سقوط سنگین بورس با وزنه بازار بدهی

میانگین نرخ سود اسناد خزانه اسلامی به‌عنوان اوراق بدون ریسک، رکورد تازه‌ای ثبت کرد و به 24.3درصد رسید. به موازات این رویداد، نرخ سود بین بانکی نیز سیزدهمین پله رشد مداوم خود را ثبت کرد. همزمان شاخص کل بورس تهران در واکنش به این اتفاق دیروز با افتی سنگین مواجه شد و با 2درصد نزول به کانال یک میلیون و 300هزار واحد سقوط کرد.
به گزارش همشهری، برخلاف ادعای وزارت اقتصاد، آمار‌ها نشان می‌دهد‌ سیاست‌های تامین مالی از طریق اوراق بدهی بازار سرمایه را تحت‌تأثیر قرار داده است. وزارت اقتصاد می‌گوید از مهر‌ماه امسال تاکنون هیچ اوراق بدهی‌ای نفروخته اما آمار‌ها نشان می‌دهد اگرچه حجم انتشار مستقیم اوراق از مهر‌ماه گذشته تاکنون کاهش یافته اما دولت در حال تهاتر بخشی از بدهی‌هایش در قالب اسناد خزانه با شرکت‌هاست. شرکت‌ها نیز در حال فروش این اوراق در بازار سرمایه هستند. همین موضوع به رشد عرضه اسناد خزانه اسلامی و افزایش نرخ سود این اوراق در بازار منجر شده است. روند رو به رشد نرخ بهره اوراق بدهی از اواسط سال قبل آغاز شده‌ و به جز یک دوره در ابتدای سال‌جاری، تقریبا در اغلب دوره‌ها روند صعودی داشته است. این روند رو به رشد دیروز هم ادامه یافت و نرخ سود اسناد خزانه اسلامی به بالاترین نقطه خود در چند سال گذشته رسید.

بالاترین نقطه نرخ سود
آمار‌ها نشان می‌دهد تحت‌تأثیر رشد عرضه، نرخ بهره اسناد خزانه اسلامی که 10روز پیش برای نخستین‌بار در چند سال گذشته از 24درصد عبورکرده بود، دیروز رکورد تازه‌ای ثبت کرد و به 24.3درصد رسید. همزمان با رشد نرخ سود اسناد خزانه اسلامی در بازار سهام، نرخ بهره اوراق بدهی در بازار بین‌بانکی نیز افزایش یافت و به 20.94درصد رسید. این سیزدهمین رشد مداوم نرخ سود بین‌بانکی است که می‌تواند به سایر بازار‌ها نیز جهت بدهد. افزایش نرخ سود از این جهت اهمیت دارد که می‌تواند ترکیب و جریان نقدینگی را در ماه‌های آینده تحت‌تأثیر قرار دهد. طبق تعاریف اقتصادی بین نرخ سود بدون ریسک و سرمایه‌‌گذاری در بورس، که ریسک بیشتری نسبت به سایر بازار‌ها دارد، رابطه برقرار است، به‌طوری که هرگاه نرخ سود اوراق بدون ریسک افزایش می‌یابد حجم سرمایه‌گذاری در بازار سهام کاهش می‌یابد زیرا سرمایه‌گذاران با محاسبه ریسک و بازده متناسب با تورم اقدام به سرمایه‌گذاری در بازار‌ها می‌کنند و ترجیح می‌دهند میزان بازده سرمایه‌گذاری خود را با ریسک موجود در آن بازار بسنجند.
اگرچه برخی کارشناسان بر این باورند که این نسبت در بازار سهام ایران چندان اعتبار ندارد، اما مقایسه نمودار شاخص کل بورس و نمودار نرخ سود اوراق بدهی گویای آن است که‌ هرگاه نرخ بازده اوراق بدون ریسک افزایش می‌یابد، شاخص بورس با نزول مواجه می‌شود چون با افزایش ریسک سرمایه‌گذاری در بازار سهام، صاحبان نقدینگی ترجیح می‌دهند به سمت بازار اوراق بدهی، که ریسک کمتری دارد، حرکت و پولشان را در آنجا پارک کنند.

