تکرار خشکسالی با سدهای خالی

خشکسالی بر سال آبی جدید هم سایه انداخته و در 18روز سپری شده از این سال خود را با افت 20درصدی بارش نسبت به سال قبل نشان داده است. با توجه به آثار بدخیم خشکسالی سال آبی گذشته بر ذخایر آبی سدها، افت بارندگی در پاییز امسال می‌تواند تهدید جدی برای تأمین آب باشد و به همین دلیل باید تمهیدات جدی برای مدیریت مصرف آب اندیشیده شود.
به‌گزارش همشهری، اطلاعات شرکت مدیریت منابع آب ایران از وضعیت بارندگی کشور در سال آبی1401–1400(از اول تا 18مهر امسال) نشان می‌دهد: ارتفاع کل ریزش‌های جوی در این دوره زمانی به 4میلی‌متر رسیده و این مقدار بارندگی گرچه نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت تغییر نداشته اما نسبت به دوره مشابه در سال آبی قبل 20درصد کمتر است و این مسئله به‌نوعی می‌تواند تأیید‌کننده پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی باشد که اعلام کرده بود بارش‌های پاییز1400 کمتر از نرمال خواهد بود.

استمرار کم‌بارشی
آمار بارندگی در یک بازه کوتاه‌مدت 18روزه برهان قاطعی برای قضاوت در مورد وضعیت سال آبی نیست اما ازآنجا ‌که پیش ‌از این سازمان هواشناسی نسبت به تداوم کم‌بارشی در پاییز و استمرار خشکسالی هشدار داده بود، حتی همین آمارهای 18روزه نیز می‌تواند زنگ خطری برای حوزه آب قلمداد شود. آمارها حاکی از این است که حجم بارش‌ها از اول تا 18مهر امسال 6میلیارد و592میلیون مترمکعب بوده که البته بخش اندکی از آن سهم مخازن سدها خواهد بود.
براساس پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی، بارش‌های اکثر مناطق کشور در پاییز۱۴۰۰ کمتر از نرمال خواهد بود و حتی ۱۳استان شرایط حادتری را تجربه خواهند کرد. در نامه‌ای که چندی پیش سحر تاج‌بخش، رئیس سازمان هواشناسی به معاون برنامه‌ریزی وزارت جهادکشاورزی ارسال کرد، بارش فصل پاییز در اکثر مناطق کشور به‌جز سواحل دریای خزر کمتر از نرمال (میانگین بلندمدت آماری) پیش‌بینی شده بود که سهم ماه‌های مهر و آبان در این کم‌بارشی بیشتر است؛ اما از نیمه دوم آذرماه1400، شرایط بارشی در کشور مقداری متعادل شده و انتظار می‌رود بارش در اکثر مناطق کشور به نرمال گرایش یابد. همچنین در این دوره کم‌بارشی، 13استان شامل استان‌های اصفهان، یزد، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، سیستان و بلوچستان، فارس، هرمزگان، کرمان، کرمانشاه، چهارمحال و بختیاری، لرستان، خوزستان و ایلام، نسبت به سایر استان‌ها از شرایط حادتری برخوردارند.

نمای بارندگی در کشور
در 18روز سپری شده از سال آبی1401–1400 میزان بارندگی ایران حدود 20درصد کمتر از مدت مشابه سال قبل است. البته قیاس 2دوره 18روزه نمی‌تواند حکم کارشناسی برای وضعیت آبی 2سال آبی باشد؛ اما بخش قابل‌توجهی از بارش‌های همین دوره زمانی کوتاه نیز به توفان حاره‌ای شاهین در حوضه آبریز خلیج‌فارس و دریای عمان اختصاص داشته که باعث جهش 300درصدی بارندگی در این حوضه آبریز شده وگرنه وضعیت آمارها می‌توانست نسبت به چیزی که هست بدتر باشد. در این دوره 18روزه، حوضه آبریز دریای خزر با 23میلی‌متر بارش، کاهش 18درصدی بارندگی نسبت به دوره مشابه در سال قبل و افت 4درصدی بارندگی نسبت به میانگین 53سال اخیر را تجربه کرده و حوضه آبریز خلیج‌فارس و دریای عمان با 4میلی‌متر بارندگی شاهد جهش 300درصدی بارندگی نسبت به سال قبل و رشد 100درصدی نسبت به میانگین بلندمدت بوده است.
میزان بارندگی در 4حوضه باقی‌مانده کشور تقریبا صفر بوده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد بخش عمده بارش‌های ناشی از توفان شاهین در مناطق دریایی و خارج از حوضه آبریز خلیج‌فارس و دریای عمان به وقوع پیوسته اما رسیدن بخش کمی از این بارش‌ها به کشور نیز توانسته است بارش‌های حوضه آبریز بلوچستان را به 31میلی‌متر و بارش‌های حوضه بندرعباس و سدیج را به 3میلی‌متر برساند درحالی‌که بارش‌های این حوضه‌ها در دوره مشابه سال‌های قبل صفر بوده‌است.

