بازگشت آفریقا به سنت کودتا

در روزهایی که دنیا مشغول کرونا بود، رهبران نظامی در آفریقا اجازه ندادند سنت قدیمی این قاره فراموش شود و کودتا را بیشتر از سال‌های اخیر زنده نگه داشتند.
به گزارش الجزیره، 4کودتای موفق در آفریقا، آن هم در بحرانی‌ترین و فقیرترین کشورها، نشانه‌ای از اوضاع فجیع دمکراسی در قاره‌ای است که تاریخ معاصرش با کودتا گره خورده است.
کودتا در نیمه دوم قرن بیستم، روشی عمومی برای تغییر نظم سیاسی در دوران پسااستعمار بوده است. بین سال‌های1960 تا2000، میانگین سالانه کودتا در آفریقا، 4مورد در سال بوده است. اما تقویت حس دمکراسی‌خواهی، اعمال اصلاحات و توجه بیشتر به قانون اساسی در سراسر قاره در قرن جدید افزایش یافت و میانگین کودتاها، تا سال2019، 2مورد در هر سال بود. اما، سرهنگ‌ها و ژنرال‌های عاصی، چنان دوباره به سنت قدیمی کودتا روی آورده‌اند که آنتونیو گوترش،  دبیر کل سازمان ملل متحد درباره همه‌گیری کودتا در آفریقا هشدار داده است. 4کودتای موفق آفریقا در سال2021 اینها بوده است: 

گینه/رهبر کودتا: سرهنگ ممدی دومبویا

سرهنگ فرمانده نیروهای ویژه گینه، ممدی دومبویا 6سپتامبر، درحالی‌که سربازان یگان تحت نظارتش او را حلقه کرده بودند و پرچم کشورش را روی دوشش انداخته بود، در صفحه تلویزیون حاضر شد و گفت که نیروهایش کنترل کشور را در اختیار دارند. ساعاتی پیش از آن، نیروهای ویژه دومبویا، به کاخ ریاست‌جمهوری حمله کرده و آلفا کانده، رئیس‌جمهور این کشور را بازداشت کرده بودند. بازداشت او، رویدادی نمادین در کشوری به شمار می‌رود که با کودتا و تغییر قهری قدرت غریبه نیست؛ کانده نخستین رئیس‌جمهور تاریخ گینه بود که به‌صورت دمکراتیک انتخاب شده بود. اما این انتخابات دمکراتیک باعث نشد که سنت کودتا در این کشور در غرب آفریقا از یاد برود. تصویر او در یک ویدئو، درحالی‌که پابرهنه و با لباس یقه‌باز روی یک مبل خاک‌گرفته در محاصره نیروهای تا بن دندان مسلح نشسته، تصویری نمادین از وضعیت دمکراسی در گینه است.
کودتا در گینه، بعد از آن روی داد که نارضایتی عمومی از کانده به‌شدت اوج گرفت. کانده چندان رئیس‌جمهور محبوبی نبود و وقتی هم که تصمیم گرفت قانون محدودیت دو دوره‌ای ریاست‌جمهوری را لغو کند و عملا با سومین دوره ریاست‌جمهوری کودتایی بدون اسلحه را پیش برد، محبوبیتش سقوط کرد. در این شرایط، سرهنگ دومبویا، نیروهایش را متقاعد کرد با کودتا می‌توانند دولت ناکارآمد کانده را سرنگون کنند و با مدیریتی بهتر، به جنگ فساد و فقر بروند. دومبویا خود را رئیس‌جمهور انتقالی خوانده است.

