زمان خوبی برای عادی‌انگاری نیست

خدیجه نوروزی-نورا عباسی - روزنامه‌نگار

تزریق بیش از 45میلیون دوز واکسن کرونا و اخبار بازگشایی مدارس موجب شد تا بسیاری از ادارات، سازمان‌ها، ارگان‌ها و حتی شرکت‌های خصوصی پایان دورکاری را اعلام کنند و با 70 تا 100درصد ظرفیت خود فعالیت‌ها را از سر بگیرند. در واقع تصور آحاد جامعه بر این است که با دریافت دوز دوم واکسن، تا حدی ایمنی نسبی ایجاد شده و می‌توان مانند بسیاری از کشورها به شرایط عادی زندگی بازگشت؛ غافل از اینکه کرونا مرموزتر از این حرفاست و با تغییر چهره به‌راحتی میدان را رها نمی‌کند و آمار و ارقام  این چند روز بازهم خبر از افزایش آمار مرگ‌ومیرها می‌دهد. حال این سؤال مطرح است که آیا واقعا دریافت 2دوز واکسن شرایط لازم برای پایان دورکاری و بازگشت به زندگی عادی را فراهم می‌کند یا تصوری خوشبینانه است، آن‌هم در شرایطی که بیماریابی کمرنگ شده و موارد ابتلا در واکسن زده‌ها بالاتر رفته است. برخی مسئولان دانشگاه‌های علوم‌پزشکی کشور و ستاد ملی کرونا، پزشکان، کارشناسان حوزه سلامت، روانشناسان و جامعه‌شناسان در گفت‌وگو با همشهری به این سؤال پاسخ می دهند.

اعتماد تعیین‌کننده است
دکتر محسن فراهانی - رفتارشناس
همه‌چیز بستگی به اعتماد عمومی دارد که در خصوص واکسن‌ها بین مردم شکل گرفته است. تصور بر این است که پایان دوز دوم ایمنی جامعه را بالا می‌برد اما اگر شرایط تغییر کند و مردم ببینند تزریق واکسن مرگ‌ومیرها را کاهش نداده، قطعا ماسک ها را از چهره برنخواهند داشت. پس فقط واکسیناسیون بالای 70درصد به معنای بازگشت به زندگی عادی نیست، بلکه خروجی حاصل از آن، یعنی رسیدن به یک شرایط پایدار، تعیین‌کننده است. درواقع کشورهای موفق در کنترل کرونا، از ابتدای شیوع تاکنون، یک تا   دو پیک را پشت سر گذاشته‌اند و برنامه‌های پیشگیرانه آنها استمرار دارد؛ اما در کشور ما اینچنین نیست. در برخی از کشورهای اروپایی با واکسیناسیون بالای 70درصد بسیاری از مردم ماسک نمی‌زنند اما در کشوری مانند ترکیه، با وجود واکسیناسیون بالای 70درصد کماکان الزام ماسک‌زدن وجود دارد که من فکر می‌کنم این کار درست است. اگر دریافت دوز دوم ایمنی جامعه را بالا ببرد اعتماد مردم برای بازگشت به زندگی عادی بیشتر می‌شود اما تزریق‌های سوم، چهارم و پنجم این ذهنیت را ایجاد می‌کند که هنوز شرایط پایدار نیست و رفتارهای بهداشتی و رعایت شیوه‌نامه‌ها و حضور کم در اجتماع حرکتی است که مردم همچنان ادامه خواهند داد. طبق اعلام رسمی وزارت بهداشت، مصونیت ایجادشده به‌وسیله واکسن‌های تزریق شده 6 تا 9 ماه است. لذا برای بازگشت به زندگی عادی باید دید اثربخشی واکسن‌های کرونا تا چه حدی است.

