گزارش
امارات و سوریه؛ خیلی دور، خیلی نزدیک
امارات که خود طی یک دهه گذشته یکی از حامیان براندازی حکومت بشار اسد بوده، اکنون به مدافع بازگشت ثبات و آرامش به سوریه تبدیل شده است
سیاوش فلاح‌پور- روزنامه‌نگار
«تا چه زمانی می‌خواهیم به نظام سوریه اجازه دهیم جامعه بین‌المللی را به سخره گرفته و به ما بخندد و بخندد و بخندد؟» این بخشی از نطق آتشین عبدالله بن‌زاید، وزیر خارجه امارات در نشست موسوم به دوستان سوریه در سال2012 است. این نشست، مجموعه‌ای از تحرکات دیپلماتیک و سیاسی گسترده‌ای بود که همزمان با بحران داخلی سوریه، برای دفاع از مخالفان دولت اسد و تشدید انزوای بین‌المللی دمشق جریان داشت. در آن دوران، امارات بخشی از سازوکار جهانی و منطقه‌ای بود که بی‌هیچ پروایی از تحریم دولت قانونی سوریه و ارسال سلاح به داخل این کشور برای تقویت گروه‌های معارضین حمایت می‌کرد؛ گروه‌هایی که با گذشت چند سال به‌تدریج هویت تروریستی خود را برای جهانیان نمایان کردند.
حالا 9سال بعد از آن روزها، بار دیگر عبدالله بن‌زاید از سوریه سخن می‌گوید؛ البته این بار از قلب دمشق و با لحنی متفاوت. او اکنون نماینده یکی از کشورهای مهم عربی است که به روشنی سیاست خود را در قبال بحران سوریه تغییر داده؛ چرا که پیامدهای بزرگ سقوط دمشق برای منطقه و مخصوصا جهان عرب را درک کرده است. اگرچه نام کشورهای عربی دیگری همچون عربستان سعودی، مصر، اردن و بحرین نیز در صف حامیان جدید دمشق دیده می‌شود، اما بدون شک نقش امارات در این صحنه بی‌بدیل است.
امارات نخستین کشوری بود که از سال 2017به‌تدریج گفتمان حاکم بر رسانه‌های جهان عرب در قبال بحران سوریه را زیر پا گذاشت و از اهمیت مسئله امنیت سخن گفت. این کشور در بازگشایی سفارت خود در دمشق پیشتاز بود و حالا هم با اعزام وزیر خارجه‌اش به دمشق، گام مهم دیگری در جهت عادی‌سازی روابط عربی با سوریه و شکست محاصره این کشور برداشته است.
دبی؛ پناهگاه سرمایه‌های سوریه
مشهور است که بشار اسد، دبی را یک الگوی موفق برای توسعه اقتصادی در منطقه خاورمیانه به شمار می‌آورد. این را برای نخستین بار شیخ محمد بن‌راشد، حاکم دبی، در کتاب خاطرات خود به نقل از رئیس‌جمهور سوریه نقل کرده است. برنامه‌های توسعه اقتصادی سوریه طی سال‌های2003 تا 2007 نیز نشان می‌دهد این کشور همانند امارات عزم جدی برای توسعه سریع زیرساخت‌ها، جذب گسترده سرمایه و خصوصی‌سازی در سر داشت؛ برنامه‌هایی که البته به دلایل مختلفی، ازجمله همراه نبودن جامعه جهانی و مخصوصا غرب، نتایج موفقیت‌آمیز چندانی به همراه نداشت.
اما روابط اقتصادی میان دو کشور تنها محدود به جذابیت الگوی توسعه دبی برای دمشق نیست. امارات از سال‌ها قبل، مهم‌ترین مقصد خارجی سرمایه‌ها و حتی شرکت‌های سوری بوده است. بسیاری از اعضای سرشناس خانواده حاکم در سوریه نیز سال‌ها قبل از آغاز بحران سوریه مرتبا به دبی و ابوظبی سفر کرده و سرمایه‌گذاری‌های مهمی در این کشور داشته‌اند. این روابط، همزمان با شروع بحران داخلی سوریه و تشدید فشارهای بین‌المللی بر این کشور افزایش یافت. به روایت شبکه الجزیره، امارات طی سال‌های گذشته یکی از مهم‌ترین گذرگاه‌های دمشق برای دورزدن تحریم‌های آمریکا بوده است. در شرایطی که ترکیه، اردن، عربستان و قطر به کمپین تحریم اقتصاد سوریه می‌پیوستند، امارات درهای خود را به کلی بر فعالیت‌های تجار و شرکت‌های سوریه‌ای باز کرد. به گزارش شبکه الجزیره، این رویکرد نقش مهمی در تاب‌آوری اقتصاد و بانک مرکزی سوریه مقابل فشارهای همه جانبه خارجی و داخلی داشته است.
