منافع ایران در قرارداد سوآپ گازی

قرارداد سه‌جانبه سوآپ گازی بین 3کشور ایران، ترکمنستان و آذربایجان در حالی در حضور روسای جمهور 2کشور ایران و آذربایجان در حاشیه اجلاس اکو امضا شده، که هنوز مشخص نیست آیا طرف سوم یعنی ترکمنستان نسبت به اجرای مفاد این قرارداد در بلندمدت پایبند خواهد ماند یا اینکه ترکمنستان گزینه دیگر، یعنی انتقال گاز از مسیر دریا به آذربایجان را دنبال می‌کند؟ ایران با این هدف قرارداد را امضا کرده که دست‌کم 2نفع در کوتاه‌مدت را به‌دست آورد، نخست اینکه بابت حق ترانزیت گاز، تا سقف 2میلیارد مترمکعب گاز دریافت کند و دوم اینکه بخشی از نیاز گازی 5استان ایران در فصول سرد سال از این مسیر تامین شود.
 به‌گفته جواد اوجی، وزیر نفت ایران قرار است این قرارداد از ابتدای زمستان امسال عملیاتی شود. او با اعلام این خبر که به‌زودی نخستین قسط پرداخت ما بابت تسویه بدهی به طرف ترکمنستانی پرداخت می‌شود، سهم ایران از تجارت گاز در منطقه را کمتر از ۲درصد اعلام کرد و گفت: این قرارداد به تأمین سوخت زمستانی استان‌های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، گلستان و سمنان کمک می‌کند. اوجی می‌گوید: این قرارداد سقف زمانی ندارد.
به گزارش همشهری، هرچند جزئیات این قرارداد ازجمله حق ترانزیت ایران، زمان قرارداد و میزان گاز پیش‌بینی شده برای نیاز داخلی مشخص نشده اما وزیر نفت اعلام کرد: در یک‌ماه گذشته مذاکرات فشرده‌ای با 2کشور ترکمنستان و آذربایجان داشتیم تا سوآپ گازی با این 2کشور را اجرایی کنیم. مجید چگینی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران هم می‌گوید: این قرارداد به پایداری شبکه گاز شمال و شمال‌شرق کشور کمک می‌کند.
به گزارش همشهری، علاوه بر افزایش پایداری گازی در بخشی از استان‌های کشور و درآمد ناشی از حق ترانزیت، یکی از دستاوردهای احتمالی این قرارداد کاهش تنش در روابط بین کشورهای درگیر قرارداد ازجمله بین تهران و باکو، به‌ویژه پس از بحران چند‌ماه اخیر است و حمیدرضا عراقی، مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز ایران هم می‌گوید: اگر ما بتوانیم با همسایگانمان درخصوص واردات، صادرات و سوآپ، اقداماتی را انجام دهیم از نظر سیاست‌های گازی، اقتصادی یا همسایگی مناسب است. به‌گفته او این قرارداد نیز فرصت خوبی است زیرا ایران با ترکمنستان، آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و عراق رابط خط لوله دارد. امیدواریم در آینده نیز با افغانستان، پاکستان، کویت و دیگران نیز این ارتباط را داشته باشیم. او گفت: این ارتباط بین ترکمنستان و آذربایجان است و ایران مانند یک پل عمل خواهد کرد و حق ترانزیت دریافت خواهد کرد.
مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز ایران گفت: از جزئیات قرارداد مطلع نیستم اما به هرحال حق ترانزیتی را ایران می‌تواند دریافت کند، بالانس گاز را نیز می‌تواند از ترکمنستان دریافت کند و به آذربایجان تحویل دهد که این مسئله منافعی را برای ما به‌دنبال خواهد داشت. عراقی با بیان اینکه اهمیت منافع اقتصادی این قرارداد کمتر مورد توجه است، گفت: اینکه ایران بتواند رابط بین 3کشور باشد ارزش بالایی دارد، هرچند منابع مالی نیز به‌دنبال خواهد داشت اما حجم مبالغ بالا نیست بلکه ایجاد رابطه برای ایران بیش از هرچیزی مورد توجه است.

واکنش کارشناسان
  محمد صادق جوکار، سرپرست مؤسسه مطالعات انرژی: امضای قرارداد سوآپ گاز ترکمنستان به آذربایجان از خاک ایران قدرت دیپلماسی ایران را در مذاکرات وین افزایش می‌دهد. امضای قرارداد سوآپ گاز گامی مهم در عرصه دیپلماسی با ترکمنستان است و انتظار می‌رود در ماه‌های آینده قرارداد صادرات گاز ترکمنستان به ایران احیا شود. مدیران وزارت نفت با انجام برخی کار‌ها برای معکوس‌سازی تراز آسیب‌پذیری سبب شدند دیپلمات‌ها با ابزار‌های بیشتری در وین مذاکره کنند.

  رمضانعلی سنگدوینی، عضو کمیسیون انرژی: با توجه به مشکلات تأمین گاز در این سال‌ها، انعقاد قرارداد جدید سوآپ گاز می‌تواند موجب آرامش‌ خاطر مردم و مسئولان شود. یک معبر گازی از سمت کردکوی و گمیشان و یک معبر هم از سمت سرخس وجود دارد و زیرساخت این انتقال گاز کاملا وجود دارد. البته اینکه چقدر از این گاز سهم ایران می‌شود در توافقات مشخص خواهد شد.

  محمدصادق ترابی فرد، کارشناس انرژی: اجرای توافق سوآپ گاز ترکمنستان به آذربایجان از خاک ایران، ایجاد خط لوله زیردریایی برای صادرات گاز ترکمنستان به آذربایجان را از توجیه اقتصادی خارج می‌کند؛ اگر ما بتوانیم در زمینه سوآپ گاز ترکمنستان به پاکستان نیز توافق کنیم، توجیه اقتصادی صادرات گاز از مسیر خط لوله تاپی و از خاک افغانستان تحت‌تأثیر قرار خواهد گرفت.

  مجید شاکری، اقتصاددان: منطق قرارداد سوآپ گاز از ترکمنستان به آذربایجان خیلی دقیق تنظیم شده است. موضوع صرفا تامین یا عدم‌تامین گاز 5استان شمالی ایران نیست بلکه ایران دریچه‌ای ایجابی برای همکاری با محور لاجورد پیدا کرده، چیزی که تا همین 2‌ماه قبل خیلی بعید به‌نظر می‌رسید. اینکه چگونه می‌توان رقابت و همکاری را کنار هم تعریف کرد یک مرحله مهم است که این قرارداد یک گام بسیار بلند به‌سوی این درک است. شاید این نخستین بار است که ایران وارد یک همکاری کریدوری به‌معنای جدید آن می‌شود. آینده چه خواهد شد؟ نمی‌دانم. اما این خبر واقعا امیدوارکننده است.