هیچ مجوزی برای واکسن بی‌کیفیت صادر نمی‌شود

مریم سرخوش- خبرنگار

کشورهای دنیا به اندازه کافی واکسن ندارند و تنها 57درصد کل جمعیت جهان هم یک دوز واکسن را دریافت کرده‌اند. در این میان تعدادی از کشورها به تزریق سوم هم رسیده‌اند؛ چراکه پاندمی ادامه دارد و با وجود سویه جدید اومیکرون همچنان واکسیناسیون تنها راهکار فرار از ابتلای شدید و مرگ‌ومیر ناشی از جهش‌های ویروس به شمار می‌رود. ایران هم جزو کشورهایی است که با واردات قابل توجه واکسن‌های خارجی و در کنار آن تولید داخل، پوشش واکسیناسیون 75درصدی جمعیت هدف (تزریق 2دوز) را تکمیل کرده و نزدیک به 6میلیون نفر هم دوز سوم واکسن‌شان را دریافت کرده‌اند. اما با توجه به تولید 5واکسن داخلی در کشور یعنی واکسن‌های کووایران برکت، پاستوکووک، کووپارس، اسایکوژن و فخرا و ورود آنها به سبد واکسیناسیون، سیاست‌های دولت براساس حمایت از تولیدکنندگان داخلی و کاهش واردات تغییر کرده است. برخی ابهامات و انتقادها از واکسن‌های داخلی به این منجر شده که با وجود تزریق بیش از 20میلیون دوز واکسن داخلی، همچنان اعتماد صددرصدی نسبت به واکسن‌های ایرانی کرونا وجود نداشته باشد و باز هم در مراکز واکسیناسیون مردم به‌دنبال واکسن‌هایی باشند که با توقف واردات‌، ذخیره‌شان هر روز کوچک‌تر می‌شود. البته احسان شمسی‌کوشکی، دبیر کمیته کشوری اخلاق در پژوهش‌های علوم‌پزشکی وزارت بهداشت معتقد است که در آینده‌ای نزدیک چالش بی‌اعتمادی به واکسن‌های ایرانی برطرف می‌شود و اگر قرار بر مقایسه‌ بین واکسن‌های داخلی و خارجی کرونا باشد، قطعا وزنه داخلی‌ها سنگین‌تر خواهد شد.

واکسن‌های ایرانی از همان ابتدا با انتقاداتی درباره دریافت مجوز مصرف بدون گذراندن مطالعات بالینی همراه بوده است. این مسئله باعث شده تا هنوز هم اطمینان کامل از اثربخشی آنها ایجاد نشود؛ به همین دلیل شاهد هستیم مردم واکسن‌های سینوفارم و آسترازنکا را به واکسن‌های ایرانی ترجیح می‌دهند. آیا واقعا واکسن‌های خارجی موجود در کشور کیفیت بهتری نسبت به واکسن‌های ایرانی دارند؟
بر اساس داده‌های موجود واکسن‌های ایرانی در سطح دیگر واکسن‌های خارجی که در ایران مورد استفاده قرار گرفته‌اند قابل اعتماد هستند. تمام نهادها در مسیر تأیید این واکسن‌ها مسئولیت دارند و درباره سلامت و ایمنی مردم با جدیت عمل می‌کنند، افرادی هم که در نهادهای مذکور در روند این تایید  نقش ایفا می‌کنند تا جایی که من می‌دانم از جمله معتمدترین افراد در این حوزه هستند که با رعایت استانداردهای اخلاقی در این مسیر تلاش دارند. ایران صنعت دارویی قوی دارد و جزو کشورهایی است که محصولات باکیفیت تولید می‌کند؛ مگر درباره مصرف دیگر تولیدات دارویی کشور، مردم دچار تردید هستند؟ درباره واکسن‌های موجود که همگی مورد تأیید سازمان غذا و داروست هم همین اطمینان وجود دارد. ایمنی و اثربخشی آنها قابل اثبات است و نباید هیچ نگرانی درباره مصرف آنها وجود داشته باشد، اما مشکل اینجاست که اکنون جریان اطلاعات و اطلاع‌رسانی‌ها بسیار زیاد شده و افراد را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. مردم نباید مقهور جو روانی ایجادشده علیه واکسن‌ها شوند؛ به هر صورت هر اقدامی که در کشور انجام شود، برخی آن را تأیید نمی‌کنند، اما این نکته مهمی است که تا همین حالا بیش از 20میلیون واکسن ایرانی در کشور تزریق شده و عوارض آنها به‌صورت مرتب از سوی وزارت بهداشت در حال بررسی است. قرار نیست مقایسه‌ای انجام دهیم، اما اگر چنین کاری صورت بگیرد، حتی ممکن است این مقایسه به نفع واکسن‌های ایرانی باشد. نهادهای ناظر در این‌باره بسیار خوب عمل کرده‌اند؛ به‌طوری که همیشه ما از سوی شرکت‌های تولیدکننده واکسن متهم به سختگیری هستیم. استانداردهای تأیید دارو در سازمان غذا و دارو یکی از بالاترین کیفیت‌ها را از نظر نظارت دارد. علاوه بر این، پروژه‌های واکسن‌سازی صفر تا 100از سوی شرکت‌ها انجام نمی‌شود و دانشمندان دانشگاهی در این امر دخیل هستند که کاملا مستقل درباره تولید واکسن‌ها عمل می‌کنند. به همین دلیل روش‌های مختلفی به‌کار گرفته می‌شود تا اطمینان از ایمنی و اثربخشی واکسن‌ها حاصل شود و دلایل زیادی برای تأیید آنها وجود دارد.
