزمن همیشه وجود داشته است. این مسئله امری انکارناپذیر است که ارکان دولت و وزارت بهداشت موظف به تامین دارو به شکل مطمئن، باکیفیت و قیمت مناسب برای این بیماران هستند، چون آنها دارو را به‌صورت روزانه مصرف می‌کنند و نباید با کمبودی برای تامین نیازشان مواجه باشند. از سوی دیگر، تجهیزات پزشکی و مواداولیه هم وضعیتی مشابه داروهای خاص دارند و باید تامین شوند. بنابراین با توجه به امکانات موجود، سیاستگذاری در حوزه سلامت چیزی جز تامین دارو و تجهیزات پزشکی و درمانی در بیمارستان‌ها نیست و این هزینه همیشه مدنظر تمامی دولت‌ها بوده است.
یعنی همچنان داروها از ارز ترجیحی برخوردار می‌شوند و داروها گران‌تر نمی‌شوند؟
سیاست حمایتی دولت و وزارت بهداشت پرداخت حداقل هزینه‌ها از سوی بیمار است که دسترسی راحت‌تری به دارو داشته باشد و با تحمیل هزینه مضاعف تامین کالای سلامت، در سبد معیشتی‌اش مواجه نشود. البته به جز زمانی که درباره داروهای بدون نسخه، معمولی و عمومی، مکمل‌ها و ویتامین‌ها صحبت می‌کنیم که هزینه آنها از سوی درخواست‌کننده پرداخت می‌شود و این امر جزو مواردی نیست که بر آنها تأکید می‌شود. در حالت عادی ممکن است مردم 2 تا 3بار در ماه مراجعه به پزشک و مراکز درمانی داشته باشند و برای تهیه نسخه و مراحل درمانی با توجه به پوشش بیمه، هزینه‌های آنها از سوی سازمان‌های بیمه‌گر پرداخت می‌شود. این شکل عادی از درمان است و هیچ ربطی به مصرف روزانه داروهای خاص درباره بیماری‌های صعب‌العلاج با قیمت‌های بالا ندارد. اما درباره داروهای خاص و تجهیزات پزشکی به هیچ عنوان قرار نیست حذفی صورت بگیرد؛ چراکه می‌تواند سیر درمان بیماران خاص را دچار مشکل کند. اما مشکل مکانیسم حمایت و پشتیبانی است که نواقصی دارد و ایراداتی به آن وارد است. تمام سیاست‌ها بر این اساس پایه‌ریزی شده که منابع ارز ترجیحی دارو به همین امر اختصاص پیدا کند و ریالی از چرخه تامین دارو خارج نشود، بنابراین باید مکانیسمی تعریف شود که این تضمین و کنترل را تمام و کمال پوشش دهد و تنها بیماران از این ارز منتفع شوند. این مسئله کاملا واضح است که ما محدودیت منابع داریم و این بودجه باید بهگونهای مدیریت شود که در سیر تامین دارو به مشکل بر نخوریم. اما به‌طور کلی سیاست‌های وزارت بهداشت و دولت پشتیبانی و حمایت از تامین داروهای خاص از طریق تامین ارز و بیمه خواهد بود و قرار نیست گرانی در این‌باره وجود داشته باشد.
