جامعه کودکان/ جدایی پراضطراب

لیلا شریف-  روزنامه‌نگار

روز اول مدرسه، نخستین حضور در مهدکودک و بسیاری از اولین‌های دیگر برای برخی کودکان با اضطراب جدایی همراه می‌شود؛ هراس از اینکه برای دقایقی طولانی چشمانشان شاهد چهره مادر یا پدرشان نباشد و دلهره لحظه‌ای که دستانشان برای جلب‌حمایت والدین، معلق در هوا باقی بماند و نتوانند بر ستون امن زندگی خود تکیه بزنند.
چنین اضطرابی موجب می‌شود تا برخی والدین از ترفندها و راهکارهای نادرستی برای رهایی استفاده کنند؛ مانند اتفاقی که محمد در نزدیکی محل کار خود شاهد آن بود و برای روزنامه همشهری روایت کرد:« یک روز در حال عبور از روبه‌روی یک مهدکودک بودم که با صحنه وحشتناکی مواجه شدم. یک مادر در قسمت ورودی مهدکودک بر زمین افتاده بود و دختر بچه 5ساله‌ای نیز مانند ابر بهار در حال گریستن بود. با نگرانی بسیاری به سمت دختربچه رفتم و در میان گریه‌های دختر متوجه شدم که می‌گوید:«مادرم مرده، به من گفته بود اگه به مهد نرم، می‌میره» اتفاق آنقدر عجیب بود که برای دقایقی شوکه شده بودم. بعد از چند دقیقه بر خود مسلط شدم و به سراغ مسئولان مهدکودک رفتم. یکی از مربیان با آرامشی عجیب به مقابل در ورودی آمد و تلاش کرد دختربچه را برای رفتن به داخل مهد راضی کند. در این مدت من با چشمانی از حدقه بیرون زده، شاهد ماجرا بودم و وقتی مربی استیصال من را دید، با ایما و اشاره به من فهماند که مادر این کودک برای رهایی از وابستگی فرزندش به چنین سناریوی وحشتناکی متوسل شده و فکر کرده است با قرار گرفتن در نقش مرده، می‌تواند فرزند خود راضی به رفتن کند.» چنین راهکارهای عجیبی برای حل مشکل اضطراب جدایی فرزندان هر چند رایج نیست اما بدون شک هستند پدر و مادرهایی که برای نجات خود و کودکشان از چنین شرایطی دست به شگردهای محیرالعقول می‌زنند.

 اضطراب جدایی چیست؟
اغلب کودکان در مراحل خاصی از زندگی‌شان، نسبت به جدا شدن از یکی از والدینشان یا احتمال این جدایی، آشفته می‌شوند. ناگفته نماند که این وابستگی شدید بیشتر مربوط به رابطه مادر و کودک است و این جدایی کودک را به گریه یا رفتارهای دیگر وادار می‌کند. در حالت‌های خفیف اضطراب جدایی، ممکن است که کودک به‌دلیل جدا شدن از والدین ناراحتی نشان دهد اما آن آشفتگی در حدی نیست که بتوان آن را به‌عنوان اضطراب جدایی تفسیر کرد.
فاطمه قاسم‌زاده، روانشناس کودک معتقد است که اضطراب جدایی شدید یک حالت طبیعی در کودکان نیست و برای حل آن باید ابتدا دست به ریشه‌یابی زد و در گام بعدی با تکیه به رفتارهای اصولی در مسیر چاره‌اندیشی قرار‌گرفت. براساس توضیح این روانشناس، بخشی از اضطراب جدایی مربوط به رفتارهای والدین است و اگر پدر و مادری از اضطراب در زندگی خود رنج می‌برند و بیش از حد کودک را در کنار خود نگه‌‌می‌دارند، مسیر را برای سقوط فرزندشان به مشکل اضطراب جدایی مهیا می‌کنند.