 چه دلایلی؟
در دهه‌های اخیر در معاونت بهداشت وزارت بهداشت سازوکاری تحت عنوان بررسی عوارض واکسن‌ها ایجاد شده که براساس آن کمیته‌های استانی و کشوری موظف به بررسی تمام عوارض هستند؛ اقدامی که باعث شده پس از مرحله تزریق واکسن کرونا و دیگر واکسن‌ها پیگیری‌های بعد از آن هم ضرورت داشته باشد؛ به همین دلیل حتی مخالفان واکسن هم نمی‌توانند ادعا کنند فردی پس از تزریق واکسن دچار عارضه جدی شده باشد؛ چرا که از سوی وزارت بهداشت این پیگیری‌ها به‌صورت مداوم در حال انجام است و درصورت ثبت هر عارضه جدی نخستین نهادی که نسبت به آن آگاه خواهد شد، خود وزارت بهداشت است. اما مخالفان واکسن که در این‌باره به مشکل می‌خورند از مسیری دیگر و برخی تصورات مردمی مبنی بر قابل اعتماد نبودن محصول ایرانی استفاده می‌کنند؛ درحالی‌که محصولی مانند دارو به‌ویژه واکسن‌ها بیش از دیگر تولیدات داخلی تحت‌نظر هستند؛ چراکه متخصصان صنعت دارویی کشور به‌خوبی آگاه هستند که اگر هر دارو یا واکسنی عوارض بیشتر یا کیفیت کمتری داشته باشد، حداقل تا 50سال آینده باید تاوان این وضعیت را داد؛ چراکه مردم اعتمادشان را از دست می‌دهند؛ به همین دلیل با توجه به سختگیری‌ کمیته‌های نظارتی به هیچ عنوان اجازه تولید واکسنی با کیفیت کم یا منجر به عوارض، تاکنون داده نشده است.
انتقادی که در این زمینه وجود دارد، این است که برای واکسن‌های تولید داخل در ابتدا سختگیری‌های زیادی می‌شد، اما برای سایر واکسن‌ها این اتفاق نیفتاد و حتی کارآزمایی‌های بالینی فاز سوم را تمام نکرده، وارد سبد واکسیناسیون شدند؟
پاسخ کامل و علمی در این‌باره باید از سوی سازمان غذا و دارو داده شود، اما تا جایی که من از روند صدور مجوز اطلاع دارم تا زمانی که داده‌های کارآزمایی به نقطه‌ای نرسد که حاکی از بی‌خطر بودن واکسن‌ها باشد، مجوزی برای هیچ واکسنی صادر نمی‌شود. تیم‌های صدور مجوز در این سازمان همان متخصصانی‌ هستند که براساس داده‌های ارائه شده تصمیم به صدور مجوز می‌گیرند و واکسنی را وارد سبد واکسیناسیون کشور می‌کنند. اما نکته مهم اینجاست که درباره هیچ‌یک از واکسن‌های ایرانی کرونا تاکنون هیچ عارضه‌ای متفاوت از عوارض متداول برای تمامی واکسن‌های موجود در دنیا گزارش و ثبت نشده است. اما در این‌باره بحث‌های دیگری هم وجود دارد. حمایت از واکسن‌های داخلی با توجه به تداوم پاندمی کرونا و جهش‌های مداوم ویروس ضرورت دارد؛ چراکه همین حالا هم با کمبود واکسن در جهان مواجهیم. به این دستاورد مهم نباید خدشه وارد شود؛ چراکه واکسن‌سازی نتیجه سال‌ها سرمایه‌گذاری در حوزه تحقیقات و فناوری است و نشان داده که اگر متخصصان و جامعه علمی حمایت شوند، می‌توانند در مواقع حساس به حل مشکلات جامعه کمک کنند. مثل همین همه‌گیری کرونا که منجر به تولید واکسن شد. آنها نیاز به تشویق دارند و نباید اینقدر مورد هجمه قرار بگیرند. این مساله را هم در نظر بگیرید که چنین ظرفیتی در معدود کشورها وجود دارد.
