گزارش ۱
مکرون در خلیج‌فارس در جست‌وجوی پول و نفوذ
رئیس‌جمهور فرانسه بر تداوم سیاست مشهور خود مبنی بر احیای نفوذ تاریخی این کشور در خاورمیانه اصرار دارد
سیاوش فلاح‌پور- روزنامه‌نگار
رسانه‌های منطقه‌ای طی روزهای گذشته ابعاد مختلف سفر 3روزه امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، به خلیج‌فارس(به مقاصد قطر، امارات و عربستان) را مورد بررسی قرار دادند. این چهارمین تور سفرهای خاورمیانه‌ای مکرون طی یک سال گذشته به‌شمار می‌آید. آخرین و شاید مهم‌ترین ایستگاه این سفر، عربستان سعودی بود؛ جایی که مکرون و محمد بن‌سلمان، رهبر جوان سعودی به توافق‌های نظامی و اقتصادی جدیدی دست یافتند. اما این برای مکرون کافی نبود. او همواره تلاش داشته در کنار منافع مالی، نفوذ سیاسی فرانسه در خاورمیانه را هم تقویت کند؛ رویکردی که مخصوصا پس از خروج آمریکا از منطقه پررنگ‌تر شده است. در این میان، یکی از پرونده‌هایی که همیشه روی میز مذاکره رهبران فرانسه و عربستان قرار داشته، پرونده لبنان بوده است. اگرچه رسانه‌های غربی اصرار دارند با نگاهی مبالغه‌آمیز از افزایش نفوذ فرانسه و نقش جدید این کشور در خاورمیانه سخن بگویند، اما تحولات یک سال گذشته نشان از واقعیتی دیگر دارد.
ورود به فاز صنایع هوایی مشترک
عربستان سعودی در عرف سیاسی جهان به‌عنوان کشوری مصرف‌کننده، با منابع مالی سرشار شناخته می‌شود؛ کشوری که قادر است بسیاری از بحران‌های خارجی خود را از طریق پرداخت مبالغ هنگفت برای خرید تسلیحات نظامی حل کند. آمریکا، فرانسه، آلمان و انگلیس مهم‌ترین کشورهایی هستند که در سایه این رویکرد عربستان، منافع گسترده‌ای کسب کرده‌اند. این‌بار اما سعودی‌ها با خواسته متفاوتی بر سر میز مذاکره نشستند. به گزارش شبکه العربیه، یکی از شروط اصلی عربستان برای افزایش خریدهای نظامی و صنعتی از فرانسه، تاسیس صنایع مشترک و انتقال فناوری به داخل این کشور بوده است. بر این اساس قرار است شرکت فیجاک‌آیرو فرانسه در قراردادی با صنایع نظامی عربستان، خط تولید اولیه ساخت بدنه هواپیما را در نزدیکی شهر جده تاسیس کند. 51درصد از سرمایه این خط تولید توسط دولت عربستان تامین می‌شود. درآمدهای این پروژه 10ساله نیز تا پایان سال2030 میلادی، به سالانه بیش از 200میلیون دلار افزایش خواهد یافت. محمد بن‌سلمان، روز گذشته با تأیید خبر این قرارداد گفت: یکی از مهم‌ترین اهداف چشم‌انداز2030، توسعه ظرفیت داخلی عربستان برای تولید صنعتی است؛ هدفی که تحقق آن نیازمند همکاری با قدرت‌های صنعتی بزرگ نظیر فرانسه و آمریکاست.
علاوه بر اینها، شرکت ایرباس فرانسه نیز در حاشیه سفر مکرون، قراردادی برای فروش 26بالگرد غیرنظامی با عربستان سعودی منعقد کرد. ایرباس با گذشت 24ساعت از انتشار این خبر، هنوز ارزش مالی قرارداد فروش بالگردها را اعلام نکرده است. ازجمله دیگر دستاوردهای اقتصادی این سفر، قرارداد 7ساله شرکت ویولا فرانسه برای مدیریت شبکه آب و فاضلاب ریاض و 22شهر دیگر است. ویولا که چشم‌انداز جامعی برای افزایش سرمایه‌گذاری‌های خود در منطقه کم آب خاورمیانه تعریف کرده، قرارداد دیگری هم برای حفر چاه‌های آب با شرکت آرامکو به امضا رسانده است. ویولا پیش از این در جریان سفر مکرون به بغداد، قراردادی مشابه با دولت عراق امضا کرده بود. با این همه، حجم خریدهای نظامی عربستان از فرانسه در مقایسه با امارات (قرارداد 14میلیارد یورویی ابوظبی برای خرید 80جنگنده رافال) بسیار ناچیز به‌حساب می‌آید.