زندگی کاملا عادی  به زودی ممکن نیست
پروفسور قاسم آهنگری - متخصص ایمونوژنتیک و استادتمام دپارتمان ژنتیک پزشکی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری
ویروس کرونا از خانواده RNA ویروس‌هاست. هرچه توسعه اپیدمولوژی و پاندمیک‌شدن این ویروس بیشتر کنترل شود، قدرت آن کاهش پیدا خواهد کرد. در‌مقابل هرچه اپیدمی بیشتر شود، توانمندی این ویروس برای ایجاد سویه‌های جدید افزایش پیدا خواهد‌کرد. وقتی سویه‌های جدید ایجاد شود مشخص نخواهد بود که آیا این سویه‌های جدید خوش‌فرم‌تر یا بد‌فرم‌ترند.
براساس مطالعاتی که پس از تزریق واکسن انجام شد، محققان متوجه شدند که افراد پس از دریافت دوز دوم در یک محدوده زمانی آنتی‌بادی بسیاری بالایی دارند و بعد آنتی‌بادی‌ روند رو به کاهش را پیش می‌گیرد و بنابراین محققان متوجه شدند که این حفاظت ایمنی یک حفاظت پایدار نیست. زمانی که چنین حالتی ایجاد شود، افراد حتما به دوز سوم یا همان دوز بوستر نیاز دارند. در همین راستا ما شاهد بودیم که کادر درمان به‌عنوان اولین گروه کاندید برای دوز سوم در ایران مدنظر قرار گرفته‌اند. در حال حاضر آنچه در مورد سیاست واکسیناسیون مطرح می‌شود،‌ مربوط به تأمین واکسن و تشویق مردم به تزریق واکسن است. تحقیقات نشان داده است که دریافت‌کنندگان واکسن در برابر کرونا مقاوم‌تر‌ند. عفونت کرونا در این افراد کاهش پیدا می‌کند و به دلیل آنکه سیستم لنفاوی افراد واکسینه‌شده با ویروس آشنا شده است،‌ اگر دوباره در برابر ویروس قرار بگیرند، دستگاه تنفسی فوقانی بیشتر درگیر می‌شود و مرگ کمتری اتفاق می‌افتد. به همین دلیل تمام افراد باید دریافت واکسن را در برنامه خود قرار دهند.  در این میان نباید فراموش کرد که افراد پس از دریافت واکسن نیاز به یک فاصله زمانی برای ایجاد محافظت ایمنی کامل دارند و مردم نباید فکر کنند که پس از دریافت واکسن می‌توانند رعایت پروتکل‌ها را از زندگی خود حذف کنند. با توجه به روند واکسیناسیون اگر نزدیک به 80درصد جامعه هر 2دوز واکسن خود را دریافت کنند، می‌توان آمار مرگ‌ومیر و همچنین آمار ابتلا به نوع شدید بیماری کرونا را کاهش داد. زمانی که چنین اتفاقی در جامعه بیفتد، زمینه برای فعالیت‌های عادی زندگی روزمره، بیشتر و امیدواری برای بازگشت به زندگی عادی پر رنگ‌تر می‌شود. اما تمام این خواسته‌ها به شرطی محقق می‌شود که مردم همچنان پروتکل‌ها را رعایت کنند؛ چون واکسیناسیون یک واکسیناسیون دائمی نیست و تنها برای مردم در برابر ویروس ایمنی ایجاد می‌شود. برخی از مردم این سؤال را مطرح می‌کنند که آیا پس از دریافت 2 دوز واکسن نیازی به رعایت پروتکل‌ها وجود دارد؟ پاسخ این سؤال مشخص است،‌ تمام مردم همچنان باید پروتکل‌ها را رعایت کنند تا خود را از ابتلای دوباره دور نگه دارند. بازگشت به زندگی عادی به زودی ممکن نیست.