برخی واکسن‌های کرونا مجوز ورود به کشور را نگرفت؛ درحالی‌که ورود این واکسن‌ها به کشور و تزریق آن حداقل برای گروه سنی 12سال به پایین، مطالبه جدی بود، اما به آن توجهی نشد. شاید یکی از دلایل اعتماد نکردن به واکسن‌های داخلی هم همین موضوع باشد؟
اینکه به کدام واکسن اعتماد کنیم یا نکنیم، مبحث علمی است؛ یعنی داده‌های تزریق واکسن در اختیار ما باشد و در نهایت به‌صورت مستند، نسبت به آن تصمیم‌گیری کنیم؛ مثلا در کشور چین صدها هزار واکسن به کودکان تزریق شده و در این‌باره باید اطلاعاتی از مشکلات تزریق این واکسن ارائه شود تا ما بتوانیم بگوییم به این واکسن‌ها به‌دلیل عوارض گزارش شده اعتماد نداریم. تا زمانی که چرخه ویروس شکسته نشود، ما همچنان با پاندمی مواجه خواهیم بود؛ این در حالی است که کرونا کودکان را هم درگیر کرده است. البته با همین استدلال‌ها و توجه به نگرانی‌ها تاکنون تزریق واکسن برای کودکان کمتر از 12 سال در کشور انجام نشده، اما همین حالا به اندازه کافی مستندات علمی وجود دارد که تزریق واکسن به کودکان حداقل برای آن بخشی که به مدرسه می‌روند می‌تواند منجر به ایمنی بیشتر در جامعه شود. برخی هم این استدلال را دارند که واکسیناسیون کودکان تنها با هدف ایمنی‌زایی بیشتر برای بزرگسالان انجام می‌شود، اما این تصور نادرستی است؛ چراکه کودکان هم در معرض خطرند. آنها به کرونا مبتلا و در آی‌سی‌یو هم بستری می‌شوند و ممکن است با مشکلات جدی مواجه شوند. این را هم درنظر بگیرید، تا زمانی که جامعه به وضعیت عادی برنگردد کودکان هم نمی‌توانند به اجتماع برگردند و این منجر به بروز مشکلات روانی در آنها می‌شود. هم‌اکنون مجموعه وزارت بهداشت، ستاد ملی کرونا و تمام نهادها با دقت این مسئله را تحت بررسی قرار داده‌اند و اطمینان داشته باشید که اگر مجوز تزریق واکسن برای کودکان زیر 12سال صادر شود، یک تصمیم منطقی و بر اساس شواهد علمی خواهد بود. پیش از این حتی برای واکسیناسیون 12تا 18ساله‌ها هم شاهد مطرح شدن چنین تشکیک‌ها و مسائلی بودیم، اما اکنون تزریق واکسن این بخش از جامعه بدون هیچ مشکلی در حال انجام است. نکته دیگر اینکه ما انواع پلتفرم‌های تولید واکسن از ویروس غیرفعال و ضعیف شده تا نوترکیب و پروتئین‌بیس را در کشور داریم. واکسن mRNA ایرانی هم در آستانه ورود به مرحله کارآزمایی بالینی است. این واکسن یک تکنولوژی پیشرفته و توسعه آن در کشور خیلی مهم است و برای تحول در صنعت واکسن‌سازی‌ به ما کمک اساسی می‌کند. از این پلتفرم می‌توان برای ساخت سایر واکسن‌ها و مقابله با سویه‌های جدید کرونا نیز استفاده کرد. این تنوع تولید انواع واکسن هم یکی از ظرفیت‌های مهم در کشور به شمار می‌رود.