محیط زیست
کلیدواژه‌های محیط‌زیستی با رئیس‌جمهوری
گزارش همشهری از مشکلات محیط‌زیستی که دولت رئیسی با آنها مواجه است
زهرا رفیعی- خبرنگار
مشکلات زیادی گریبان محیط‌زیست ایران را گرفته است. این مشکلات قرار بود با سیاست‌ها، قوانین و برنامه‌های بالادستی در گذر زمان برطرف شده و توسعه با رویکردی پایدار ادامه داشته باشد. جمعه‌ای که گذشت رئیس‌جمهور در نشستی تخصصی با فعالان حوزه محیط‌زیست به مناسبت سالروز ابلاغ سیاست‌های کلی محیط‌زیست توسط مقام معظم رهبری در۲۶ آبان ۱۳۹۴به بخشی از مشکلات زیست‌محیطی کشور پرداخت و اعلام کرد که تاکنون و پس از گذشت 6 سال فقط ۴۷درصد این سیاست‌ها اجرایی شده است که به هیچ عنوان قانع‌کننده نیست. او تأکید کرد که لازم است دستگاه‌های اجرایی در عملکرد خود بازنگری داشته باشند و در یک اقدام جمعی این عدد به رقمی قابل توجه افزایش یابد. روزنامه همشهری اکنون نگاهی تحلیلی به کلیدواژه مشکلات محیط‌زیستی مطرح شده در این نشست و واقعیات فعلی کشور دارد.
توسعه نامتوازن
با وجود صراحت قوانین بالادستی بر وجود مطالعات ارزیابی زیست‌محیطی در طرح‌های عمرانی و توسعه‌ای، این طرح‌ها بعضا بدون کوچک‌ترین توجه به مسائل زیست‌محیطی و نظر سازمان حفاظت محیط‌زیست اجرا شده و سالانه از ردیف‌های بودجه نیز برخوردار می‌شوند. حدود 3 سال است که سازمان حفاظت محیط‌زیست، فهرستی از پروژه‌هایی را که درخواست مجوز از سازمان کرده‌اند، منتشر می‌کند. با برخی از آنها موافقت و با بخشی از آنها مخالفت شده است. بی‌توجهی به مسئله آمایش سرزمین به‌خصوص در حوزه آب، باعث مناقشات اجتماعی شده که نمونه آن را این روزها در اصفهان می‌بینیم. خام‌فروشی محصولات معادن و مزایده 6هزار معدن راکد در کشور به اعتقاد برخی از کارشناسان، از آخرین میخ‌‌های تابوت محیط‌زیست ایران است. توسعه به هر قیمتی با مقررات‌زدایی بی‌ضابطه، به توسعه ناپایدار و ویرانی محیط‌زیست ختم خواهد شد.
صید ترال
با اینکه صید ترال چند ماهی است که ممنوع شده، آنچنان که یکی از نمایندگان چابهار می‌گوید، زمزمه‌هایی برای شروع مجدد آن شنیده می‌شود. صید ترال به‌دلیل تخریبی که در بستر دریا و تعداد آبزیان ایجاد می‌کند جزو روش‌هایی است که کارشناسان آن را تأیید نمی‌کنند. اساسا مجوز صید به روش ترال برای صید فانوس‌ماهی‌هایی داده شده است که در عمق تا 200متر می‌توان آن را یافت. اما صید ترال به‌دلیل عدم‌نظارت بر کشتی‌ها به‌خصوص کشتی‌هایی که در اجاره شرکت‌های چینی بوده، نه‌تنها به قوانین و مقررات صید در این عمق توجهی نشان نمی‌دادند که صید را به‌صورت کف‌روب با تخریب حداکثری بستر دریا و افزایش صید ضمنی انجام می‌دادند. بافت مرجانی بستر دریا که محل زادآوری جمعیت زیادی از آبزیان است، با صید ترال از بین می‌رود. در نتیجه علاوه بر تخریب محیط‌زیست، معیشت پایدار جامعه ماهیگیر محلی نیز تهدید می‌شود. با پیگیری‌های فراکسیون محیط‌زیست مجلس برخی از قرارداد‌های صید ترال ممنوع شد ولی همچنان این روش در بین جوامع ماهیگیر محلی برقرار است. روسای دادگستری استان‌های جنوبی مانند هرمزگان دستور داده‌اند که شناورهای صید ترال به نفع دولت ضبط شود. در 6ماهه اول امسال ۱۲۵ طاقه تور ترال در خوزستان کشف شده است و مواردی از این دست نشان میدهد صید ترال همچنان ادامه دارد. رئیس‌جمهوری در نشست اخیر خود از رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست خواسته است که با جدیت این موضوع را پیگیری کند و گفته که «حتما باید جلوی صید ترال گرفته شود».