میانجیگری برای لبنان
اگرچه بسیاری از رسانه‌ها انتظار داشتند پرونده ایران و مذاکرات هسته‌ای وین، مهم‌ترین موضوع رایزنی‌های سیاسی مکرون در جریان سفر به عربستان باشد، اما در عمل این پرونده لبنان بود که در صدر اولویت‌های رئیس‌جمهور فرانسه قرار داشت. روابط لبنان با عربستان و کشورهای عربی خلیج‌فارس طی هفته‌های گذشته شاهد موج تازه‌ای از تنش‌ها بود؛ تنش‌هایی که با انتشار مصاحبه‌ای از جورج قرداحی، وزیر سابق اطلاع‌رسانی لبنان در انتقاد از جنگ یمن آغاز شد. در پی این رخداد، کشورهای عربستان، امارات، بحرین و کویت سفرای خود از بیروت را فراخوانده و اعلام کردند مبادلات اقتصادی با لبنان را به حداقل خواهند رساند. این در حالی است که لبنان یکی از سخت‌ترین بحران‌های اقتصادی در طول تاریخ خود را پشت سر می‌گذارد و دولت تازه‌کار میقاتی برای مهار این بحران، به‌طور جدی روی کمک‌های مالی کشورهای عربی حساب باز کرده است. از سوی دیگر این تنش‌ها، سرنوشت نزدیک به 500هزار شهروند لبنانی که با اقامت‌های دائم یا موقت مشغول کار و فعالیت‌های اقتصادی در کشورهای عربی خلیج‌فارس هستند را در معرض خطر جدی قرار می‌دهد؛ شهروندانی که هم‌اکنون مهم‌ترین منبع ورود ارز به لبنان شناخته می‌شوند. مجموعه این تحولات باعث شد رهبران سیاسی لبنان، ازجمله نجیب میقاتی بار دیگر از فرانسه برای کمک به حفظ نظام سیاسی این کشور و جلوگیری از فروپاشی گسترده اقتصادی درخواست کمک کنند. به این ترتیب، مکرون پیش از سفر به خلیج‌فارس ابتکار عملی را با عنوان کاهش تنش میان لبنان با کشورهای عربی آماده کرد؛ طرحی که نقطه آغاز آن، استعفای جورج قرداحی از دولت لبنان بود. به گزارش خبرگزاری فرانسه، در جریان سفر مکرون به ریاض مکالمه‌ای تلفنی میان محمد بن‌سلمان و نجیب میقاتی با مشارکت رئیس‌جمهور فرانسه برقرار شده است. انتظار می‌رود این مکالمه و رایزنی‌های مکرون، به‌تدریج تنش‌های اخیر میان سعودی با لبنان را کاهش داده و زمینه را برای بازگشت سفرای عربی به بیروت مهیا کند. پس از سفر مکرون، ارزش دلار در بازارهای لبنان که طی هفته‌های گذشته به 25هزار لیر رسیده بود تا نزدیک به 21هزار لیر کاهش یافته است.
فرانسه و رؤیای قرن 19
فرانسه در کنار انگلیس، مهم‌ترین قدرت‌های استعماری اروپا بودند که پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی، بر معادلات منطقه خاورمیانه تأثیر گذاشته و به نوعی سرنوشت آن را تعیین کردند. اما این وضعیت با تحولات بین‌المللی قرن بیستم به‌تدریج رنگ باخت؛ تحولاتی نظیر صعود قدرت آمریکا پس از جنگ جهانی دوم و همچنین ظهور دولت- ملت‌های مستقل در منطقه. به این ترتیب استعمارهای اروپایی روزبه‌روز ضعیف‌تر شده و در سایه حضور آمریکا ناچار به ترک خاورمیانه شدند. حالا پس از گذشت سال‌ها، با توجه به خروج تدریجی آمریکا از منطقه، بار دیگر رؤیای احیای نفوذ در خاورمیانه برای سیاستمداران فرانسوی زنده شده است. اگرچه خلأ آمریکا بدون شک فرصتی مهم برای دیگر قدرت‌های جهانی به‌منظور حضور در خاورمیانه است، اما عوامل متعددی نشان می‌دهد این فرصت بیش از آنکه برای فرانسه باشد، در اختیار چین و روسیه قرار دارد. مهم‌ترین این عوامل، ضعف اقتصاد فرانسه برای تأثیرگذاری گسترده بر تحولات منطقه است. برای مثال فرانسه تلاش داشت با تکیه به نفوذ تاریخی خود در لبنان، فرایند سیاسی این کشور پس از انفجار بندر بیروت را کنترل کرده و احزاب سیاسی را به‌سوی تشکیل هرچه سریع‌تر دولت هدایت کند. اگرچه مکرون برای تحقق این هدف شخصا 2بار به بیروت سفر کرد، اما دولت لبنان به‌دلیل اختلافات سیاسی میان احزاب یک‌سال بعد تشکیل شد. شبکه الجدید در این‌باره گزارش می‌دهد: فرانسه دیگر قادر به ایفای نقش سنتی خود در لبنان نیست و بدون همراهی آمریکا، عربستان و ایران نمی‌تواند پروژه‌ای اساسی را در این کشور پیش ببرد. علت این ناکامی، کاهش سهم فرانسه از کیک اقتصاد لبنان و از سوی دیگر، افزایش نفوذ دیگر کشورها است. ناتوانی از پیشبرد موفقیت‌آمیز نشست بغداد، شکست در بحران سوریه و بی‌نیتجه ماندن فشارهای مکرون بر ولیعهد سعودی، ازجمله دیگر ناکامی‌های فرانسه در منطقه خاورمیانه به‌حساب می‌آید.
