جدی‌ترین هشدار فرونشست، زیر پای تهران

  محمود مولایی- خبر‌نگار

 12ساختمان در نسیم‌شهر استان تهران به‌علت فرونشست زمین تخلیه شد. این اتفاق در جنوب تهران، جایی که دشت‌های ورامین دچار آسیب شده و همیشه در معرض خطر فرونشست قرار دارد، یک هشدار جدی محسوب می‌شود. استخراج آب‌های زیرزمینی در ارتباط با شهرنشینی و رشد جمعیت، عامل اصلی فرونشست زمین در کلانشهرها به‌حساب می‌آید و اکنون تخلیه واحدهای مسکونی به‌دلیل فرونشست می‌تواند موجی از نگرانی‌ را برای پایتخت‌نشینان به‌وجود بیاورد. زیرا فرونشست زمین می‌تواند منجر به بلعیده‌شدن 12ساختمان شود. سرپرست شهرداری نسیم‌شهر دلیل این فرونشست را در بی‌توجهی به قنات‌های خشک و مدفون قلمداد کرد.  یوسف نصیری درباره اینکه عمق فرونشست چقدر بوده است، به مهر گفت: «در پی این فرونشست که عمق آنها حدود ۱۵متر محاسبه شده، ۱۲واحد مسکونی در معرض بلعیده‌شدن توسط زمین قرار گرفته‌اند که همگی آنها فعلا تخلیه شده‌اند.» او با بیان اینکه تمامی انشعابات آنها قطع شده است، ادامه داد: «بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد فرونشست این قنات تا حیاط این چند ساختمان ادامه دارد؛ اگر میزان فرونشست تا همین اندازه باشد با تزریق بتن مشکل را حل می‌کنیم، در غیر این‌صورت ماجرا فرق می‌کند.»  به‌گفته سرپرست شهرداری نسیم‌شهر، این ۱۲واحد مسکونی در دهه۸۰ توسط چند سازنده با آگاهی از وجود قنات ساخته شده‌اند و اکنون به‌خاطر رطوبت‌های همین ساختمان‌ها این قنات دچار فرونشست شده است. نصیری درباره سرنوشت نهایی ساختمان‌های مذکور اضافه کرد: «درنهایت قرار شد کارشناسان استحکام این چند ساختمان را به همراه میزان فرونشست این قنات بررسی کنند تا ما با توجه به ‌نظرات کارشناسان تصمیم نهایی را اعلام کنیم.   در نهایت از آنجایی که پیشروی این فرو نشست فقط در محدوده کوچه و حیاط ساختمان‌های اطراف بود تصمیم بر این شد تا با بتن   پر شود.»
 وی در ادامه با بیان اینکه بیش از 6 کیلومتر از طول قنات در بافت مسکونی نسیم شهر قرار دارد، گفت:« این قنات از شمالی‌ترین نقطه نسیم‌شهر وارد شهر شده و مبدأ آن از اراضی «دهشاد» و مظهر آن محله «اسماعیل آباد» است.» نسیم‌شهر در 15کیلومتری جنوب غرب تهران قرار گرفته که مساحت آن حدود 80کیلومترمربع است. طبق سرشماری سال1395، جمعیت نسیم‌شهر حدود 200هزارنفر است و فرونشست زمین در یکی از محله‌های این شهر رخ داده است.

  بحران در تهران
معضل فرونشست، بسیاری از دشت‌های کشور را در وضعیت بحرانی قرار داده است. این پدیده به‌واسطه اینکه در دشت‌های کشور اتفاق می‌افتد، هنوز شهرنشین‌های تهرانی را با خطر مواجه نکرده است. البته جمعیت 2میلیون و 300هزار نفری در مناطق 17، 18 و 19 شهر تهران در معرض خطر قرار دارند.
علی نصیری، سرپرست سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران معتقد است فرونشست زمین مسئولان را باید نگران کند تا نسبت به تبعات آن در آینده تصمیمات مناسب‌تری اتخاذ کنند. هم‌اکنون 400دشت کشور به‌دلیل فرونشست زمین در وضعیت بحرانی قرار دارند و دشت‌های تهران نیز از این حیث وضعیت مناسبی ندارند. از سال1355 در کشور بیلان آب منفی شد و برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی سبب پایین‌آمدن سطح آب شد و فرونشست زمین اتفاق افتاد. در دهه70 استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی شدت یافت و اکنون بیشتر از 135میلیارد مترمکعب آب‌های زیرزمینی از بین رفته است. در استان تهران 30هزار چاه غیرمجاز وجود دارد که روزانه از آب‌های زیرزمینی برداشت می‌کنند. در کنار آن، 50هزار چاه مجاز در تهران وجود دارد و سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهر تهران بابت آبیاری کمربند سبز پیرامون تهران سال‌ها از آب‌های چاه استفاده می‌کرد. اکنون این سازمان با انعقاد قرارداد با سازمان آب و فاضلاب شهر تهران برای آبیاری درختان و فضای سبز از پساب استفاده می‌کند. هم‌اکنون 14میلیون مترمکعب از آبیاری کمربند سبز پیرامون شهر تهران از پساب تامین می‌شود و قرار است تا سال1410 میزان استفاده از پساب به 210میلیون مترمکعب برسد.

سرعت بالای ایران در فرونشست
خشکسالی ممتد، رشد جمعیت، سیاست‌های ناپایدار کشاورزی، آبیاری غرقابی و حفاری چاه‌ها، فرونشست زمین را بیشتر می‌کند. چنان‌که اردیبهشت1400 محققان مؤسسه زمین‌شناسی و معدن اسپانیا با بودجه یونسکو مطالعاتی را در مورد فرونشست زمین انجام دادند که خروجی آن نگران‌کننده است. این مطالعات که در مجله اسمارت اسپانیا منتشر شد، نشان می‌دهد که فرونشست ناشی از استخراج آب‌های زیرزمینی بر 19درصد از جمعیت جهان تأثیر می‌گذارد. روبرتو توماس، محقق اصلی این پروژه، توضیح داده است: «در برخی از مناطق جهان، وضعیت ناشی از فرونشست زمین ناپایدار شده و حتی باعث جابه‌جایی شهرها شده است، همانطور که در اندونزی دولت در حال بررسی جابه‌جایی آن است.» او در ادامه اشاره‌ای به وضعیت فرونشست زمین در ایران کرده و گفته است: «فرونشست نیز با افزایش سریع جمعیت انسانی و همچنین فقدان مقررات پمپاژ بدتر می‌شود. این عوامل می‌توانند توضیح دهند که چرا شهرهای ایران هم‌اکنون در میان سریع‌ترین مراکز شهری در جهان هستند که هر سال ۲۵سانتی‌متر سقوط می‌کنند. در نیم‌قرن گذشته، جمعیت کشور بیش از دوبرابر شده، اما پمپاژ آب‌های زیرزمینی هنوز بدون نظارت است.» در بخشی از این مطالعات آمده است: «هلند در اروپا نیز قربانی فرونشست آب‌های زیرزمینی است و یک‌چهارم کشور را زیر سطح دریا قرار می‌دهد. با این حال، تقریبا 90درصد از جمعیتی که در معرض این پدیده قرار دارند در آسیا هستند. در اروپا، خطرناک‌ترین مناطق عمدتا در منطقه مدیترانه قرار دارند.»