مردی به اندازه یک حرفه

علیرضا محمودی- دبیر گروه ادب‌و‌هنر

اضافه‌شدن عبارت شادروان به نام صدر‌الدین الهی (1400- 1313) اگر خبر اول روزنامه‌های فارسی نباشد، بدون‌شک پاورقی سوزناکی برای همه صفحه‌هایی است که به نام روزنامه امروز راهی چاپخانه‌ها می‌شود. درگذشت مردی که پای نهال روزنامه‌‌نگاری در ایران باغبانی کرد و برای روزنامه‌نگاران ایرانی پدری. آخرین نفسی که از آن سوی آب‌ها مخابره شد، آخرین مقاومت قلبی بود که برای پرواز به وطن پر می‌زد. او همیشه به فارسی اندیشید و به فارسی نوشت؛ مردی که تا ابدیت برای حرفه روزنامه‌نگاری کسوت بی‌دریغی از استادی را سند زده است.
صدر‌الدین الهی در محله عودلاجان تهران به دنیا آمد. در دانشگاه تهران ادبیات و در دانشگاه تور- اولئان جامعه‌شناسی و مطبوعات ورزشی را تا مقطع دکتری تحصیل کرد. به واسطه فامیلی دوری که با مصطفی مصباح‌زاده (مؤسس روزنامه کیهان) داشت، در سال1331 به‌شکل حرفه‌ای وارد کار روزنامه‌نگاری شد. الهی سابقه شاعری، نوشتن پاورقی در تهران مصور و گزارش و یادداشت در کیهان دارد. در راه‌اندازی کیهان ورزشی نقش مهمی داشت و در شکل‌گیری روزنامه‌نگاری مدرن و تخصصی در دانشگاه ارتباطات و علوم اجتماعی در دهه50 نقش مهمی را به‌عنوان استاد و مدیر گروه خبر عهده‌دار بود. به‌عنوان خبرنگار جنگی به الجزایر و لبنان اعزام شد. به زبان‌های عربی و انگلیسی و فرانسه مسلط بود چند کتاب از ترجمه‌ها و گفت‌وگوهایش در زمینه‌های سیاسی و ادبی منتشر شده. از سال57 تا زمان مرگش به نوشتن گزارش‌های تاریخی و گفت‌‌وگوهای ادبی و سیاسی در خارج از کشور ادامه داد.
مهم‌ترین و مؤثر‌ترین اقدام الهی در کارنامه روزنامه‌نگاری او راه‌اندازی کیهان ورزشی بود. او در کیهان ورزشی نگرش انتقادی به رویداد‌‌‌های ورزشی را به‌عنوان میراث خود برجای گذاشت. کیهان ورزشی با نگرش او همیشه نشریه‌ا‌ی مؤثر در ورزش ایران باقی ماند.
الهی یکی از مهم‌ترین نویسندگان ادبیات ژورنالیستی در دهه‌ 40 و 50 محسوب می‌شود. داستان‌های دنباله‌دار هفتگی تاریخی او در گونه درام‌های‌سوزناک، سرگذشــــت‌های واقعی، داستان‌های ترسناک، داستان‌های علمی- تخیلی به‌صورت پاورقی در مجله تهران مصور به چاپ رسیده. الهی یکی از پرکارترین و با‌سوادترین نویسندگان پاورقی، داستان‌های خود را مزخرفات ژورنالیستی‌ توصیف می‌کرد. الهی تنها پژوهش قابل اعتنا درباره پاورقی‌نویسی فارسی را به دعوت شادروان دکتر جلال متینی در 4بخش در یک پژوهش تاریخی در مجله ایران‌شناسی با عنوان درآمدی بر پاورقی‌نویسی فارسی نوشته است. تنوع ژانری آثار الهی در پاورقی‌نویسی تنها با نویسندگانی چون شادروان منوچهر مطیعی تهرانی قابل مقایسه است. صدر‌الدین الهی با 3 نام مستعار ارغنون، کارون و سپیده داستان می‌نوشت؛ داستان‌هایی که فضا‌سازی‌ از مهم‌‌ترین وی‍ژگی آنها محسوب می‌شود. «مو طلایی شهر» (سرگذشت زندگی «پروین غفاری»)، شیرها و شمشیرها (زندگی جلال‌الدین خوارزمشاه) و زنده مرد (زندگی امیرکبیر) از پاورقی‌های تاریخی الهی است. الهی همچنین چند پاورقی مهم که از لحاظ سبک و فضا و داستان‌پردازی از نمونه‌های مشابه متمایز هستند، در کارنامه دارد. «تمام شب در آیینه تو»، «تابوت حسد»، «سرهای عوض شده» و «خانه استخوان خشک‌ها» نمونه‌های کم‌نظیری در داستان‌نویسی فارسی محسوب می‌شوند.
الهی در گزارش‌نویسی و گفت‌وگو سرآمد بود. گزارش‌های او از جنگ‌‌های استقلال الجزایر با تسلط او به زبان عربی و فرانسه در مطبوعات ایران کمتر تجربه شد. او که با تخلص «کاویان» کار‌های قابل‌اعتنایی در شاعری دارد، با نادر نادرپور، پرویز ناتل خانلری و احمد شاملو گفت‌وگوهای چالش‌برانگیزی درباره شعر نو و سیاست‌های فرهنگی دارد. گفت‌وگوهای سیاسی او با سیدضیاء طباطبایی و محمد ساعد بخش مهمی از تاریخ معاصر را درون خود بازتاب می‌دهند.
دکتر صدر‌الدین الهی در 87سالگی روزنامه‌نگاری ایرانی را با میراث چشمگیری از رویکرد‌های مضمونی و شگرد‌های فرمی که هنوز در روزنامه‌های فارسی رعایت می‌شود، تنها گذاشت. برای کسی که نسل‌های روزنامه‌نگاری در ایران حتی اگر نامش را ندانند و در کلاسش ننشسته باشند و حتی اگر یک خط از داستان‌ها‌ و گزارش‌ها و گفت‌وگو‌هایش را نخوانده باشند، همین که نانشان با بوی سرب سر سفره می‌رود، خود را میراث‌دار او و نسلی می‌دانند که روزنامه‌نویسی را در ایران از «کاغذ اخبار» تا «روح رویداد» ارتقا‌ دادند. فردا تیتر یک همه روزنامه‌ها همان تیتری است که الهی از فرانسه برای مرگ جهان‌پهلوان از پاریس به تهران فرستاد. تیتر یک کیهان ورزشی این بود: دل شیر خون شده بود.