نباید کرونا را دست‌کم گرفت
مسعود مردانی - عضو ستاد ملی مقابله با کرونا و متخصص بیماری‌های عفونی
اگر تزریق واکسن کرونا موجب ساده‌انگاری در مورد بیماری کرونا نشود، به نظر می‌رسد که می‌توان به زندگی در شرایط عادی فکر کرد اما باید یک نکته مهم را در نظر گرفت. بسیاری از مردم به دلیل آنکه دوره کرونا طولانی شده است، حوصله و صبر خود را از دست داده‌اند و این اتفاق می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری را برجای بگذارد. در این مدت شاهد بودم که برخی اعلام می‌کردند جشن پایان کرونا را در 2 هفته آینده برگزار خواهیم کرد. چنین تحلیل‌هایی نشان از ساده‌انگاری ویروس کرونا دارد،‌ نباید کرونا را دست کم گرفت. واقعیت این است که برای رسیدن به پوشش 75درصدی واکسیناسیون یعنی افرادی که 2دوز واکسن را تزریق کرده باشند، حداقل تا زمستان جاری زمان لازم است.  فارغ از این بحث، اگر بخواهیم بر تجربه کشورهای دیگر تکیه کنیم، باید بگوییم که برخی از کشورهای اروپای غربی که پوشش واکسیناسیون‌شان به 80درصد رسیده است،‌ در برابر طغیان‌های بیماری کرونا باز هم نیاز به رعایت پروتکل‌ها پیدا کرده‌اند. براساس آمار منتشرشده جهانی،  6.54 میلیارد دوز واکسن در سطح جهان تزریق شده است و روزانه 23.41 میلیون دوز تزریق می‌شود. تنها 2.5 درصد از شهروندان از کشورهای کم‌درآمد دست‌کم یک دوز واکسن دریافت کرده‌اند. دست‌کم 17کشور در جهان توانسته‌اند نرخ واکسیناسیون‌شان را به بالای 70درصد برسانند. بنابراین ما با عادی سازی روابط و کار مردم مشکلی نداریم و باید شرایط را برای بازگشت به زندگی عادی تسهیل کنیم اما یک نکته خیلی مهم در این زمینه وجود دارد و مردم نباید تا رسیدن به آن هدف نهایی - واکسیناسیون کامل و کنترل ویروس- کرونا را دست‌کم بگیرند. ما باید در کنار کرونا زندگی کنیم. نکته مهم این است که با توجه به شناخت علم پزشکی از این ویروس و تزریق واکسن، خیال ما نسبت به کرونا راحت‌تر است. ما فراموش نکرده‌ایم که در ماه‌های اول شیوع کرونا، هر هفته خبری در رابطه با فوت کادر درمان منتشر می‌شد. اما از زمانی که واکسیناسیون کادر درمان به طور کامل انجام شد، میزان مرگ‌ومیر نزدیک به صفر شده است. این اتفاق نشان می‌دهد که اگر همین وضعیت در جامعه بسط پیدا کند، امکان بازگشت به زندگی عادی قوت می‌گیرد. باید واکسن‌گریزی را تقبیح کرد و  به مردم آموزش داد که پس از دریافت واکسن در مکان‌هایی که لازم است، پروتکل‌ها را رعایت کنند. ما امید داریم که امکان دست‌یافتن به شرایط عادی زندگی ایجاد شود اما این خواسته به متغیرهای مختلفی مانند شیوع سویه‌های جدید،‌ آنفلوآنزا و میزان رعایت پروتکل‌ها از جانب مردم بستگی دارد.

خیال آسوده؛ هنوز نه
دکتر پرویز یزدان‌پناه - سرپرست دانشگاه علوم پزشکی یاسوج
شروع واکسیناسیون در کشور و سرعت‌گرفتن روند آن موجب شد تا میزان اضطراب و تنش‌های روانی‌ای که نسبت به بیماری کرونا و سرعت انتقال و مرگ‌ومیر بالای آن وجود داشت تا حد زیادی کاهش پیدا کند.