بنابراین تغییرات احتمالی در سیاست‌های اختصاص ارز، درباره داروها و تجهیزاتی خواهد بود که مرتبط با بیماری‌های خاص نیست؟ این اتفاق منجر به افزایش قیمت این داروها و تجهیزات نمی‌شود؟
خیر، داروهایی که برای درمان مدنظر است، قطعا تحت پوشش بیمه می‌مانند و همچنان از این شرایط برخوردار خواهند بود. اما باید در این‌باره بازنگری صورت بگیرد، داروهای درمانی به‌صورت عمومی و داروهای بیماری‌های خاص به‌صورت اختصاصی باید با بازنگری در اختصاص ارز همراه شوند. البته برخی از داروها ممکن است در این مقوله قرار نگیرند، ازجمله داروی بیماران نادر که در هیچ جای دنیا، دولت‌ها قادر به تامین هزینه‌ها و پوشش بیمه‌ای آنها نیستند. این مسئله خارج از هزینه‌های دولت است و از سوی NGO ها تامین می‌شود و عمدتا هم چند شرکت تولیدکننده محدود بیشتر ندارد. بهترین اقدام این است که تولید چنین محصولاتی از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی مورد مطالعه قرار بگیرد و تولید شود. البته اقداماتی هم در این زمینه انجام شده و در آینده در این‌باره بیشتر خواهیم شنید. دارو در تمام دنیا محصولی گران‌قیمت است و هر‌قدر سطح تکنولوژی و فناوری بالاتری داشته باشد، تامین‌کننده‌های آن هم محدود می‌شوند و قیمت‌گذاری آن هم بالاتر خواهد بود. البته در کشور ما فعالیت‌های زیادی برای تولید دارو در تمام حوزه‌ها و اقلام در حال انجام است که چنین ظرفیتی را تنها در معدود کشورهای دنیا شاهد هستیم.
بیماران می‌گویند امسال سال نایابی و گرانی دارو بود، این موضوع هم تنها شامل داروی بیماران خاص نیست. در این وضعیت چه باید کرد؟
بسیاری از داروها حتی برای بیماران خاص در داخل کشور تولید می‌شود و می‌تواند پاسخگوی نیاز آنها باشد. اما مشکل اینجاست که برخی پزشکان و بیماران اصرار به استفاده نوع خاصی از داروی یک شرکت یا برند خاص دارند که این مسئله می‌تواند در مقطعی منجر به افزایش نیاز و کمبود در بازار مصرف شود. اما سیاست حمایت از تولید داخل باید بهگونهای پیش برود که توجه پزشکان و بیماران به سمت استفاده بیشتر از داروهای تولید داخل باشد. البته همواره درصدی از داروهای خاص خارجی هم در بازار دارویی کشور موجود است و به افزایش کیفیت داروهای داخلی کمک می‌کند؛ چراکه بهره‌گیری از فناوری‌های برتر دنیا مدنظر است و بخشی از سهم بازار به این داروها اختصاص دارد، مشروط بر اینکه فناوری آنها به داخل کشور منتقل شود. چه‌بسا اینکه بسیاری از داروهای ضدسرطان هم امروز با همین فناوری‌های جدید در داخل کشور تولید می‌شود و منجر به ذخیره و صرفه‌جویی چند‌هزار میلیارد‌تومانی در زمینه واردات دارو شده است. این داروها مورد تأیید است، اما نیازمند فرهنگسازی بیشتر هستیم که تمامی پزشکان و بیماران کیفیت داروهای تولید داخل را باور کنند و بیشتر مورد استفاده قرار دهند.
اما مشکل اینجاست که بیماران خاص مثل مبتلایان به تالاسمی و سرطان سال‌هاست نوع خارجی برخی داروها را مصرف و تأثیر خوب درمانی آن را مشاهده کرده‌اند، اما اکنون عنوان می‌کنند که برخی داروهای ایرانی یا حتی وارداتی از کشورهای همسایه ازجمله ترکیه و هند کیفیت داروهای قبلی را نداشته و حتی عوارضی هم گزارش کرده‌اند.
