جهان‌نما
آفریقا، مقصد واکسن‌های درحال انقضا
پایین بودن تاریخ مصرف واکسن‌های اهدایی به کشورهای آفریقایی یکی از دلایل دورریز شدن یک‌میلیون دوز واکسن در نیجریه بوده است
سمیرا مصطفی نژاد - روزنامه‌نگار
کشورهای جهان واکسن‌های درحال انقضای خود را روانه کشورهای آفریقایی می‌کنند؛ پدیده‌ای که در کنار ضعف زیرساخت و کمبود منابع باعث هدررفت تعداد زیادی واکسن در قاره آفریقا شده است. با این همه رقم هدررفت واکسن در کل این قاره، هنوز فاصله زیادی با دورریز واکسن در کشورهای ثروتمند جهان دارد. هدر رفتن واکسن در جهان اتفاق تازه‌ای نیست. در ماه‌های اخیر کشورهای زیادی به‌دلیل پایان یافتن تاریخ مصرف واکسن‌های خریداری شده، مجبور به امحای این داروها شده‌اند. اما دور ریختن دارویی که می‌تواند جهان را از چنگ همه‌گیری کرونا برهاند، در قاره‌ای که کمترین نرخ واکسیناسیون در جهان را دارد، تبعات شدیدی درپی خواهد داشت. کشورهای آفریقایی تا به امروز کمترین میزان تزریق واکسن را به نسبت دیگر کشورهای جهان داشته‌اند. از کل جمعیت آفریقا تنها 102میلیون نفر - برابر با 7.5درصد از کل جمعیت قاره - هر دو دوز واکسن را دریافت کرده‌اند.
دولت‌ها در قاره آفریقا برای دریافت دوز‌های بیشتر واکسن کرونا در تقلا هستند تا شاید بتوانند شکافی را که میان نرخ واکسیناسیون آفریقا با جهان ایجاد شده است، جبران کنند. پایین بودن نرخ واکسیناسیون به‌ویژه با نشأت گرفتن سویه «او میکرون» از آفریقای جنوبی، خطر شیوع سویه‌های جدیدتر را در آفریقا افزایش می‌دهد. با این‌همه تلاش برای تامین و نگهداری واکسن مورد نیاز در آفریقا به مشکلی جدی تبدیل شده است؛ زیرا بسیاری از کشورهای آفریقایی برای نگهداری از واکسن با مشکل کمبود تجهیزات ازجمله یخچال‌های مخصوص مواجهند و معمولا بخشی از واکسن‌های ارسالی به این قاره تاریخ مصرف کوتاهی دارند.
به‌تازگی یک‌میلیون دوز واکسن تولید شرکت آسترازنکا در نیجریه به‌دلیل پایان تاریخ مصرف امحا شده‌اند. این واکسن‌ها از اروپا و در قالب سازکار کوواکس به این کشور رسیده‌اند. براساس گزارش رویترز، تعداد زیادی از این واکسن‌ها تنها 4 تا 6 هفته تاریخ مصرف داشته‌اند. از این‌رو با وجود تلاش فراوان مقامات بهداشتی، استفاده از این واکسن‌ها در تاریخ مصرف محدود باقیمانده ممکن نبوده است. سازمان بهداشت جهانی هم پایان یافتن تاریخ مصرف واکسن‌های ارسالی به نیجریه را تأیید کرده است، اما آمار دقیقی درباره تعداد آنها ارائه نداده است. تعداد هدررفت واکسن در نیجریه یکی از بزرگ‌ترین موارد هدررفت واکسن در قاره آفریقا تا به امروز به شمار می‌رود. با وجود این «اتحاد جهانی واکسن و ایمن‌سازی» (Gavi) چند هفته پیش اعلام کرد میزان هدررفت واکسن‌هایی که از مسیر سازوکار کوواکس به کشورهای فقیر می‌رسد بسیار کمتر از هدررفت واکسن در کشورهای ثروتمند و تنها در حدود 0.2درصد است.
زیرساخت‌های ضعیف آفریقایی
کارشناسان بهداشت باور دارند بالارفتن نرخ واکسیناسیون در آفریقا برای پایان دادن به همه‌گیری کرونا در جهان بسیار حیاتی است. همزمان اما کمبود نیرو، تجهیزات و بودجه روند واکسیناسیون گسترده را در این قاره مختل ساخته است. سرازیر شدن میلیون‌ها دوز واکسن با تاریخ مصرف کم به آفریقا این نقاط ضعف را بیش از گذشته آشکار ساخته است. نظام پزشکی نیجریه با کمبود شدید بودجه دست به گریبان است؛ درحدی که حتی از تامین نیازهای روزانه مانند گوش‌پاک‌کن‌های مخصوص تست کرونا هم عاجز است. ضعف سامانه برق‌رسانی در این کشور هم باعث شده تا فریزرهای نگهداری واکسن به ژنراتورهای گران قیمت برق نیازمند باشند. درعین حال میلیون‌ها نفر از شهروندان نیجریه ساکن مناطق تحت سلطه شورشیان هستند و به همین دلیل به دارو و درمان دسترسی ندارند. در چنین شرایطی تاریخ مصرف پایین واکسن‌های اهدایی به نیجریه و دیگر کشورهای آفریقایی کمکی به بهبود نرخ واکسیناسیون در این قاره نخواهد کرد. سودان جنوبی، جمهوری دمکراتیک کنگو و نامیبیا از دیگر کشورهایی هستند که در ماه‌های گذشته مجبور به مرجوع‌سازی یا امحای واکسن‌های تاریخ گذشته شده‌اند. وضعیتی که به‌گفته کارشناسان تنها به وخیم‌تر شدن نابرابری واکسیناسیون در جهان دامن خواهد زد.
هدررفت واکسن، پدیده جهانی
هدررفت واکسن را نمی‌توان تنها مشکل قاره آفریقا در نظر گرفت. کشورهای اروپایی مانند آلمان و سوئیس هم در افزایش میزان دوز‌های تزریقی و ممانعت از هدررفت واکسن با مشکلات زیادی مواجهند. مقامات انگلیسی ماه گذشته از امحای 800هزار دوز واکسن آسترازنکا خبر دادند. اوایل بهار گذشته هم وزیر بهداشت فرانسه به رسانه‌ها اعلام کرد که 25درصد از واکسن‌های آسترازنکا، 20درصد از واکسن‌های مدرنا و 7درصد از واکسن‌های شرکت فایزر در این کشور به‌دلیل پایان تاریخ مصرف غیر‌قابل استفاده شده‌اند.
علاوه بر کشورهای اروپایی، حجم دورریز واکسن‌های مصرف نشده در آمریکا هم تکان‌دهنده است. داده‌های 2ماه پیش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها در آمریکا نشان می‌دهد طی 7ماه نخست سال2021 در این کشور دست‌کم 15میلیون دوز واکسن به‌دلیل انقضا امحا شده‌اند. میزان هدررفت واکسن در آمریکا و دیگر کشورهای ثروتمند به نسبت نرخ واکسیناسیون آنها ناچیز به‌نظر می‌رسد، اما در شرایطی که تنها حدود یک‌درصد از جمعیت کشورهای کم‌درآمد فقط دوز اول واکسن را دریافت کرده‌اند، دورریختن واکسن درهر گوشه از جهان نشانه‌‌ای از ناعادلانه بودن روند واکسیناسیون جهانی است.
