30سال‌کتابخوانی

حورا نژادصداقت | خبرنگار

سال‌هاست که برای ما عادت شده است تا اردیبهشت‌ها پیگیر خبرهای کتاب باشیم؛ نه اینکه الزاما همه‌مان به نمایشگاه کتاب تهران سر بزنیم و آمار بازدیدها را از روزی یک میلیون نفر بیشتر کنیم. اما بیش از رفتن به نمایشگاه، پیگیر خبرها هستیم که امسال کدام ناشر در دورهمی بزرگ ناشران شرکت کرده و کدام نه؛ بدترین و بهترین خبرهای کتابی چه بوده؛ کدام نویسنده به نمایشگاه رفته و کدام بخش از نمایشگاه غرق در باران‌های بهاری شده است! حالا اینجا به جای پرداختن به خرده‌خبرهای بااهمیت و بی‌اهمیت، مروری کرده‌ایم بر 30دوره نمایشگاه کتاب که انتظار می‌رود دیگر بالغ شده باشد و از یک سری کاستی‌ها در امان (هرچند هنوز تا این اتفاق مهم راه زیاد است.) 

دوره اول
1366

عمر نخستین دوره نمایشگاه که در سال‌های پرالتهاب جنگ برگزار شد، 9روز بود آن هم در آبان ماه. بعد از آن، برای همیشه زمان نمایشگاه به اردیبهشت تغییر کرد. آن سال 500هزار نفر از نمایشگاه دیدن کردند و بیش از 26هزار عنوان کتاب خارجی به ارزش حدودا 10میلیون دلار برای خرید سفارش دادند. جالب اینکه تعداد کتاب‌های ایرانی فقط 8هزار عنوان بوده است!

دوره دوم
1368

یک سال وقفه در برپایی نمایشگاه موجب نشد که از کیفیت و کمیت آن کاسته شود. دوره دوم در 18اردیبهشت آغاز شد و تا 12روز بعدش ادامه پیدا کرد. در این دوره هم 330ناشر خارجی حضور داشتند. از بین ناشران ایرانی هم بزرگ‌ترین غرفه به انتشارات امیرکبیر اختصاص داشت. آن سال بیش از 650هزار نفر از نمایشگاه دیدن کردند. نکته جالب توجه نمایشگاه دوم تهیه بلیت ورودی 50ریالی برای نمایشگاه بود؛ رسمی که از نمایشگاه‌های کتاب بین‌المللی می‌آمد اما در نمایشگاه کتاب تهران فقط یک سال اجرا شد و برای همیشه به تاریخ پیوست.

دوره سوم
1369

در این دوره بود که از انگلیس 71ناشر و از آمریکا 21ناشر حاضر شدند. آنقدر بازار کتاب‌های خارجی و داخلی گرم بود که نشریه «سخنگو» به‌صورت روزانه منتشر می‌شد و به رایگان اخبار نمایشگاه را در اختیار ناشران قرار می‌داد. اگر هم مردم می‌خواستند نشریه را بخوانند، باید 50ریال برای خریدش هزینه می‌کردند. در دوره چهارم همین نشریه به 3 زبان فارسی، انگلیسی و عربی در تیراژ 10هزار نسخه منتشر شد.


دوره چهارم
1370

دوره چهارم هم پر از اعداد و ارقام است: حدود 320ناشر داخلی و 330ناشر خارجی حضور داشتند که تعداد کتاب‌های ناشران داخلی تقریبا 12هزار عنوان جلد بود. مهم‌ترین برنامه جنبی دوره چهارم برپایی نخستین جشنواره مطبوعات بود؛ جشنواره‌ای که تا سال‌های سال همسایه نمایشگاه کتاب ماند. در روز دوم برپایی این نمایشگاه یعنی 17اردیبهشت مهرداد اوستا، شاعر و نویسنده از دنیا رفت و به یادش پلاکاردی در اختتامیه گذاشتند.




دوره پنجم
1371

ارتباطات میان نمایشگاه کتاب فرانکفورت و تهران از سال‌های دور حواشی‌ متعددی داشته است؛ چه مثبت و چه منفی. مثلا در دوره پنجم نمایشگاه بود که آلمانی‌ها اجازه حضور نداشتند چون آنها هم در سال۷۱ مانع حضور ایران در نمایشگاه فرانکفورت شده بودند. به‌جای آن، ناشران مصری به‌طور مستقیم برای نخستین بار در نمایشگاه تهران حضور یافتند. در این دوره دو ویژه‌نامه روزانه در نمایشگاه منتشر و توزیع می‌شد؛ یکی با نام «ارک» و دیگری با نام «ارزش».

