داعش در مسیر بازگشت به عراق

سیاوش فلاح‌پور - روزنامه‌نگار

 4سال پیش در چنین روزهایی، دولت عراق همراه با جهانیان پیروزی بر گروه تروریستی داعش را جشن گرفت. حیدر العبادی، نخست‌وزیر وقت عراق در‌ ماه دسامبر سال2017 پس از 3سال جنگ بی‌وقفه در نطقی تلویزیونی خبر این پیروزی را تأیید کرد و گفت فصل جدیدی در تاریخ عراق آغاز شده است. بسیاری گمان می‌کردند با شکست تروریسم و بازگشت ثبات، دیگر نوبت به توسعه اقتصادی عراق و جبران ویرانی‌های باقیمانده از جنگ و ناامنی در این کشور رسیده است. اما گذر زمان نشان داد تنش‌های داخلی عراق حتی با شکست تروریسم هم به پایان نرسیده و با اشکال دیگری، ازجمله رقابت‌های حزبی یا تقابل قدرت‌های خارجی در این کشور ادامه می‌یابد. البته این تنها پیش‌بینی غلط درباره آینده عراق نبود؛ چراکه تحولات یک سال اخیر، مشخصا در مناطق حاشیه‌ای و کویری این کشور نشان از احیای شبکه‌های زیرزمینی داعش دارد. شبکه‌های بازیابی‌شده داعش در ابتدا حملات محدود و انتحاری علیه ایست‌های بازرسی ارتش یا حشد شعبی در مناطق دورافتاده را از اواخر سال2019 در دستور کار خود قرار دادند و به همین دلیل هم توسط رسانه‌ها و افکار عمومی چندان جدی گرفته نشدند. اما دامنه تحرکات این گروه به مرور زمان گسترده‌تر شده است؛ از کمین‌های متعدد برای نظامیان گرفته تا ترور شخصیت‌های میدانی ارتش، تکرار حملات تروریستی در مراکز شهرهای نسبتا امن نظیر بغداد و بصره، تخریب زیرساخت‌های شهری مانند شبکه‌های انتقال برق و اخیرا هجوم برای سیطره بر نقاط حساسی همچون کرکوک.

سفر فوق‎‌العاده کاظمی برای بررسی تهدیدها
آخرین حملات داعش به تلاش‌های این گروه برای سیطره بر بخشی از مناطق کرکوک برمی‌گردد؛ مناطقی که تحت کنترل شبه‌نظامیان اقلیم کردستان، موسوم به نیروهای پیشمرگه قرار دارد. اگرچه این نیروها در ابتدا با داعش درگیر شده و مانع از پیشروی‌های شبانه این گروه شدند، اما از صبح روز سه‌شنبه هفته گذشته، خبرهایی غیررسمی مبنی بر عقب‌نشینی نظامیان پیشمرگه در برخی منابع عراقی منتشر شد. به گزارش شبکه دجله، نیروهای پیشمرگه پس از تشدید حملات داعش و افزایش تلفات، زمینه را برای خروج خانواده‌های خود از مناطق خطر فراهم کرده و در نهایت عقب‌نشینی چندمرحله‌ای را در دستور کار خود قرار دادند. به گزارش خبرگزاری العراقیه، تلفات پیشمرگه در جریان درگیری‌های مقطعی با داعش ظرف 2هفته گذشته از مرز 10نفر عبور کرده است. یکی از فرماندهان عالی پیشمرگه با تأیید ضمنی این خبر در مصاحبه با شبکه الجزیره می‌گوید: داعش تا حد قابل توجهی شبکه‌های زیرزمینی خود را بازیابی کرده و حمله به نقاط کور در محورهای امنیتی میان اقلیم کردستان و باقی مناطق عراق را در دستور کار خود قرار داده است. به‌گفته این فرمانده شبه‌نظامی، در صورت عدم تقویت خطوط دفاعی پیشمرگه در نقاط مورد نظر، مقاومت مقابل حملات گاه و بی‌گاه داعشی‌ها به امری سخت و فرسایشی تبدیل خواهد شد.
این در حالی است که همزمان با تشدید ناامنی‌ها در مناطقی مانند کرکوک، شهر بصره نیز هفته گذشته شاهد انفجار تروریستی کم‌سابقه‌ای بود؛ انفجاری که 6کشته و بیش از 10مجروح بر جای گذاشته است. اگرچه داعش تا‌کنون به‌طور رسمی مسئولیت این حمله را بر عهده نگرفته، اما نشانه‌های متعددی ازجمله روش بمب‌گذاری در خودرو و گزارش‌های امنیتی، بیانگر نقش این گروه تروریستی در حادثه بصره است. این بمب‌گذاری، پس از حادثه تروریستی بغداد (با بیش از 50کشته) دومین حمله داعش در سطح داخلی شهرهای پرجمعیت عراق طی 6‌ماه اخیر به‌شمار می‌آید. مجموعه این عوامل باعث شد مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق برنامه‌های روزانه خود را به حالت تعلیق درآورده و از روز چهارشنبه برای بررسی شرایط امنیتی کشور، راهی مناطق کردنشین و سپس استان بصره شود. کاظمی که همراه با هیأتی عالی‌رتبه از روسای دستگاه‌های نظامی و امنیتی عراق به این مناطق سفر کرده بود، از تشکیل کمیته‌ای ویژه برای پیگیری پرونده داعش به‌طور دقیق‌تر خبر داد. نخست‌وزیر عراق همچنین در ملاقات با خانواده نیروهای جانباخته در جریان نبرد با داعش طی هفته‌های اخیر گفت: داعش یک گروه شکست‌خورده است و به‌رغم تلاش‌های شبانه‌روزی‌اش، دیگر مجالی برای بازگشت به عراق نخواهد داشت.