پسماند
میانگین سرانه تولید زباله در ایران به ازای هر ایرانی 700تا هزار گرم است. این میزان زباله در سناریویی تکراری، در حاشیه شهر‌ها و روستاها و بعضا در بکرترین مناطق طبیعی کشور دپو می‌شود. کوهی که از زباله تهران ساخته شده در منطقه آراد‌کوه و زباله شهر‌های شمال از مهم‌ترین بخش‌های این داستان پر درد است. مافیای زباله در این داستان جایی برای شرکت‌های دانش‌بنیان و جبهه بی‌ساز و برگ فرهنگسازی برای کاهش تولید زباله و یا تفکیک زباله از مبدأ نگذاشته است. فعلا تنها پروژه‌ای که دولت‌ها برای مقابله با مسئله پسماند‌های شهری و بیمارستانی دارند، سوزاندن در زباله‌سوز و تولید برق است. این برق آنچنان گران است که وزارت نیرو رغبتی برای خریدش ندارد. پسماند‌های صنعتی حکایت دیگری است که در نقاطی مانند شهر زنجان به جمعیت بیماران سرطانی روزبه‌روز اضافه می‌کند.
جنگل‌ها
هیچ‌کدام از پهنه‌های جنگلی در ایران وضعیت مطلوبی ندارد. تصور می‌شد که با اجرای طرح تنفس جنگل در ایران از سال96، برداشت از جنگل‌های شمال به صفر برسد و کمکی به احیای جنگل‌های باقیمانده از دوره باستان شود. اگرچه برداشت چوب از این جنگل‌ها به کمترین میزان طی یک‌د‌هه اخیر رسیده، اما همچنان قاچاق چوب، آتش‌سوزی، جنگل‌خواری و تغییر کاربری اصلی‌ترین عوامل از بین رفتن جنگل‌های شمال است. سهم عمد‌ه نابود‌ی جنگل در ایران البته هنوز به‌واسطه حریق رخ میدهد. فقط در سال گذشته، ۲۱هزار هکتار از جنگل‌های ایران بر اثر حریق، خاکستر شد‌ند. پس از اجرای طرح تنفس جنگل‌های شمال فشار بر اراضی جنگلی زاگرسی بیشتر از قبل شد. جنگل‌های زاگرسی برای تهیه زغال به هر بهانه‌ای سوزانده می‌شوند؛ از تعریض جاده تا تامین معیشت قشر محروم منطقه، افزایش سطح زیرکشت و تغییر کاربری. البته قاچاقچیان چوب پای ثابت تخریب جنگل‌ها در کشور هستند.
