الزامات تاب‌آوری در برابر زلزله

علی نصیری- سرپرست سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران

 5 دی روز ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی، یادآور سانحه تلخ زلزله بم در سال1382 است. ‌‌به‌باور متخصصان، منشأ وقوع این زمین‌لرزه گسلی بود که درست از میان شهر عبور می‌‌کرد؛ از همین رو کانون این زلزله شهر بم بود و به این ترتیب این زمین‌لرزه نخستین زلزله شهری معاصر کشور توصیف می‌شود.‌‌ کانون زمین‌لرزه‌ها در دهه‌های گذشته عمدتا مناطق بیابانی یا مناطق روستایی بوده و ازهمین‌رو بیشتر تلفات و خسارات در مناطق روستایی رخ داده است اما در بم شهری با حدود 100هزارنفر جمعیت برای نخستین‌بار بیشترین تلفات و خسارات در شهر رقم خورد. ‌‌وقوع زمین‌لرزه در نخستین ساعات بامداد که هنوز بسیاری از شهروندان در خواب بودند، گستردگی بافت خشت و گل و قدیمی‌بودن اکثر ابنیه شهر و البته شدت بالا و عمق کم زمین‌لرزه، همگی از عواملی بودند که باعث افزایش میزان تلفات و خسارات شدند و شهری زیبا با معماری چشم‌نواز باغ-شهر در زمانی کوتاه به تلی از خاک بدل و روزی غمبار در تاریخ کشورمان ثبت شد. ‌‌بم آن زمان در زمره شهرهای کوچک به‌شمار می‌‌آمد و وجود ارگ تاریخی با قدمت قابل توجه در جوار آن نشانه‌ای بود که این منطقه سال‌هاست زمین‌لرزه‌‌ای را تجربه نکرده و بسیاری بر این باور بودند که این منطقه از زلزله در امان خواهد بود؛ البته شهر در نقشه خطرپذیری زمین‌لرزه کشوری خارج از محدوده با خطر بالاتر قرار داشت. این زلزله دلخراش زنگ خطری برای سایر شهرها به‌ویژه کلانشهرهای پرجمعیت، آسیب‌پذیر و بناشده در کنار گسل‌‌های خرد و کلان بود.‌‌بسیاری از سازوکارها، طرح‌ها و برنامه‌های مدیریت شهری و نیز مدیریت خدمات اضطراری از آن پس مورد تجدید نظر و بازنگری قرار گرفت و در مجموع این رخداد غمبار نقطه عطفی در تاریخ تحولات مدیریت حوادث و سوانح کشور به‌شمار می‌آید. بنابراین با وجود تلخی این رخداد، درس‌آموخته‌های این زمین‌لرزه منشأ تحولاتی کم و بیش چشمگیر و قابل توجه در 2دهه گذشته شده و باب ایمنی و الزامات تاب‌آوری در برابر بلایای طبیعی به‌ویژه در پایتخت و کلانشهرها تا حدودی گشوده شد؛ ‌‌مسیری که گرچه در آن گام نهاده‌ایم اما کماکان راه ناپیموده آن تا تحقق تمامی شاخص‌‌های تاب‌آوری همچنان قابل توجه است.  ‌‌هر برنامه‌‌ عمرانی و توسعه کشور باید با لحاظ آسیب‌پذیری کشورمان در برابر این خطر همیشگی و غیرقابل حذف طراحی و اجرا شود. ‌‌گرچه با برش زمانی چند دهه گذشته می‌توان شاهد پیشرفت در شاخص‌‌های تاب‌آوری بود اما باید کماکان اذعان نمود که آسیب‌پذیری‌‌مان در برابر زلزله بالاست و این خود مانعی برای طراحی و تجهیز مرحله مقابله به‌شمار می‌آید؛ چراکه آسیب‌پذیری بالا عملا طراحی برای پاسخ مناسب به بحران را دشوار و امداد و نجات مطلوب را ناممکن می‌سازد. ‌‌