همزمانی احیای داعش با خروج ائتلاف آمریکا
آمریکا طی سال‌های گذشته در ارتباط با پرونده داعش، بارها در معرض اتهام افکار عمومی قرار داشته است. برخی این کشور را به جدی‌نگرفتن تهدیدهای داعش و عدم‌حمایت به‌موقع از ارتش عراق متهم می‌کنند و برخی دیگر هم پا را فراتر گذاشته و از ارتباط مستقیم آمریکا و داعش سخن می‌گویند؛ ارتباطی که زمینه را برای حضور بلندمدت ارتش آمریکا در عراق مهیا کرد. حالا با ازسرگیری حملات داعش، بار دیگر حملات علیه سیاست‌های آمریکا در میان سیاستمداران و رسانه‌های عرب‌زبان آغاز شده است. آن هم درحالی‌که دقیقا همزمان با تشدید این حملات، ائتلاف آمریکا برای خروج نهایی از عراق آماده می‌شود. ائتلاف فتح به رهبری هادی العامری و قیس خزعلی با انتشار بیانیه‌ای در واکنش به تحولات اخیر اعلام کرد: همزمانی قابل تامل افزایش حملات گروه‌های تروریستی با موعد خروج نیروهای ائتلاف از خاک عراق، برنامه‌ای از پیش تعیین‌شده توسط نیروهای استکبار جهانی است. ائتلاف فتح همچنین تأکید کرد: احیای خطر داعش، بهانه‌ای غیرقابل‌قبول برای هرگونه حضور نیروهای خارجی در خاک عراق خواهد بود.

بحران در مرکز و ناامنی در حاشیه
عدم ‌ثبات دولت‌های مرکزی، همواره یکی از دلایل اصلی برای ظهور تروریسم در کشورهای خاورمیانه بوده است. گروه‌های تروریستی، بی‌ثباتی در پایتخت‌ها را فرصتی برای افزایش تحرکات خود در حاشیه امن می‌دانند. این قاعده شامل حمله داعش به شهر موصل در سال2014 نیز می‌شود. حالا بار دیگر همزمان با احیای شبکه‌های زیرزمینی داعش، بغداد شاهد آشوب و بی‌ثباتی میان نیروهای سیاسی است؛ امری که یکی از نتایج احتمالی آن، تضعیف نیروهای امنیتی، مخصوصا حشد شعبی خواهد بود. 
شبکه المیادین در این‌باره گزارش می‌دهد: با افزایش فشارهای سیاسی بر نیروهای مقاومت عراق پس از انتخابات پرحاشیه پارلمانی، نگرانی‌ها نسبت به پیشروی‌های داعش در جبهه‌های مختلف پررنگ شده است. پیش از این، مرکز مطالعات عربی در دوحه نیز هشدار داده بود در صورت تداوم بحران‌های سیاسی در بغداد، داعش فرصتی طلایی برای بازیابی سازمانی خود و در نتیجه ازسرگیری حملات در محورهای مختلف پیدا خواهد کرد.

   وضعیت داعش در سوریه چگونه است؟
تشدید حملات تروریستی در عراق طی ماه‌های اخیر، توجه رسانه‌ها را بر وضعیت داعش در این کشور متمرکز کرده است. اما بدون شک موقعیت این گروه تروریستی در سوریه خطرناک‌تر است. شبکه بی‌بی‌سی سال گذشته گزارشی میدانی از مناطق شرق فرات تهیه کرد که نشان می‌داد تروریست‌های داعش سازمان پیشین خود را بازیابی کرده و حتی در برخی مناطق، اقدام به اخذ مالیات از شهروندان سوریه می‌کنند. مبارزه با داعش در این مناطق، بر عهده ائتلاف آمریکا و شبه‌نظامیان کرد متحد این کشور، موسوم به نیروهای دمکراتیک خلق بوده است. بی‌بی‌سی گزارش می‌دهد: در بسیاری از این مناطق، مدت‌هاست که نیروهای نظامی به‌دلیل کمبود حمایت‌ها و احساس ترس از داعش، مواضع خود را ترک کرده و راه را برای بازگشت تروریست‌ها باز گذاشته‌اند. این در حالی است که گروه تروریستی داعش در مناطق تحت سیطره دولت سوریه به کلی از بین رفته است.