البته واکسیناسیون یک عامل منفی هم با خود ایجاد کرد که موجب شد تا مردم با این تصور که با تزریق 2دوز ایمن شده‌اند ماسک خود را کنار بگذارند و با خیال راحت با زیرپاگذاشتن پروتکل‌ها دچار آسیب شوند و سلامتی سایرین را نیز به مخاطره بیندازند.  یکی از شروط اساسی برای بازگشت به زندگی عادی و پایان دورکاری این است که 70درصد مردم واکسینه شوند و کمی زمان بگذرد تا ببینیم میزان مرگ‌ومیر چقدر کاهش پیدا می‌کند.
 وقتی که شرایط ثابت و پایدار شد می‌توان به پایان دورکاری امیدوار شد. بدون درنظرگرفتن جهش‌های ویروس، با تزریق دوز اول واکسن ایمنی نسبی‌ای در حدود 40 تا 50درصد ایجاد می‌شود، اما برای ایجاد ایمنی کامل حداقل باید 2هفته از تزریق دوز دوم واکسن‌ها گذشته باشد تا ایمنی بدن بتواند کامل شود. بنابراین تزریق هر دو دوز واکسن لازم است، در‌حالی‌که هنوز بسیاری از مردم دوز دوم را تزریق نکرده‌اند و فاصله زمانی ایجاد‌شده اثر تزریق اول را نیز از بین برده است. از همین روست که برای رسیدن به شرایط پایدار همراهی همه مردم لازم است.

چرخه انتقال ویروس  هنوز متوقف نیست
دکتر آرش رمضانی - پزشک، متخصص طب پیشگیری و دکترای تخصصی روانشناسی بالینی
زمانی که واکسیناسیون در هر بیماری عفونی تا حدی رسید که چرخه انتقال ویروس متوقف شد مسلما ما دیگر اپیدمی نداریم. اما هنوز پایان کار نیست و نباید فریب میزان واکسیناسیون و واردات واکسن را خورد؛ چراکه کرونا در حال تغییر چهره است و همزمان با واکسیناسیون خودش را تقویت می‌کند. در شرایط فعلی باید با دریافت 2دوز سطح ایمنی جامعه را به حد قابل‌قبولی برساند تا مردم کم‌کم ماسک‌ها را کنار بگذارند. البته باید پزشکان و پرستاران که با بیماران به شکل مستقیم در ارتباطند دوز سوم را هم دریافت کنند. ولی برای عموم مردم زدن دوز سوم نیازی نیست.  باید این نکته را مدنظر قرار داد که هیچ‌کدوام از واکسن ها ایمنی 100درصدی ایجاد نمی‌کند و خیلی از کسانی که واکسن زده‌اند کرونای دلتا را نیز گرفته‌اند. البته بعد از پایان چرخه توقف به احتمال زیاد شاهد تغییر الگوی رفتاری در جامعه خواهیم بود چراکه ما دو دوره‌ای (قبل از کرونا و بعد از کرونا) را پشت سر گذاشته‌ایم که از نظر علم پزشکی با هم متضاد است و 2 رفتار متضاد موجب می‌شود تا در دوره سوم یعنی پساکرونا ما شاهد رفتارهای تازه ای از سوی مردم باشیم.  وقتی ما به یک‌سری رفتارهای مکرر از نظر روانشناسی ادامه می‌دهیم 6 هفته تا 6 ماه طول می‌کشد تا این رفتار در ما نهادینه شود. با توجه به اینکه دوران پاندمی کووید-19 بیش از دو سال طول کشیده خیلی از رفتارها در ما به ثبات رسیده‌اند.

اگر ویروس  جهش پیدا نکند...
دکتر فرهنگ بابامحمودی - مشاور ارشد رئیس دانشگاه علوم پزشکی مازندران
از مجموعه 200 سال تجربه بشر در تزریق واکسن قاطعانه می‌توان گفت هیچ واکسنی اثر بخشی 100درصدی ندارد. مورد دیگری هم که وجود دارد این است که در طول واکسیناسیون بدن برخی از افراد واکسینه‌شده به واکسن واکنشی نشان نداده است؛ یعنی اگر دو هفته بعد از تزریق دوز دوم میزان آنتی‌بادی این افراد را مورد سنجش قرار دهیم مشاهده می‌شود که درصدی از افراد به واکسن پاسخی نمی‌دهند.
