روابط دوستانه چه تأثیری در سلامت روان ما دارند؟
اوقات خوش آن بود که با دوست به‌سر شد
نیلوفر ذوالفقاری
از همان روزهای کودکی که بازی با هم‌سن‌وسال‌ها برایمان شیرینی دیگری دارد تا سال‌های جوانی که پشت‌مان به رفاقت دوستان مورد اعتماد گرم است و سال‌های موسفیدی که ساعتی هم‌صحبتی با دوست را غنیمت می‌شماریم، داشتن روابط دوستانه نقش بی‌بدیلی در زندگی ما بازی می‌کند. خیلی از روانشناسان و جامعه‌شناسان از تنهایی به‌عنوان بزرگ‌ترین رنج روانی نسل‌های آینده حرف می‌زنند و این فقط دوستی و رفاقت است که می‌تواند آدم‌ها را از مواجهه با این رنج نجات دهد. روابط دوستانه بر حفظ سلامت روان ما تأثیرات زیادی می‌گذارند. محمدرضا دژکام، روانشناس و روان‌درمانگر درباره این تأثیرات توضیح می‌دهد. گفته‌هایش را در این‌باره با هم می‌خوانیم.
دوست کیست؟
دوستی ربط چندانی به سن و سال ندارد. انسان‌ها از دوران کودکی تلاش‌های خود را برای ارتباط برقرار کردن با افرادی خارج از دایره افراد خانواده شروع می‌کنند. ممکن است این تلاش‌ها به داشتن تعداد زیادی آشنا و حتی دوست منتهی شود. اما در واقع دوست صمیمی کسی است که شما ارتباط عاطفی و فکری نزدیکی با او برقرار می‌کنید و از اعضای خانواده شما نیست. شاید نخستین دوستان ما همان همبازی‌های دوران کودکی باشند. هدف مشترکی به‌نام بازی، باعث نزدیک شدن 2کودک به یکدیگر می‌شود. چند سال بعد در دوره دبستان دوستی‌ها بیشتر بر پایه روابط مدرسه و جریانات آن است. بچه‌ها در دسته‌ها و گروه‌های مختلف با یکدیگر دوست می‌شوند. هر چه به سمت سنین بلوغ پیش می‌رویم، شاهد دوستان بیشتر و عمیق‌تری هستیم. یعنی از سنین بلوغ، افراد تمایل دارند یک نفر را به شکل خاص دوست صمیمی خود بدانند. در سال‌های پایانی نوجوانی و آغاز جوانی، دوستی‌ها صمیمی‌تر می‌شود و افراد رازهای خود را با دوستان صمیمی در میان می‌گذارند. آنها دوست دارند وقت بیشتری با دوستانشان بگذرانند و حتی رفتار و عقایدشان را شبیه به دوستان خود کنند. نقش دوست در زندگی افراد از این سنین اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
پیوند دوستی و علم
یکی از مفیدترین محتواهایی که درباره دوستی تولید شده و سعی کرده به این پدیده، با دیدگاهی تازه مواجه شود، کتاب «نیروی پنهان دوستی و رفاقت» نوشته لیدیا دنوورث است. در این محتوا اشاره می‌شود که رابطه دوستی، قدمتی به طول عمر بشر دارد. نقطه آغاز دوستی زمانی است که جوامع آن‌قدر رشد کردند و بزرگ شدند که افراد توانستند نیازهای خود را خارج از خانواده نزدیک خود تأمین کنند. تأثیر دوستی حتی از نظر علمی هم ثابت شده اما دوستی فقط به انسان‌ها محدود نمی‌شود؛ پیوند دوستی در برخی جانداران مانند بابون‌ها نیز دیده می‌شود. در مقایسه با روابطی که در پیوند خونی یا عاطفی ریشه دارد، در طول تاریخ علم همواره توجه کمتری به پیوند دوستی نشان داده است. نویسنده در این کتاب در گفت‌وگو با دانشمندان به این نتیجه می‌رسد که دوستی در امواج مغز ما، در ژنوم‌های ما و در سیستم ایمنی و قلبی-عروقی ما اثرگذار است. ماجرا به همین‌جا هم ختم نمی‌شود. دنوورث نشان می‌دهد که ارتباط اجتماعی برای سلامتی و طول عمر ما حیاتی است و تنهایی می‌تواند ما را بکشد. جمع‌آوری داده‌های 148تحقیق درباره مرگ‌ومیر در سال 2010مشخص کرد که احتمال مرگ افرادی که از یک دایره اجتماعی قوی محروم هستند، برابر با کسانی است که در طول روز 15سیگار می‌کشند.
