حقابه تالاب‌ها برای چندمین‌بار به وزارت نیرو ابلاغ شد
زهرا رفیعی- خبرنگار
تلخ‌ترین حقیقت اکوسیستم‌های تالابی این است که حقابه‌های زیستی‌شان در هیچ سناریویی تامین نمی‌شود. اگر آبی به پهنه‌های خشک تالاب‌های دائمی رسیده است، ناشی از سیلاب‌هایی بوده که دیگر به کار شرب، صنعت و کشاورزی نمی‌آمده است.
تالاب‌ها به‌عنوان یکی از مؤثرترین بخش‌های اکوسیستم‌های آبی، در انتهای حوضه‌های آبریز قرار دارند و حقابه بیشتر تالاب‌های کشور از مسیر رودخانه‌ها و عمدتا از محل ذخایر سدها تامین می‌شود. مسئولیت مدیریت منابع آبی با وزارت نیروست و مسئول احیا و حفاظت از تالاب‌ها سازمان حفاظت محیط‌زیست است. حد فاصل حوزه فعالیت این 2نهاد، یعنی از پایاب سدها تا ورودی تالاب‌ها محدوده‌ای است که حقابه تالاب‌ها از آن برداشت شده و کسی مسئولیت آن را نمی‌پذیرد.
علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرد که حقابه‌ها با 3سناریوی پرآبی، نرمال و کم‌آبی تعیین و به وزارت نیرو ابلاغ شده است. او می‌گوید: در بسیاری از مسائل به آستانه‌ها رسیده‌ایم. در مورد مشکلات حوزه آب باید بگویم دیگر آبی وجود ندارد که حقابه‌ای باشد، اما همین مقداری هم که وجود دارد به‌دنبال تعیین حقابه‌ها هستیم. امسال حقابه تمام تالاب‌ها و رودهای کشور مشخص و ابلاغ شد. امیدواریم باران رحمت نیز ببارد تا تالاب‌ها آبگیری شوند.
او چندی پیش در گفت‌وگو با روزنامه همشهری هم گفته بود که «در همین شرایط کم‌آبی نیز باید حقابه محیط‌زیست تامین شود. در قالب ستاد احیای تالاب‌های کشور که به ریاست معاون اول رئیس‌جمهور برگزار می‌شود و کمیته‌های استانی حقابه رودها و تالاب‌های کشور تعیین شده است و وزارت نیرو مکلف است که طبق قانون به هر نسبتی که آورد سالانه کاهش پیدا می‌کند سهم سایر بخش‌ها را هم کاهش دهد. فقط سهم شربت است که صددرصد باید تامین شود. بعد از شرب نیز محیط‌زیست قرار دارد و بخش‌های کشاورزی و صنعت در مراحل بعدی هستند.»
حقابه اکثر تالاب‌ها در سال‌های اخیر پرداخت نشده است. به اعتقاد هومن خاکپور، نایب‌رئیس دبیرخانه تالابی کشور، عدم‌تامین حقابه‌ها به‌دلیل ناآگاهی وزارت نیرو از میزان آنها نبوده است و الان با اعلام فهرست آن از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست، دیگر مشکلی وجود نخواهد داشت. حقابه تالاب‌ها از رودخانه‌ها تامین می‌شود و وقتی وزارت نیرو اعتقادی به حقابه رودخانه‌ها نداشته باشد، چطور حقابه تالاب‌ها را می‌خواهد تامین کند. او در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: واقعیت این است که همه طرح‌های انتقال آب و سدسازی بر مبنای شرایط نرمال بارش یا سال‌های پرآبی طرح‌ریزی شده است و این طرح‌ها با خشکسالی‌های پیشرو همخوانی ندارد. هومن خاکپور، متخصص محیط‌زیست و منابع طبیعی می‌گوید: حتی اگر وزارت نیرو در معدود تالاب‌هایی، مدعی باشد که حقابه 20 تا 30درصدی رودخانه‌ها را رها کرده است، سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌عنوان متولی، بضاعت لازم برای صیانت از آب رها شده از پایاب سدها تا رسیدن به پهنه تالاب‌ها را ندارد. مهم این است که چه اراده‌ای برای تامین حقابه‌ها در بدنه دولت وجود دارد. وزارت نیرو متولی تحویل آب به ذینفعان است. خلأ مدیریتی باعث شده است عده‌ای در میانه راه حقابه تالاب‌ها را به‌طور غیرقانونی بردارند. هومن خاکپور معتقد است که وزارت نیرو نیز چنین بضاعتی برای مدیریت حقابه‌ها ندارد. مگر این وزارتخانه توانسته است در کنترل برداشت غیرمجاز از آب‌های زیرزمینی توسط چاه‌های غیرمجاز موفق عمل کند؟ وزارت نیرو حتی نتوانسته مابه‌التفاوت موجودی آب در سیستم‌های آبیاری مدرن را به آبخوان‌ها تزریق کند و همه آب باقیمانده از اصلاح فرایندهای آبیاری، صرف توسعه کشاورزی شده است. از نظر او، سازمان حفاظت محیط‌زیست در دادخواهی از این حق کوتاهی کرده است و هیچ‌گاه از وزارت نیرو برای تامین نشدن حقابه‌ها شکایت قضایی نکرده است، ولی امیدواری است که دولت کنونی اگر تعارضی در تکالیف دستگاه‌ها وجود دارد، آن را برطرف کند تا شرایط به‌نفع تالاب‌ها تغییر یابد.