سودان/رهبر کودتا: ژنرال عبدالفتاح البرهان

کودتاگران در سودان، امسال آرام و قرار نداشتند؛ آنها یک‌بار در انتهای تابستان اقدام به کودتا کردند که دولت عبدالله حمدوک، نخست‌وزیر کشور اقدام آنها را برای قبضه قدرت خنثی کرد. با این حال کودتاگران، که افرادی از درون ارتش و بیرون از آن بودند و با عمرالبشیر، دیکتاتور سابق این کشور پیوندهایی داشتند، این بار در ‌ماه اکتبر با موفقیت قدرت را در دست گرفتند. ژنرال عبدالفتاح البرهان روز 25اکتبر، قدرت را به‌دست گرفت و نخست حمدوک را بازداشت کرد. این کودتا با واکنش‌های مردمی مواجه شد و میلیون‌ها نفر در پی آن به خیابان‌ها ریختند و کشورهای غربی هم آن را محکوم کردند. با این حال، با وجود وعده‌هایی درباره اصلاحات، ارتش همچنان قدرت را در دست گرفت. علاوه بر فرماندهان نظامی، دو غیرنظامی هم عضو «کوارتت کودتا» بوده‌اند؛ ازجمله وزیر کار و فرمانده منطقه دارفور. اختلاف عقیده بین نظامیان و غیرنظامیان، چنان بالاست که بسیاری پیش‌بینی می‌کنند اتحاد آنها چندان دوامی نخواهد داشت. بعد از اوج‌گیری اعتراض‌ها، ارتش حمدوک را آزاد کرد و او به‌عنوان یک تکنوکرات دوباره نخست‌وزیر شد با این حال اعتراض‌های مردمی، همچنان ادامه دارد. آنها از اینکه ارتش در دولت نقش دارند عصبانی هستند و تظاهرات دامنه‌داری را شروع کرده‌اند که همچنان ادامه دارد.
کودتای سودان، از یک منظر اتفاقی ویژه در آفریقا به شمار می‌رود و آن هم دخالت روسیه در آن است. مسکو صراحتا از رهبران کودتا حمایت کرده و به تقویت احساسات ضدفرانسوی در آفریقا دامن زده است.

چاد /فرمانده کودتا: ماهامات ادریس دبی

کودتا در چاد، بسیار آرام و تقریبا پیش‌بینی‌پذیر بود. ماهامات ادریس دبی، یکی از فرماندهان نظامی چاد و البته پسر ادریس دبی، رئیس‌جمهور قدیمی این کشور بعد از کشته‌شدن پدرش در میدان نبرد، قانون اساسی را معلق و پارلمان را تعطیل کرد و قدرت را در دست گرفت.
او بهار بعد از انحلال پارلمان، وعده داد که در یک سال و نیم آینده، چاد انتخاباتی شفاف و آزاد داشته باشد و گفت که تا آن زمان  به‌عنوان رهبر شورای نظامی انتقالی چاد، کنترل قدرت را در دست خواهد گرفت. او انتهای تابستان 93نفر را به‌عنوان اعضای جدید پارلمان این کشور معرفی کرد. برخی از اعضای این پارلمان، چهره‌های سیاسی مخالف پدرش بودند. با این حال هیچ عضوی از مخالفان خود او در پارلمان حضور ندارند. شورای نظامی بعد از کودتا، آلبر پاهیمی پاداک را به‌عنوان نخست‌وزیر موقت انتخاب کرده بود.
ادریس دبی، در میانه آوریل به‌خاطر جراحاتی که در نبرد با شورشیان چادی مستقر در لیبی برداشته بود درگذشت. خود او در دهه90 در پی یک شورش قدرت را در دست گرفته بود.

مالی/رهبر کودتا: سرهنگ عاصمی گویتا

سرهنگ عاصمی گویتا، احتمالا یکی از متفاوت‌ترین رهبران کودتا در دنیاست؛ او در یک سال، 2بار کودتا کرده است. در کودتای اول، در آگوست2020، رئیس‌جمهور ابراهیم بوبکر کیتا را سرنگون کرد و در دولت انتقالی، معاون رئیس‌جمهور  «باه انداو» شد. این بار، در آوریل 2021، سرهنگ گویتا علیه انداو کودتا کرد و او را از قدرت پایین کشید. گویتا بعد از آن کودتا کرد که انداو و نخست‌وزیر مالی، مختار عون، تغییراتی اساسی در کابینه ایجاد کردند و 2رهبر نظامی را از آن بیرون گذاشتند. این تصمیم آنها گویتا را به‌شدت عصبانی کرد؛ سرهنگ اعلام کرد که در خانه‌تکانی در کابینه با او مشورت نشده است. انداو که خودش قبلا یک افسر نظامی بوده است، به یک پایگاه نظامی منتقل شد و گویتا، توسط دادگاه قانون اساسی مالی به‌عنوان رئیس‌جمهور موقت اعلام شد. ارتش وعده داده است که تا فوریه در این کشور انتخابات برگزار خواهد شد اما اوضاع در مالی چنان خراب است که هیچ‌کس این وعده را باور ندارد. مالی از سوی سازمان‌های همکاری‌های اقتصادی آفریقا تحریم شده و به‌شدت درگیر گروه‌های مسلح افراطی است.
این کودتا، با محکومیت سازمان ملل و همین‌طور فرانسه مواجه شد که هزاران نیرو در این کشور دارد. امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه حتی تهدید کرد که تحریم‌هایی هدفمند را علیه عوامل کودتا اعمال خواهد کرد. همچون مورد سودان، در مالی هم روسیه از رهبران کودتا حمایت کرده و به احساسات ضدفرانسوی دامن زده است.