مساحت آتش‌سوزی‌های سال 99:
امکانات حفاظت
الگوی حفاظت از منابع طبیعی در مناطق چهارگانه قدیمی و براساس توان بدنی تعداد اندکی محیط‌بان برای 18درصد از خاک کشور است. تجهیزاتی که همراه محیط‌بانان برای حفاظت استفاده می‌شود در مقابل تجهیزاتی که شکارچیان استفاده می‌کنند بسیار ناچیز است. فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست بارها کمبود امکانات را که بعضا منجر به تعارض شکارچی و محیط‌بان می‌شود گوشزد کرده است ولی با این حال شرایط محیط‌بانی در کشور مناسب وسعتی که آنها باید حفاظت کنند نیست. مجلس امسال بودجه مجزایی برای تجهیز یگان حفاظت اختصاص داد که صرف خرید 1200دستگاه موتورسیکلت 249سی‌سی از تولیدات داخلی و تجهیزات انفرادی شد. بخشی از این پول برای خرید پرنده‌های هوشمند برای استفاده در برخی از پارک‌های ملی شده است. البته اولویت یگان حفاظت در تجهیز محیط‌بانان تهیه بیسیم سراسری است که امکانات ویژه مورد نیاز آنها مثل جی‌پی‌اس و تصویربرداری را داشته باشد. این بیسیم در 6استان به‌صورت پایلوت استفاده شده و قرار است در سال 1401خریداری شود. مشکل دیگر کمبود نیرو در یگان حفاظت محیط‌زیست است. تعدادی از آنها به‌صورت طرحی توسط مدیران استانی به‌کار گرفته شده‌اند، اما هیچ قرارداد مستقیمی با یگان حفاظت ندارند و بیمه و حقوقشان با یگان نیست.اگر یک نفر از این افراد یک تیر شلیک کند، بدون تردید در محاکم قضایی محکوم می‌شود. تبدیل وضعیت این افراد از خواسته‌های محیط‌بانان است ولی برای آن بودجه‌ای وجود ندارد.
سال گذشته که لایحه حمایت قضایی و بیمه‌ای از این اقشار پس از چندین بار رفت و برگشت بین مجلس و شورای نگهبان به نتیجه رسید و در نهایت برای اجرا ابلاغ شد، انتظار می‌رفت که این گروه‌ها در حفاظت از طبیعت ایران دست بالا را داشته باشند اما گذر زمان نشان داد که این قانون در اجرا با مشکلاتی مواجه است و عملا محیط‌بانان با وجود ادله‌های کافی، احکامی مانند قصاص نیز شامل حالشان می‌شود.
دیپلماسی فعال در حوزه آب
رودخانه‌های مرزی علاوه بر اینکه تداوم حیات را در کشورهای همسایه تضمین می‌کنند، نقش مهمی در تنظیم روابط بین‌المللی دارند. جریان دائمی این رودها برای برقراری اکوسیستم پایدار به توانایی چانه‌زنی دیپلمات‌ها بستگی دارد.ایران با توجه به تعداد حوضه‌های آبریز مشترک و حجم آب‌های مرزی ورودی و خروجی از کشور، در موقعیت ویژه‌ای به لحاظ وجود آب مشترک با همسایگان خود نظیر افغانستان، ترکیه، عراق، ترکمنستان و آذربایجان قرار دارد. آنچه در مرزهای شرقی و شمال غربی در حال وقوع است خبر از ضعف در دیپلماسی آب دارد که روسای سازمان حفاظت محیط‌زیست در دوره‌های مختلف بر آن اذعان داشته‌اند. اخیرا تیمی از حکومت طالبان برای مذاکره به ایران آمده بودند و قرار بود به مسئله حقابه ایران از رود هیرمند نیز بپردازند. جزئیات این مذاکرات تاکنون منتشر نشده است. افغانستان پیش از این حقابه ایران را از روی سیلاب‌ها و نه جریان دائمی رودخانه پرداخت کرده است. با توجه به تغییر اقلیم، مذاکره بر سر افزایش حقابه ایران و تحقق آن سال‌هاست بدون پیشرفتی ادامه دارد. در مرزهای غربی، حقابه‌های ایران از منطقه «ایران- آناتولی» نیز با سد‌های متعددی که بر سر رود‌های این منطقه به‌خصوص دجله، فرات و ارس زده شده نادیده گرفته شده است. مذاکره بر سر این حقابه‌ها از مسائلی است که امید می‌رود دولت جدید بر سر آن کوتاه نیاید و با شفافیت حداکثری، نتایج آن را اعلام کند.
50درصد حقابه ایران از آورد سالانه ارس است. در تمامی قرارداد‌های گذشته که بین ایران و اتحاد جماهیر شوروی سابق بسته می‌شد، آب ارس باید به‌طور مساوی استفاده می‌شد. با تشکیل 2 کشور در این منطقه به جای شوروی، سهم ایران به یک‌سوم کاهش یافته است. اجرای پروژه داپ در ترکیه روی آورد سالانه این رودخانه برای 3 کشور ایران، ارمنستان و آذربایجان تأثیر منفی خواهد گذاشت.