از طرف دیگر این سؤال مطرح است که آیا انواع جهش‌هایی که در ویروس‌های RNA اعم از آنفلوآنزا و کروناویروس اتفاق می‌‌افتد، ایمنی‌ای که انسان به نسل قبلی آن ویروس خاص داشته می‌تواند پایا و جاودانه باشد و فرد را مسموم نکند؟ که تجربه نشان داده احتمال آن بسیار کم است. لذا اگر ویروس جهش پیدا نکند و 80درصد مردم واکسینه شده باشند می‌توان امیدوار بود که جامعه موج‌های متعددی از این ویروس را تجربه نکند و مردم به زندگی عادی در تمام ابعاد بازگردند.
 باید بر این نکته تاکید داشت که کرونا بیماری جدیدی است و دو سال است که بشر در خصوص آن تجربه دارد. همچنین حدود یک سال از تجربه واکسیناسیون می‌گذرد و هنوز به آن اعتمادی وجود ندارد.
 
به شرط واکسیناسیون بالا
دکتر سید مرتضی احتشام‌فر - مشاور رئیس دانشگاه علوم پزشکی مشهد در امور اجتماعی
قطعا در آینده‌ای نزدیک کرونا نیز مانند بسیاری از اپیدمی‌هایی که در طول تاریخ وجود داشته به اتمام می‌رسد اما نمی‌توان زمان مشخص و دقیقی برای آن متصور شد و تا آن زمان باید مراعات‌های لازم را درخصوص رعایت پروتکل‌های بهداشتی انجام داد. اما سیاست‌گذاری‌ها درخصوص کنترل بیماری ممکن است در هر دوره از اپیدمی بر مبنای شرایط حاکم، متفاوت باشد و دولت‌ها و ملت‌ها مجبورند خود را با این شرایط وفق دهند. اکنون هم شرایط با وجود واکسیناسیون و دریافت 2دوز هنوز به درجه ثبات نرسیده و جامعه نمی‌تواند با نادیده‌گرفتن این موضوع به زندگی عادی قبل از کرونا بازگردد. وقتی میزان واکسیناسیون از درصدی بالاتر می‌رود میزان انتقال کاهش می‌یابد و با محدود‌شدن زمینه‌های انتقال و کنترل بیماری می‌توان به بازگشت به شرایط عادی فکر کرد.
البته بازگشت به زندگی عادی به این معنا نیست که پروتکل‌های بهداشتی را از زندگی روزمره خود حذف کنیم. قطعا چه کرونا باشد چه نباشد باید تا حد امکان پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کنیم. در دوران کرونا یاد گرفتیم وقتی دچار بیماری ویروسی هستیم خود را تا بهبود کامل، قرنطینه کنیم و این رفتار در پساکرونا هم قطعا باید وجود داشته باشد. روبوسی‌نکردن و دست‌ندادن در دیدوبازدیدهای روزانه، شست‌وشوی دست‌ها و رعایت بهداشت شخصی از عادت‌هایی است که برای جلوگیری از انتقال بیماری به‌ویژه بیماری‌های ویروسی باید برای همیشه در ما نهادینه شود. شرایطی که الان، به‌ویژه در فصل سرما در پیش داریم در صورت رهاشدگی کنترل‌ها از سوی مردم و سیاستگذاران قطعا پیک ششم را رقم می‌زند.