حال نامساعد ذخایر آبی
براساس آخرین آمارهای وزارت نیرو، هم‌اکنون 61درصد از حجم مخازن سدهای کشور خالی است و فقط 19میلیارد مترمکعب از مجموع ظرفیت 50.5میلیارد مترمکعبی مخازن سدها پر آب است؛ اما همین مقدار نیز به‌طور کامل قابل استحصال نیست. آنگونه که فیروز قاسم‌زاده، مدیرکل دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور 2روز پیش در یک برنامه تلویزیونی اعلام کرده است: با توجه به کم‌بارشی در 2سال گذشته، هم‌اکنون حجم آب ذخیره شده در سدهای کشور به 19میلیارد مترمکعب رسیده؛ اما از همین مقدار نیز به‌دلیل اینکه زیر تراز پایداری سدهاست و شرایط کیفی مناسبی ندارد، فقط 9.5میلیارد مترمکعب قابل‌استفاده است که این میزان آب، فقط کفاف مصارف فصل پاییز را می‌دهد. از نظر مدیرکل دفتر اطلاعات و داده‌های آبی کشور، این میزان ذخیره آب، با توجه به پیش‌بینی کم‌بارشی بی‌سابقه در پاییز می‌تواند نگران‌کننده باشد که البته وزارت نیرو تمهیدات لازم برای تأمین آب شرب و مقابله با شرایط بحرانی را پیش‌بینی کرده؛ اما برای حراست از منابع ارزشمند آبی، مشترکان نیز باید مدیریت مصرف آب را جدی بگیرند.

دورنمای مصائب کاهش بارندگی
در تابستان امسال به‌واسطه کاهش ذخایر آبی در نتیجه سقوط 50درصدی بارندگی در سال آبی1400-1399، ذخایر آبی سدها به‌شدت افت کرد و به‌ناچار در سایه مدیریت انقباضی وزارت نیرو برای حفاظت از منابع آبی موجود، عملا رهاسازی آب از سدها و تولید انرژی برقابی به‌شدت کاهش پیدا کرد. همزمان ادامه پیدا کردن افت بارش‌ها در فصل تابستان و دورنمای ناامیدکننده بهبود وضعیت در فصل پاییز نیز مزید بر علت شد تا حتی در اوج کم‌برقی تابستان، امکان بهره‌برداری از ظرفیت تولید برقابی وجود نداشته باشد. در ادامه با فرارسیدن فصل پاییز و آغاز سال جدید آبی، ازآنجایی‌که منابع آبی موجود به‌زحمت کفاف تأمین آب شرب را می‌دهد، به‌ناچار رهاسازی آب برای کشت پاییزه در اکثر دشت‌های کشور با چالش مواجه است و عملا بخش کشاورزی علاوه بر خسارت‌های ناشی از نباریدن باران، باید با خسارت‌های تأمین نشدن آب کشت پاییزه نیز کنار بیایند. در این وضعیت شاید دولت بتواند در برخی مناطق که با بحران مواجه می‌شوند، به کشاورزان «خسارت نکشت» بپردازد؛ اما درنهایت سهم این بخش در تولید ناخالص داخلی که همیشه قابل‌توجه بوده، به‌شدت افت خواهد کرد. از دیگر نکات قابل‌توجه در مورد وضعیت آب در ماه‌های پیش‌رو این است که پیش‌بینی می‌شود دمای هوا نیز در پاییز امسال بالاتر از نرمال باشد که این مسئله جدای از اثراتی منفی بر تبخیر آب، روی بارش برف و ذخایر برفی نیز اثرگذار خواهد بود. این در حالی است که در زمستان گذشته با دمای حدود 3.5درجه بیش از نرمال، بارش برف ایران ۵۰درصد کمتر از نرمال بوده است.