ویژگی‌های دوستی صمیمانه
وقتی حرف از دوستی می‌شود، از آنجا که تعریف‌ها با هم فرق دارد، ممکن است تعابیر مختلفی در ذهن ما ساخته شود. دوستی چارچوب مشخصی ندارد و همین باعث می‌شود طیف گسترده‌ای از رویکردهای مختلف نسبت به آن وجود داشته باشد. برخی برای آن احترام ویژه‌ای قائل‌اند و عنوان دوست را تنها برای اشخاص بسیار معدودی به‌کار می‌برند. برخی هم در استفاده از این عنوان دست و دل بازترند و حتی از آن به‌عنوان لقبی کلی برای مخاطب قراردادن اشخاص استفاده می‌کنند. مکاتب مهم روانشناسی مانند روانکاوی و رفتارگرایی تا مدت‌ها به دوستی بی‌توجه بودند. داشتن یک تعریف واضح از مفهوم دوستی، کمک می‌کند تا روابط مختلف را از هم تفکیک کنیم و تکلیف‌مان با دوست بودن یا نبودن با دیگری روشن شود. یک دوستی صمیمانه ویژگی‌هایی دارد که می‌توان براساس آن در مورد کیفیت رابطه تصمیم گرفت. وجود سخاوت و بخشندگی بین دوستان نشان‌دهنده این است که آنها ارزش دوستی را می‌دانند و برای حفظ این رابطه، توانایی بخشیدن دیگری را دارند. درک و همدلی در یک رابطه نشان‌دهنده عمیق بودن آن است. اگر شما حس می‌کنید دوست‌تان می‌تواند احساسات شما را درک کند و شما به‌راحتی می‌توانید آنها را با او در میان بگذارید، این نشان از کیفیت بالای رابطه است. دوستان خوب در جهت تغییر دادن همدیگر تلاش نمی‌کنند. آنها همدیگر را با همه عیوب می‌پذیرند و در عین حال می‌توانند انتقاد سازنده نسبت به یکدیگر داشته باشند. داشتن صداقت ویژگی مهمی در یک دوستی صمیمانه است. اگر شما نمی‌توانید با یکدیگر صادق باشید و دائماً در حال مخفی‌کاری هستید، در مورد صمیمیت و عمق رابطه بیشتر فکر کنید. اگر در مقابل دوست‌تان مدام احساس تنش و اضطراب می‌کنید، نگران هستید و مجبور به‌خودسانسوری می‌شوید، بدانید این رابطه چندان مفید نیست.
دوستی؛ دوای درد تنهایی
تنهایی می‌تواند رنج بزرگ زندگی انسان‌ها باشد، به‌خصوص اگر سن و سالی از آنها گذشته باشد و دیگر در معرض روابط اجتماعی پرتعداد نباشند. یکی از دلایل مراجعه افراد به درمان روانشناختی، احساس تنهایی است. آنها قادر به ایجاد پیوندهای اجتماعی محکم نیستند و کسی را ندارند که با آنها صحبت کنند، با آنها بخندند و اوقات خوبشان را با آنها به اشتراک بگذارند. داشتن حداقل یک دوست می‌تواند از ما در برابر انزوا و تنهایی محافظت کند. تعداد دوستان مهم نیست، بلکه کیفیت دوستی‌ها اهمیت دارد. داشتن یک دوستی باکیفیت می‌تواند در سلامت روان تأثیرگذار باشد، اما تنوع در داشتن انواع مختلف دوستان نیز می‌تواند مفید باشد. مزیت داشتن چندین دوست به‌جای یک دوست نزدیک این است که انتظارات ما از یک دوست را کاهش می‌دهد؛ چرا که یک نفر به‌ندرت می‌تواند تمام نیازهای ما را برآورده کند. بهترین دوست یک شخص نیست بلکه یک مجموعه دوستی است. اما خواه یک دوست داشته باشیم یا چندین دوست، این کیفیت دوستی است که بیشترین اهمیت را دارد. انسان‌ها به برقراری روابط دوستانه و صمیمانه نیاز دارند؛ افرادی که می‌توانند به آنها اعتماد کنند تا موقعیت‌هایی ایجاد کنند که در آن بتوانند خود را از نظر احساسی تخلیه کنند. حمایتی که دوستان از یکدیگر انجام می‌دهند، پشتوانه احساس اطمینان‌خاطر و آرامشی است که تجربه می‌کنیم.