شروط  پس از واکسن
علیرضا شریفی‌یزدی - جامعه‌شناس
در هفته‌های اخیر با توجه به روند واکسیناسیون این نگاه ایجاد شده است که در کوتاه‌ترین زمان می‌توان به زندگی عادی بازگشت. این امید خوب است اما باید بدانیم که برای رسیدن به این نقطه هنوز زود است. اینکه برخی گمان کنند به شکل 100درصد می‌توان به شرایط عادی بازگشت، پاسخ خیر است. اگر درصد بالایی از  جمعیت هدف ما واکسن تزریق کنند، چرخه منحوس بیماری خواهد شکست و به زندگی عادی نزدیک‌تر می‌شویم چراکه شاهد هستیم بسیاری از کشورهای جهان پس از تزریق واکسن به شرایط با‌ثباتی دست یافته‌اند.
براساس گفته مسئولان مهم‌ترین اصل این است که ما به ایمنی جمعی برسیم و برای تحقق این خواسته باید بیش از ۷۵درصد جمعیت را واکسینه کنیم. طبق پیش‌بینی‌های انجام‌شده و با سرعت واکسیناسیونی که در چند ماه اخیر انجام می‌شود، امیدواریم تا اوایل آذر ماه بتوانیم به میزان پوشش واکسیناسیون ۷۵‌درصدی در جامعه برسیم. چرخه برگشت به زندگی عادی به این معنا نیست که پروتکل‌‌ها رعایت نشوند،‌ مردم باید واکسن تزریق کرده و پروتکل‌ها را رعایت کنند و تا حد امکان مراقب باشند که کارهایی با احتمال ابتلا به کرونا را انجام ندهند. شاهدیم که کشورهایی با جمعیت بالای واکسیناسینه‌شده،‌ توانسته‌اند به شرایط زندگی عادی نزدیک‌تر شوند. هر چند موج‌های مختلف کرونا این ثبات ایجاد‌شده در برخی از کشورها را برهم می‌زند اما واکسیناسیون اجازه بازگشت به شرایط بحرانی کرونا را نمی‌دهد.  این روند واکسیناسیون به جامعه اجازه می‌دهد تا هر لحظه فاصله خود را با زندگی عادی کم کند. به عبارت دیگر تجربه کشورهای دیگر نشان می‌دهد که ما هم می‌توانیم بازگشت به زندگی عادی را به شرط رعایت پروتکل‌ها و تزریق واکسن تصور کنیم. در این میان نباید فراموش کرد که برخی افراد که اعتقادی به واکسن و رعایت پروتکل‌ها نداشتند، ممکن است در این شرایط رفتارهای تندتری از خود نشان دهند و حتی دیگران را به برداشتن ماسک و کاهش رعایت پروتکل‌ها دعوت کنند؛ به عبارت دیگر این افراد به مردمی که واکسن زده‌اند بگویند که پس از دریافت 2 دوز واکسن،‌ دیگری نیازی به رعایت پروتکل‌ها نیست. چنین رفتارهای نادرستی می‌تواند جامعه ما را با چالش جدی در حوزه مقابله با کرونا مواجه کند، بنابراین باید مراقب چنین واکنش‌هایی بود و با فرهنگسازی مانع تسلط این تفکر در میان جامعه شویم. در این شرایط دولت باید وارد عمل شود و با ایجاد محدودیت‌هایی خطر چنین تفکراتی را از جامعه دور کند. فردی که واکسن دریافت نمی‌کند باید از خدمات اجتماعی محروم شود تا حق بازگشت به زندگی عادی از مردم سلب نشود و دست‌یافتن به این خواسته به یک آرزوی محال تبدیل نشود. درنهایت باید گفت که جامعه ما، برای نزدیک‌شدن به شرایط عادی حداقل 6 ماه زمان نیاز دارد. با وجود آنکه از روزهای بحرانی پیک پنجم عبور کرده‌ایم،  شاهد هستیم که هنوز کرونا،‌ جان‌های بسیاری را به کام مرگ می‌کشاند. در این شرایط اجرای دستورالعمل‌هایی برای بازگشایی مدارس و حضور کارمندان در ادارات با رعایت پروتکل‌ها می‌تواند در یک روند منطقی،‌ ما را به شرایط عادی نزدیک و خطر موج ششم را دور کند.