دلایل افزایش نرخ
علت رشد نرخ بهره اوراق بدهی به سیاست‌های دولت بازمی‌گردد. دولت با افزایش انتشار اوراق بدهی چندین هدف را دنبال می‌کند، شاید مهم‌ترین هدف تامین کسری بودجه باشد، با این حال دولت از طریق انتشار این اوراق سیاست‌های ضد‌تورمی را هم دنبال می‌کند و در تلاش است نقدینگی را در بازار‌ها مدیریت کند. با این حال به‌دلیل وجود رابطه عکس بین میزان عرضه و قیمت این اوراق، افزایش حجم انتشار این اوراق به رشد نرخ بهره منجر شده است. آمار‌ها نشان می‌دهد دولت از ابتدای امسال تاکنون 114هزار میلیارد تومان اوراق بدهی فروخته که این میزان حتی بیش از مصوبات بودجه سال‌جاری است. دیروز مهدی بنانی، رئیس مرکز مدیریت بدهی عمومی دولت گفت: دولت از ابتدای امسال تا هفته گذشته، 51هزار میلیارد تومان اوراق بدهی فروخته است. پارسال در همین دوره حجم انتشار اوراق بدهی 75هزار میلیارد تومان بود.
او اما با بیان اینکه دولت از ابتدای امسال تا‌کنون 58هزار میلیارد تومان اوراق برای پرداخت اصل و سود اوراق سررسید‌شده، منتشر کرده است، گفت: دولت مجوز دارد براساس مصوبات شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی و بودجه سال1400 جمعا 44هزار میلیارد تومان اوراق بدهی منتشر کند یعنی دولت باید تا پایان امسال هر‌ماه 9هزار میلیارد تومان اوراق بدهی، با توجه به مصوبات و تسویه اوراق سررسیده شده، منتشر کند.
برخلاف سخنان رئیس مرکز مدیریت بدهی عمومی دولت، دیروز احسان ارکانی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس درباره جمع کل اوراق بدهی منتشرشده، گفت: ادعای وزیر اقتصاد مبنی بر عرضه‌نشدن اوراق بدهی در بورس در بررسی‌های کمیسیون برنامه و بودجه و گزارش‌های دیوان محاسبات، رد شده است. او افزود: براساس گزارش دیوان محاسبات، وزارت اقتصاد در 6‌ماهه نخست سال، مجوز فروش ۶۷ هزار میلیارد تومان اوراق بدهی را داشته اما در این مدت ۱۱۴هزار میلیارد تومان اوراق فروخته‌ است. یکی از دلایل استقراض‌نکردن دولت از بانک مرکزی در این مدت، انتشار بیش از حد مجاز اوراق قرضه بوده که افت بازار سرمایه را در پی داشته است. به‌گفته او ۱۰هزار میلیارد تومان از اوراق منتشر‌شده، صرف پرداخت سررسید اوراق فروخته‌شده در گذشته شده و ادامه این روند می‌تواند مشکلات بزرگی مشابه اوایل دهه‌۹۰ برای مؤسسات مالی و اعتباری را به‌وجود آورد.
محمدحسین کیانی، کارشناس بازارسرمایه هم در این‌باره گفت: بازار سرمایه این روزها با شرایط سختی روبه‌رو شده است. دلسردی و ناامیدی بین فعالان بازار به وضوح دیده می‌شود. مهم‌ترین عواملی که این روزها باعث اصلاح قیمت‌ها شده، افزایش ریسک‌های وارد‌شده از سمت دولت بر بازار است. او با بیان اینکه مشکل اصلی بازار نبود پول پر‌قدرت به‌دلیل انتشار اوراق بدهی است، توضیح داد: یکی از دلایل نزول بورس فروش سنگین اوراق با درآمد ثابت با نرخ سود حوالی 24درصد و الزام نهادهای حقوقی به خرید این اوراق است. به‌گفته او، تا وقتی که این ریسک‌ها و اجبار به خرید اوراق با درآمد ثابت رفع نشود، نمی‌توان انتظار ورود نقدینگی به بازار سهام را داشت.