سرمایه‌گذاری و ماجرای تحریم سزار
مقامات و تجار اماراتی از سال2018 به‌تدریج زمزمه‌هایی را مبنی بر بازگشت به سوریه و سرمایه‌گذاری در این کشور مطرح کرد. شبکه الجدید لبنان در گزارشی به نقل از منابع آگاه آورده: محمد بن‌زاید، ولیعهد ابوظبی، سوریه را دژ مستحکم جهان عرب در مقابل مداخلات نظامی-سیاسی ترکیه می‌داند و بر این اساس، از بازگشت سرمایه‌های خارجی به‌منظور احیای اقتصاد آسیب‌دیده این کشور دفاع می‌کند.
نشانه‌هایی مشابه این ایده را می‌توان در ابتکار عمل«شام جدید» مشاهده کرد؛ ابتکار عملی با محوریت توسعه اقتصادهای مصر، سوریه، اردن و عراق که امارات به‌طور جدی از آن حمایت می‌کند. پیش‌بینی می‌شد با آرام شدن نسبی اوضاع داخلی سوریه، به‌تدریج فرایند سرمایه‌گذاری‌های امارات و شاید حتی دیگر کشورهای عربی در این کشور از سال2019 آغاز شود. اما اعمال تحریم‌های سزار توسط دولت دونالد ترامپ همه‌‌چیز را تغییر داد. براساس این تحریم بی‌سابقه، هرگونه همکاری مالی با دولت سوریه مشمول مجازات‌های مالی سختی از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا می‌شود. ابعاد این تحریم به قدری گسترده بود که حتی پس از مدتی، منجر به خروج برخی شرکت‌های روسی از دمشق شد؛ شرکت‌هایی که در طول 10سال جنگ داخلی سوریه برای همکاری بازرگانی با این کشور فعالیت داشتند. اما شکست ترامپ و تغییر فضای حاکم بر منطقه، امید کشورهای عربی به شکست این تحریم را زنده کرد. به گزارش روزنامه واشنگتن پست، رهبران امارات و اردن طی یک سال اخیر مذاکرات سازمان یافته‌ای را در سطوح مختلف با دولت بایدن، برای لغو تحریم سزار و یا دست‌کم کاهش فشارهای مالی بر سوریه آغاز کرده‌اند. به روایت واشنگتن پست، موافقت آمریکا با عبور خط لوله گاز مصر از سوریه به‌سوی لبنان، یکی از نشانه‌های پیشرفت این مذاکرات است. بر این اساس می‌توان گمانه‌زنی کرد سفر رسمی وزیر خارجه امارات به دمشق، نشانه گشایش جدی در مذاکرات پشت پرده برای شکست محاصره سوریه باشد؛ امری که بدون شک منجر به بازگشت سرمایه‌های عربی به سوریه خواهد شد.
گاه‌شمار روابط امارات و سوریه طی 10 سال گذشته
اسفند 1390
قطع رسمی روابط و تعطیلی سفارت امارات در دمشق
خرداد 1393
پیوستن نیروی هوایی امارات به ائتلاف آمریکا در جنگ سوریه
تیر 1393
حاکم دبی در مصاحبه‌ای پیش‌بینی کرد بشار اسد در آینده‌ای نه چندان دور سقوط خواهد کرد
خرداد 1396
وزیر خارجه امارات برای نخستین‌بار ضمن محکومیت دولت سوریه، نسبت به توسعه ناامنی در منطقه پس از سقوط دمشق ابراز نگرانی کرد
فروردین 1397
امارات مخالفت خود با هرگونه راه‌حل نظامی برای حل بحران سوریه را اعلام کرد
خرداد 1397
انتقاد امارات از اتحادیه عرب به‌دلیل لغو عضویت سوریه
آبان 1397
آغاز مذاکرات ابوظبی و دمشق برای ازسرگیری روابط دیپلماتیک
آذر 1397
بازگشایی سفارت امارات در سوریه
دی 1397
از سرگیری پروازهای خطوط هوایی امارات به فرودگاه دمشق
آذر 1398
سفر یک هیأت از بازرگانان سوریه به دبی برای بررسی امکان توسعه روابط اقتصادی
فروردین 1399
نخستین مکالمه تلفنی ولیعهد ابوظبی با رئیس‌جمهور سوریه پس از قطع روابط
آبان 1400
سفر وزیر خارجه امارات به دمشق پس از حدود یک دهه
