قاتل اول و آخر بشر

سمیرا مصطفی‌نژاد- روزنامه‌نگار
قاتل اصلی بشر سال‌هاست که نه جنگ بوده است، نه بیماری‌های عفونی، نه سرطان و نه حتی کووید-19. در میان 10عامل اصلی مرگ‌ومیر بشر در جهان، بیماری‌های قلبی - عروقی بیشترین تعداد قربانیان را به‌خود اختصاص داده‌اند. در پایان سال2019، یعنی زمانی که همه‌گیری کرونا تازه در جهان شایع شده بود، تقریبا 18میلیون نفر در جهان در اثر ابتلا به انواع اختلالات قلبی جان خود را از دست دادند. این در حالی است که از پایان سال2019 تا به امروز که کمی به 2ساله‌شدن همه‌گیری کرونا باقی مانده است، در حدود 4.55میلیون نفر در اثر ابتلا به کووید-19 جان خود را از دست داده‌اند. به بیانی دیگر، ‌مرگ‌ومیر ناشی از همه‌گیری کرونا طی 2سال گذشته کمتر از یک‌چهارم مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های قلبی - عروقی در عرض یک سال بوده است. اگرچه در دوران همه‌گیری بخشی از مرگ‌ومیرهای ناشی از بیماری‌های قلبی هم به ویروس کووید-19 ارتباط داده شده است زیرا این ویروس و شیوه‌های مبارزه با آن از قابلیت آسیب‌زدن به عملکرد قلب و افزایش احتمال بروز سکته قلبی برخوردار است. از این‌رو است که بیماری‌های قلبی را به‌عنوان بزرگ‌ترین قاتل زمین می‌شناسند که اتهام قتل 32درصد از جمعیت جهان متوجه اوست. از سال2000 بیشترین میزان افزایش مرگ‌ومیر به این بیماری اختصاص داشته است. از سال2000 تا 2019 میزان افزایش مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های قلبی در جهان بیش از 2 تا 8.9میلیون مورد افزایش داشته است.
فارغ از دلایل فیزیولوژیکی و محیطی که به‌عنوان عوامل اصلی ابتلا به بیماری‌های قلبی- عروقی شناخته می‌شوند، نکته قابل‌توجه در مورد ابتلا و مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های قلبی این است که ارتباط مستقیمی میان این بیماری‌ها و سطح ثروت و تحصیلات وجود دارد. براساس پژوهش‌های مختلفی که در جهان انجام شده است، ازجمله پژوهشی که در سال2019 نتیجه آن در نشریه معتبر علمی لنست منتشر شد، نرخ ابتلا و مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های قلبی -عروقی میان کشورهای ثروتمند، متوسط و فقیر در نوسان است و در کشورهای فقیرتر افزایش پیدا می‌کند. اما مهم‌تر از شاخص ثروت، شاخص تحصیلات است که بر نرخ ابتلای مرگ‌ومیر تأثیرگذار بوده است. به این ترتیب که افراد با سطح پایین سواد در کشورهای فقیر یا متوسط بیشتر از افراد با سطح سواد بالا در معرض ابتلا و مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی -عروقی قرار دارند. تبعیض اجتماعی-اقتصادی در پیشگیری اولیه و ثانویه از بیماری‌های قلبی -عروقی قابل‌توجه است و افراد با سطح سواد پایین در کشورهای فقیر دسترسی کمتری به تمهیدات و درمان‌های پیشگیرانه ثانویه دارند. همچنین درحالی‌که میزان مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های قلبی- عروقی در کشورهای ثروتمند به‌شدت کاهش پیدا می‌کند، فشار اقتصادی ناشی از این بیماری‌ها بر شهروندان کشورهای فقیر و متوسط بسیار بالاست. بیماری‌های قلبی اگرچه در سطح جهانی اصلی‌ترین قاتل بشر به‌شمار می‌رود اما براساس گروه‌بندی درآمدی و ثروت در کشورها، در میان کشورهای کم‌درآمد پس از بیماری‌های مادرزادی و ‌عفونت‌های ریوی در رتبه سوم، در میان کشورهای با درآمد متوسط پیش از سکته مغزی و بیماری‌های مادرزادی در رتبه اول و در میان کشورهای با درآمد بالا با فاصله کمی از سکته مغزی و بیماری مزمن انسدادی ریه در رتبه اول قرار گرفته است. اگرچه همانطور که بیان شد، ‌تلفیق این شاخص با تحصیلات، این رتبه‌بندی را متفاوت خواهد ساخت.
علاوه بر این، بیماری‌های قلبی -عروقی از بالاترین میزان بار یا فشار بیماری- هزینه اقتصادی و اجتماعی و روانی ابتلا به بیماری برای بیمار و خانواده- در جهان برخوردارند. درواقع این بیماری‌ها بالاترین میزان بار بیماری را بر جهان وارد می‌کنند. فشار ناشی از بیماری‌های قلبی -عروقی روند افزایشی چند دهه‌ای خود را تقریبا در تمامی کشورهای غیرثروتمند جهان ادامه داده است و نرخ استانداردشده سنی بیماری‌های قلبی در بخشی از جهان به شکلی خطرناک رو به افزایش گذاشته بود، درحالی‌که این نرخ در کشورهای ثروتمند رو به کاهش گذاشته بود. همچنین بیماری‌های قلبی همچنان یکی از اصلی‌ترین متهمان مرگ زودهنگام در جهان باقی مانده و منجر به افزایش‌هزینه‌های درمانی شده‌اند. عوامل خطرساز قلبی -عروقی، رفتاری، محیطی و اجتماعی اصلی‌ترین مسببان افزایش ابتلا و مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های قلبی -عروقی به‌شمار می‌روند. در این میان آغاز همه‌گیری کرونا در جهان منجر به افزوده‌شدن آمار مرگ‌ومیر در جهان شده و بیشتر بار این مرگ‌ومیر افزوده‌شده می‌تواند ناشی از بیماری‌های قلبی -عروقی و آلودگی ویروسی در کنار تغییرات ایجادشده به‌واسطه فاصله‌گذاری اجتماعی و ایجاد تغییر در روند مراجعه به پزشک و دسترسی به دارو باشد.