بحث کیفیت چه درباره دارو و چه کالاهای دیگر تمامی ندارد و می‌توان ساعت‌ها درباره آن صحبت کرد. موضوعی که مهم است رعایت حداقل‌هاست که در کشورهای پیشرفته هم درنظر گرفته می‌شود. اما در مسائلی ازجمله عوارض داروها این مسئله تنها شامل تولیدات ایرانی نیست و برندهای خارجی هم دارای عوارضی هستند. اینها مباحث فنی و تخصصی است و نباید وارد مسائل حاشیه‌ای پیرامون آنها شد، چراکه در بحث تأیید داروها در کشور سختگیری زیادی مطرح است تا منجر به تولید داروی اثربخش شود. پرداختن به این حاشیه‌ها منجر به ضرر تولیدکننده و مصرف‌کننده است. تمام تلاش دولت و وزارت بهداشت رضایت مصرف‌کننده است و در این‌باره نیاز است که تمامی انجمن‌ها و پزشکان همسو با سیاست‌های تولید داخل پیش بروند. به هر صورت شرکت تولیدکننده داخلی که وارد حوزه تولید دارو به‌ویژه داروهای خاص می‌شود، ریسک زیادی را می‌پذیرد. درباره بیماران خاص این داروها باید تمام عمر مصرف شوند و هرگونه کیفیت کم و عارضه می‌تواند منجر به شکست طرح تجاری تولیدکننده دارو و هدررفت سرمایه‌هایشان شود. اما درباره عوارض دارو به‌عنوان یک محصول شیمیایی همیشه با این مسئله مواجهیم و البته مردم در حالت عادی نباید مصرف خودسرانه دارو و بدون تجویز پزشک داشته باشند و حتی درباره ویتامین‌ها و مکمل‌ها هم همین توصیه وجود دارد.
آیا امکان دارد تا ایجاد اعتماد در جامعه نسبت به مصرف داروهای ایرانی، واردات همچنان وجود داشته باشد و اینطور با کمبود دارو مواجه نشویم؟
شرکت‌های دارویی ایرانی جزو تولیدکننده‌های مورد تأیید در کشور هستند و همین حالا هم چندین هزار قلم دارو از سوی 120شرکت ایرانی تولید می‌شود. به این مسئله توجه کنید که در سال‌های اخیر بسیاری از شرکت‌های چند ملیتی از ایران خارج شدند و خلأ حضور آنها را شرکت‌های ایرانی پر کردند. اگر قرار بود تمرکز بر واردات باشد با توجه به تحریم‌ها مشکلات چندین برابر می‌شد اما با وجود تمام محدودیت‌ها همچنان تولید دارو در کشور داریم که کار سخت و بزرگی است و باید حمایت شود. اینگونه نیست که تولید دارو به راحتی و با سود بالا صورت بگیرد به علاوه اینکه نظارت و سختگیری بر شرکت‌ها و تولیدکننده‌های دارویی به‌مراتب بیشتر از سایر تولیدکننده‌هاست چرا که حساسیت‌های بیشتری هم در حوزه سلامت وجود دارد. هم‌اکنون عمده نیاز کشور از همین تولیدکنندگان داخلی تامین می‌شود و حمایت نشدن و دور شدن آنها از چرخه تولید می‌تواند ضرر هنگفتی بر کل جامعه داشته باشد، چرا که آنها مهم‌ترین و آخرین زنجیره درمانی را تامین می‌کنند و تمام فرایندهای درمانی به دارو ختم می‌شود.
بنابراین سیاست کاهش واردات دارو در آینده هم ادامه خواهد داشت و سبد داروی خارجی در کشور محدود می‌شود؟
در این‌باره نیاز است مبحث کاهش واردات را براساس نیاز داخلی و تولید در داخل کشور بسنجیم. همیشه اولویت با تولید داخلی است اما اگر کمبودی باشد، باید به هر شکلی تامین شود. وظیفه سازمان غذا و دارو تامین داروی باکیفیت و در دسترس قراردادن پایدار و مناسب آن در کشور است. این تامین دارو از داخل در اولویت قرار دارد، در غیراین صورت از هر منبع تأیید‌شده بین‌المللی خریداری می‌شود. اما این را هم باید درنظر گرفت که صنعت داروسازی یکی از پویاترین صنایع دنیا به لحاظ تکنولوژی است و در کشورمان هم شاهد نوآوری در این حوزه هستیم. تعداد متناوب داروهای جدید هر روز به بازار جهانی عرضه می‌شوند و کشورها براساس دارونامه، مطالعات، کمیته‌های علمی و نظر متخصصان خودشان اقدام به افزایش یا کاهش داروهای مورد نیازشان می‌کنند. اما این مسئله را هم درنظر بگیرید که داروهای جدید زمانی که وارد فهرست می‌شود، در بدو ورود گران هستند و مدت‌ها طول می‌کشد که قیمت آن متعادل شود و به راحتی در دسترس سایر کشورها قرار بگیرد. اما اینکه ما به سرعت می‌توانیم داروهای روز دنیا را در کشور خودمان تولید کنیم، یکی از محاسن صنعت داروسازی ایران است و باید تقویت شود.