فهرستی که 2بار ارائه شد
امسال 2بار فهرست حقابه‌ها با سناریو‌های کمی‌آبی، نرمال و پرآبی به وزارت نیرو، دفتر ریاست‌جمهوری و شورای امنیت ملی داده شده است. آرزو اشرفی‌زاده، مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: سال۹۶ قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. براساس بند دوم این قانون به سازمان حفاظت محیط‌زیست تکلیف شده است که حقابه‌های زیستی تالاب‌ها را تعیین کند که وزارت نیرو نیز آنها را تامین کرده است. از آن سال، براساس روش‌های محیط‌زیستی حقابه‌ها با 3سناریو مختلف تعیین شد. در مراحل مختلف نیز پس از تکمیل مطالعات هر تالاب به وزارت نیرو میزان حقابه‌ها ابلاغ شد. البته حقابه‌ها براساس روش‌های هیدرولوژیک که مورد تأیید وزارت نیروست تعیین شده است. روش‌های جامع هیدرولوژیک و اکولوژیک برای تعیین حقابه‌ها اساسا زمان‌بر است. فهرست نهایی، به‌صورت تجمیعی و یکجا، یک‌بار در خرداد سال۱۴۰۰ و یک‌بار هم به‌صورت مجزا توسط علی سلاجقه، ریاست سازمان طی نامه‌ای رسمی به وزارت نیرو، شورای امنیت ملی و دفتر ریاست‌جمهوری ابلاغ شد. رئیس‌‌جمهوری نیز در جلسه با نخبگان بر تامین و رعایت حقابه‌ها تأکید کرد. البته بدنه کارشناسی سازمان حفاظت محیط‌زیست، در این میان باتوجه به تغییر ساختاری که در وزارت نیرو ایجاد شده بود، با وزارت نیرو درخصوص حوضه‌های آبریز و حقابه‌ها جلسات مستمری داشته و دارد.
او در پاسخ به این سؤال که چقدر مطمئن هستید که حقابه‌هایی که در این سال‌ها تأمین نشده بعد از این تحقق یابد، می‌گوید: براساس بند۴ آیین‌نامه قانون مذکور، وزارت نیرو موظف است که بعد از شرب، حقابه‌های زیستی را تامین کند. این الزام طبق این آیین‌نامه همچنان کمافی‌السابق برقرار است.
آرزو اشرفی‌زاده درباره مسئولیت حفاظت از حقابه‌هایی که از پایاب سدها به سمت تالاب‌ها رهاسازی می‌شود، می‌گوید: براساس مصوبه چهارمین جلسه ستاد هماهنگی تالاب‌ها که فروردین امسال برگزار شد، استانداران موظف هستند که بر رسیدن حقابه‌ها از سدها به تالاب‌ها نظارت کامل داشته باشند و با هرگونه برداشت غیرمجازی برخورد قانونی انجام دهند؛ به‌طور مثال در استان خوزستان که مسئله کم‌آبی مشکلاتی را ایجاد کرده بود این مصوبه به استاندار خوزستان ابلاغ شد. ما البته از وزارت نیرو خواسته‌ایم که در فصل‌های غیر زراعی که برای فرایندهای اکولوژیک در حیات‌وحش مثل تخم‌گذاری پرندگان، مؤثر و حیاتی است، حقابه‌ها رهاسازی شود.
به گفته مدیرکل حفاظت تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست، تنها بخشی از حقابه تالاب‌های خوزستان تامین شده و به‌طور کلی حقابه اکثر تالاب‌ها تامین نشده است، اما به‌زودی گزارشی در مورد وضعیت حقابه‌ها در سال آبی جاری تهیه می‌شود و در اختیار مسئولان و مردم قرار خواهد گرفت.