دوره ششم
1372

در این دوره که با ریاست احمد مسجدجامعی برگزار شد، اولین‌های زیادی رخ داد. مثلا برای نخستین‌بار افراد به‌طور مستقیم خودشان کتاب‌های خارجی را خریداری می‌‌کردند. در یک سالن هم 23مؤسسه ایرانی و 9مؤسسه خارجی، آخرین محصولات در حوزه کامپیوتر و شبکه‌های اطلاع‌رسانی و تکنولوژی‌های الکترونیکی را در سالن سیستم‌های اطلاع‌رسانی در اختیار بازدیدکنندگان قرار می‌دادند. برای نخستین‌بار هم سرویس‌های رفت‌وآمد از نقاط مختلف شهر برای بازدیدکنندگان درنظر گرفتند و...

دوره هفتم
1373

جمعیت زیاد بازدیدکنندگان و نیاز به اطلاع‌رسانی موجب شده بود تا در این دوره نیز ویژه نامه‌های روزانه منتشر و توزیع شود. به همین دلیل بود که ویژه نامه «کاغذ اخبار» روزانه در ۸ صفحه به چاپ می‌رسید و توزیع می‌شد.تمرکز اصلی در این دوره بر اهمیت زبان فارسی و نشان دادن جنبه‌های کاربردی و جذابیت آن بود. به همین دلیل شخصیت‌هایی مثل اردشیر صالح پور و بهروز رضوی و... هر روز برای مردم گلستان سعدی و کلیله و دمنه و.... می‌خواندند و بازدیدکنندگان هم استقبال فراوانی می‌کردند. البته نباید فراموش کرد که غرفه «زبان فارسی، میراث مشترک ما» با تمام تلاش‌هایش سعی کرد که از اهمیت ابعاد مختلف زبان فارسی در قالب‌های گوناگون نظر مخاطبان را جلب کند.

دوره هشتم
1374

نمایشگاه اواخر اریبهشت شروع شد و ۴ خرداد به پایان رسید. اصلا جا به جایی تاریخ برپایی نمایشگاه هنوز هم یکی از دغدغه‌های مهم ناشران است که گاهی نسبت به این همه تغییر ابراز نارضایتی می‌کنند. غیر از تمام رشدهای کمی دوره هشتم، یکی از برنامه‌های جنبی این دوره برپایی غرفه‌های «فرهنگ و میراث مشترک» بود که در آن روزانه ابعاد مختلف فرهنگی استان‌های کشور معرفی می‌شد. البته در کنار آن سالن ویژه «سرزمین و مردم ایران» هم برپا شد و مخاطبان از آن استقبال زیادی کردند. یکی از اهداف برنامه‌های جنبی نمایشگاه همیشه این بوده که به حواشی مهم کتاب بپردازند. در تاریخ دوم خرداد ۷۴ در نمایشگاه، سمیناری درباره وضع کاغذ در ایران برگزار شد. (اتفاقا در همین سال ۹۷ هم به چنین سمینارهایی که راهکار آن عملیاتی باشد، نیاز داریم. هر چند گاهی خبرهای خوشی از وزارت ارشاد می‌رسد که امیدواریم عملی شود.)


دوره نهم
1375

در این دوره بود که برای نخستین‌بار طرح «کاروان‌های دوستی کتاب» شکل گرفت. از 2میلیون دانش‌آموز و 100هزار معلم از سراسر ایران دعوت کردند تا در این نمایشگاه شرکت کنند. جالب‌تر اینکه در دوره‌های نهم و دهم، همه دانش‌آموزان پایتخت، کارت‌های دعوت به بازدید از نمایشگاه دریافت کردند که پای آن امضای علیرضا برازش، رئیس نمایشگاه دیده می‌شد! در همین دوره بود که برای نخستین‌بار سالن سرای اهل قلم برپا شد که تا امروز هم برپاست. هرچند استقبال از آن در دوره‌های مختلف، کاملا متفاوت بوده است و حتی گاهی برنامه‌هایشان با کمترین تعداد مخاطب اجرا می‌شود.

دوره دهم
1376

برای نخستین‌بار سالنی به نمایش کتاب‌های منتشرشده در سال۷۵ اختصاص پیدا کرد. غیراز آن، فهرست کاملی از کتاب‌های عرضه‌شده در نمایشگاه هم در اختیار بازدیدکنندگان قرار گرفت که آنها به راحتی می‌توانستند کتاب مورد نظرشان را انتخاب کنند و برای خرید تخفیف هم بگیرند. غیر از این، نخستین نمایشگاه «ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی» هم برگزار شد. هرچند باید این روزها دید که ثمر و تأثیر چنین نمایشگاه‌هایی در بازه زمان چقدر بوده است.