این مسئله مشابه اتفاقی است که برای بیماران تالاسمی رخ داده است. به‌طوری که با وجود تغییر مصرف تزریقی به نوع خوراکی اما همچنان در ایران تأکید بر دسفرال تزریقی است. برخی معتقدند این مسئله به‌دلیل سوددهی بالا در استفاده از تجهیزات مورداستفاده داروهای تزریقی همچنان ادامه دارد و به همین دلیل سازمان غذا و دارو واردات نوع خوراکی دسفرال را در دستور کار قرار نمی‌دهد؟
این هم بحث دوگانه علمی و حاشیه‌ای است و اگر بحث‌های علمی و فنی به حاشیه برود نمی‌توان در این‌باره درست تصمیم‌گیری کرد. شرکت تامین‌کننده دسفرال در حال تعطیلی خط تزریقی آن است و تولید داروی خوراکی را آغاز کرده است. این شرکت به‌عنوان تنها تولیدکننده دسفرال در دنیا فقط برای ایران و عراق داروی تزریقی تولید می‌کند. تا جایی که توانستیم، از این شرکت خرید کردیم و حدود 350هزار ویال وارد کشور شده و واردات آن حتی در سال آینده هم ادامه خواهد داشت. اما در برخی موارد بیمار و پزشک اصرار به استفاده از این دارو دارند آن هم درحالی‌که این شکل از تولید در حال حذف شدن است و ما هم باید تغییر جهت به سمت استفاده از داروی خوراکی را داشته باشیم. همین حالا اگر انسولین به‌صورت خوراکی توصیه و مصرف شود، نباید بیمار اصرار به استفاده از نوع تزریقی داشته باشد، چرا که یکی از مشکلات بیماران دیابتی همین بحث تزریق است و اگر نوعی از انسولین باشد که استنشاقی و خوراکی باشد جای تعجب دارد که مورد استقبال قرار نگیرد و همچنان اصرار به همان تکنولوژی قدیمی وجود داشته باشد. تولید داروهای فناورانه جدید یک هنر است و صنعت دارویی هم در همین مسیر قرار دارد. اما اینکه چه حواشی حتی درباره دسفرال و مسائلی ازجمله سودجویی مطرح می‌شود هم مورد تأیید ما نیست و حتی برای بخش درمان هم آسیب‌زا خواهد بود.
یعنی دغدغه بیماران درباره رفع کمبودهای دارو برطرف می‌شود؟
این دغدغه همه است و رئیس‌جمهوری هم به‌طور مداوم آن را پیگیری می‌کند. تامین دارو مهم‌ترین وظیفه ماست به‌ویژه داروی باکیفیت و پایدار. نهاد ریاست‌جمهوری هم حمایت می‌کند و همانطور که اعلام شد، روند اختصاص ارز به دارو امسال هم ادامه دارد. برای سال آینده برنامه‌ریزی‌هایی انجام شده تا مشکلی در تامین نیاز درمانی کشور وجود نداشته باشد. تمام اهداف سازمان، تامین ارز و رفع کمبودهای دارویی است. ما در محاصره اقتصادی و مشکلات انتقال پول هستیم و به‌طور رسمی به ما اعلام می‌کنند که یک دارو مثل پانسمان بیماران ای‌بی را به ما نمی‌فروشند. این مسئله برای ما دردناک است و تامین پایدار دارو به‌ویژه درباره داروهای خاص را با مشکل مواجه می‌کند. البته تعداد کمی از داروها به شکل فراورده نهایی وارد می‌شود و قیمت بالایی دارد اما همین مشکلات باعث ایجاد اختلال در تامین داروست و گریبان بیماران را می‌گیرد.
