ماندلا؛ رهایی

شهنام صفاجو

8 سال از درگذشت نلسون ماندلا گذشت؛ مبارز خستگی‌ناپذیری که جنگ تمام عیاری علیه تبعیض نژادی داشت تا پای سند انسانیت مهر برابری بزند.ماندلا خود چهره متفاوتی بود و کار هنری درباره این برنده جایزه صلح نوبل هم خلاقیت ویژه‌ای می‌خواهد. مدرن‌ترین نگاه هنری به او، بنای یادبود رهایی (Release) است که مارکو سیانفانلی، هنرمند اهل آفریقای‌جنوبی در پنجاهمین سالگرد دستگیری نلسون ماندلا از 27سال گذر عمر او پشت میله‌های آهنی زندان آپارتاید طراحی و اجرا کرده است؛ سازه‌ای بی‌نظیر که هر یک از زوایای آن، داستان زندگی مردی است که آزادی‌اش را خرج رهایی همنوعان سیاهپوست خود کرد تا منجر به تصویب منشور حقوق دمکراتیک مدل آفریقایی شود.
نمایه ماندلا واقع در 90کیلومتری جنوب شهر دوربان، شامل 50ستون فولادی به ارتفاع 6-5 متر است و زمین پوشیده از بتن آن هم نشان از سال‌های سخت زندان و آپارتاید و مقاومت این مبارز همیشگی دارد. این سازه مفهوم همبستگی و تکامل هم دارد؛ عناصری که با همنوازی هم هویت پیدا می‌کنند. از نگاه کمی دور، بهتر دیده و فهمیده می‌شوند و تحت‌تأثیر سیاهی و نور شکل می‌گیرند که خود نوعی دعوت به مبارزه نمادین است؛ آنجا که همه‌چیز در یک نام خلاصه می‌شود: نلسون ماندلا؛ شجاع‌دلی که نجات‌بخش سیاهان آفریقا شد.
در مسیر سنگفرش شده بین 2خاکریز، هویت این مجسمه فولادی مبهم است؛ اما وقتی بیننده به نقطه 35متری جلوی نمایه می‌رسد، این اثر نمایان می‌شود؛ تصویری به بلندای ماندلای کبیر که به وضوح به سمت غرب خیره شده است؛ جایی که خورشید غروب می‌کند و شب‌هنگام آشکار می‌سازد که سیاهی عین حقیقت است.
از نظر ساختاری، طراحی و چیدمان عمودی ستون‌های این نمایه وقتی از جلو یا پهلو به آن نگاه می‌شود، حس یا لحظه فروریختن و رها شدن را ایجاد می‌کند؛ همان پیامی که ماندلا برای همه سیاهپوستان داشت؛ «رهایی». آنچه در نگاه مفهومی به این اثر قابل تامل است هم ایده آزادی و وارستگی است؛ یک بنای خاطره‌ساز که یادآور مبارزه‌ای به قد تاریخ است و قدرت ذهن و تخیل مردم را تسخیر می‌کند.