 کرونا و هراس از جدایی
این روانشناس کودک با تأکید بر این موضوع که کرونا موجب شده است تا تعداد بیشتری از کودکان دچار اضطراب جدایی شوند، می‌گوید:« بچه‌ها به این دلیل که در دوران کرونا کمتر بیرون رفته‌اند و با همسالان خود کمترین تعامل را داشته‌اند، بیش از گذشته با این مسئله روبه‌رو شده‌اند و به جرأت می‌توان گفت که کرونا موجب افزایش اضطراب جدایی کودکان شده است. اینکه کودک دائم در خانه و در کنار فرد خاصی باشد، موجب می‌شود تا به راحتی در محیط جدید حاضر نشود.»

راه‌حل چیست؟
نباید تصور کرد که رفتار کودکان در این موضوع به راحتی و یکباره قابل‌حل است بلکه باید در گذر زمان و به‌تدریج آن را رفع و رجوع کرد. قاسم‌زاده، روانشناس کودک در این رابطه توضیح داد:
« برقراری ارتباط کودک با محیط بیرون از خانواده و فردی خارج از بدنه خانواده می‌تواند در مواردی که با اضطراب جدایی خفیف مواجه هستند، چاره‌ساز باشد.»
براساس گفته این روانشناس کودک، یکی دیگر از دلایل اضطراب جدایی کودکان این است که یک فرد در خانواده امور مربوط به این کودک را انجام می‌دهد، در اکثر موارد مادر چنین نقشی را برعهده دارد و به همین دلیل ما شاهد هستیم که برخی از کودکان توان پذیرش جدایی از مادر خود را ندارند.
بنابراین در خانواده نیز تعامل باید میان پدر و مادر تقسیم شود و تنها یک نفر مسئول رسیدگی به امور کودک نباشد، ناگفته نماند این تعامل در شرایطی که پدر یا مادر به دلایلی در جمع خانواده نیستند، متفاوت است.
اگر والدین قصد دارند که کودکی با اضطراب جدایی را راهی مهدکودک یا مدرسه کنند، باید قبل از رسیدن به چنین بخشی از زندگی کودک، شرایط را برای پذیرش جدایی مهیا کنند و با قدم‌های کوچک اما پیوسته، کودک را در محیطی جدا از خانواده قرار‌دهند؛« کودکی که به‌دلیل اضطراب جدایی نمی‌تواند در مدرسه حاضر شود، باید با حمایت حضوری والدین به‌صورت تدریجی بر این حس خود غلبه کند، به‌عبارت دیگر والدین در این شرایط می‌توانند در روزهای ابتدایی در دفتر مدیر مهد یا مدیر مدرسه حضور پیدا کنند و مسئولان مدرسه نیز به کودک اجازه بدهند تا در زمانی مشخص به دیدار والدین خود برود. والدین باید مراقب باشند که به قول خود عمل کنند و در آن زمان‌های مشخص در مدرسه حاضر باشند تا مبادا به اعتماد کودک لطمه‌ای وارد شود.»
تمام این راه‌ها مربوط به موارد خفیف اضطراب جدایی است اما در موارد شدید که کودک حتی در خانه نیز حاضر به جدایی از مادر یا پدر خود نیست، نیازمند اقدامات جدی‌تری هستیم. قاسم‌زاده در این رابطه توضیح داد:«چنین اضطراب‌هایی علت‌های دیگر دارد و برخی از آن به‌عنوان اضطراب و وابستگی متقابل یاد می‌کنند. برخی از والدین به‌دلیل اضطراب‌های درونی‌ شده، چنین رفتاری را به فرزندشان منتقل می‌کنند و بدون آگاهی از نگرانی و وسواس‌های خود، استقلال را از کودک دریغ می‌کنند. برای حل بخشی از این مشکل نیاز است تا والدین از طریق مشاوره و روانشناس، اضطراب خود را کاهش دهند. در کنار تمام این پیگیری‌ها نیاز است تا تربیت فرزند با حضور مشترک و متعادل پدر و مادر انجام شود و مسئولیت این کار تنها بر دوش یک نفر نباشد.»