برج شیخ شبلی یکی از جاذبه‌های گردشگری و به ثبت ملی رسیده شهر دماوند است
یادمان امیرِ عادل
پرنیان سلطانی
اگر برای گردش آخر هفته‌تان به‌دنبال یک جاذبه گردشگری خلوت و نزدیک به تهران می‌گردید، برج شیخ شبلی شهر دماوند گزینه بسیار خوبی است. این برج باستانی که پژوهشگران آن را یادگار دوران سلجوقی می‌دانند، درواقع بنای یادبود شیخ ابوبکر دلف بن جَحدر شبلی، صوفی معروف قرن سوم هجری است که پس از درگذشتش به همت مردمان دماوند بنا شده است. این برج کهن که به ثبت ملی هم رسیده، بدون شک یکی از زیباترین و باارزش‌ترین جاذبه‌های گردشگری شهر دماوند به‌حساب می‌آید. اگر می‌خواهید درباره این برج هشت‌ضلعی آجرکاری‌شده و همچنین شیخ شبلی که این بنا را به یاد او ساخته‌اند، بیشتر بدانید، با ما به مرکز شهر دماوند و به میان دو محله قدیمی این شهر به‌نام‌های «قاضی» و «فرامه» بیایید؛ جایی که بنای یادبود این عارف بزرگ در آنجا واقع شده است.
عارف قرون سوم و چهارم
پیش از آنکه سراغ برج شیخ شبلی برویم و از نوع معماری و دوران ساختش صحبت کنیم، بد نیست ابتدا کمی شیخ شبلی را بشناسیم؛ مرد بزرگی که نیکی کردنش به خلق باعث شد بعد از وفاتش چنین یادمانی ساخته شود و امروز ما یک اثر باستانی منحصر به‌فرد داشته باشیم که به نام او سند خورده است. شیخ ابوبکر دلف بن جحدر شبلی، عارف و صوفی قرون سوم و چهارم هجری بود که به او ابن جعفر هم گفته می‌شد. او که اصالتا خراسانی بود و نسبش به قریه شبله یا شبیله از نواحی ماوراءالنهر خراسان برمی‌گشت، در سال 247هجری در سامرا متولد شد، اما از آنجا که اعضای خانواده او مانند پدر و دایی‌اش، از خادمین خلفای عباسی بودند، به بغداد رفت و پس از مدتی هم با پیدا کردن مرتبه سیاسی، سر از دربار عباسی درآورد.
ساخت یادمان شیخ شبلی
شیخ شبلی در سال 334 و درحالی‌که 85ساله بود، از دنیا رفت. وقتی خبر درگذشتش به دماوند رسید، مردمان این شهر که او را با مهرورزی‌هایش نسبت به خلق به یاد می‌آوردند، تصمیم گرفتند به پاس خدمات عادلانه او به یاد ایامی که زیر سایه حکومت او زندگی خوبی را گذرانده بودند، برایش بنای یادبودی بسازند تا نام او همیشه در شهرشان زنده بماند. به این ترتیب برج شیخ شبلی در قرون چهارم و پنجم هجری قمری یعنی در دوران حکومت سلجوقیان در شهر دماوند ساخته شد. و اما بشنوید از مشخصات این برج 10متری. کاوش‌های باستان‌شناسان نشان می‌دهد که این برج در ابتدا ساده بود، اما بعدها به شکل هشت‌ضلعی درآمد و روی آن نیز تزئیناتی صورت گرفت. سقف گنبدی برج یکی جاذبه‌های معماری این بناست؛ چرا که این سقف از بیرون هشت‌ضلعی است، اما از داخل به‌صورت دایره دیده می‌شود. همچنین وجود حفره‌های هواگیر در بدنه برج، یکی دیگر از شاهکارهای معماری ایرانی ـ اسلامی را به نمایش می‌گذارد. در ساخت برج حفره‌هایی ایجاد شده که به‌راحتی کار تهویه هوا را انجام می‌دهد. برج شیخ شبلی به سبک سردابه ساخته شده و با استفاده از چند پله از ورودی برج، می‌توان به قسمت سردابه آن دسترسی پیدا کرد. مصالح مورد استفاده در این بنا هم سنگ، ملات گچ و آجر است.
معماری اسلامی و ایرانی
به‌طور کلی برج شیخ شبلی از نمونه‌های بارز معماری ایران و هنر معماری پس از اسلام به‌حساب می‌آید. در عین حال این برج همه ویژگی‌های دوره‌های پیش از خود، مانند شکوه معماری پارتی و ظرافت شیوه پارسی را نیز در خود جای داده و به همین دلیل است که گفته می‌شود تلفیق زیبا و ماندگاری از معماری‌های دوران مختلف تاریخ ایران را می‌توان در این برج مشاهده کرد.
از پاگنبذ تا برج شبلی
برج شیخ شبلی اگر چه از گذشته تا امروز بیشتر به همین نام معروف بوده، اما قدیمی‌های دماوند این برج را پاگنبذ هم می‌نامیدند. دلیلش هم قرار گرفتن این برج روی تپه‌های کوه نیل، از ارتفاعات مشرف به شهر دماوند است. این اثر زیبا و ماندگار در 29خرداد‌ماه سال 1351 با شماره 920 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. در این سال‌ها نیز سعی شده با تامین امکانات لازم برای این برج باستانی ازجمله سرویس بهداشتی، نمازخانه و پارکینگ، شرایط گردشگری مطلوب برای بازدیدکنندگان فراهم شود.
برفراز تپه
اگر همین روزها قصد بازدید از برج شیخ شبلی را دارید، باید از طریق جاده دماوند یا آزادراه تهران- پردیس خودتان را به جاده فیروزکوه برسانید. پس از طی کردن 27کیلومتر مسیر از جاده فیروزکوه، به شهر دماوند می‌رسید. برای دسترسی به برج باید مسیر بلوار امام حسین(ع) شهر دماوند را در پیش بگیرید و در نهایت به خیابان شیخ شبلی برسید. همین که وارد این خیابان شوید، برج شیخ شبلی را روی تپه‌ای کوتاه خواهید دید.
امیر محبوب دماوندی‌ها
با باز شدن پای شیخ شبلی به دربار خلفای عباسی، او در یک دوره تاریخی که زمان آن به‌طور دقیق مشخص نیست، از طرف حاکمان طبرستان به‌عنوان امیر دماوند منصوب شد. ظاهرا دوران صدارت او در شهر دماوند یکی از بهترین دوره‌ها در تاریخ این شهر به‌حساب می‌آمده. چون مردمان دماوند در این دوره عدالت، رفاه و امنیت را بیش از هر دوره دیگری تجربه کردند و امیرِ عادل شهرشان را با تمام وجود دوست داشتند.
کناره‌گیری از دنیا
اما این عارف بزرگ کسی نبود که بخواهد دل به مال و مقام دنیا ببندد. شیخ شبلی بعد از مدتی که بر دماوند حکمرانی کرد، از دنیا و دغدغه‌هایش کناره گرفت و به عبادت مشغول شد. حتی گفته می‌شود که او در یکی از مجالس صوفیه توبه کرد و همه دارایی‌اش را که از پدرش به ارث برده بود، به مردم بخشید. بعد هم همه‌‌چیز را کنار گذاشت و به بغداد برگشت. عطار نیشابوری درباره این مرد بزرگ نوشته است: «آنچه او کشید، در عبارت نگنجد. از اول تا آخر مردانه بود و هرگز فتوری و ضعفی بر حال او راه نیافت و از شدت لهب و شوق، او به هیچ آرام نگرفت.»
در همینه زمینه :
